Search Results

Rrevista Prestige #humanity #shentereza Shën Tereza e Kalkutës – Testament i Përjetshëm i Dashurisë, Humanizmit dhe Vlerave Universale Sot, në këtë ditë të veçantë, përkujtojmë lindjen e humanistes së madhe, Shën Terezës së Kalkutës, një shpirt që lindi në një qytet të vogël shqiptar dhe u shndërrua në dritë për botën. Ajo nuk ishte një murgeshë, por një simbol i përkushtimit ndaj të varfërve, i dashurisë që nuk njeh kufij dhe i shërbimit të pakushtëzuar ndaj njerëzimit. Çdo veprim i saj, çdo fjalë e thënë, çdo buzëqeshje e dhuruar ishte një himn për njeriun, një testament i gjallë i humanizmit dhe shpresës. Rrugëtimi i një jete të jashtëzakonshme, një simfoni dashurie dhe sakrifice, e cila vazhdon të frymëzojë brezat dhe të prekë zemrat e të gjithëve që kërkojnë të jetojnë me dashuri dhe përulësi. Fryma e saj, njëkohësisht e thjeshtë dhe madhështore, është një thirrje që ende sot i flet botës: se çdo njeri, pavarësisht nga gjendja apo varfëria, meriton të ndjehet i dashur. Një lutje për Shën Terezën🙏 O Shën Terezë e Kalkutës, bijë e tokës shqiptare, e lindur në Shkup dhe e dhuruar mbarë njerëzimit, fryma jote e shenjtërisë i tejkalon kufijtë e kohës dhe hapësirës. Na mëso të duam pa kushte, të shohim Hyjnoren në sytë e të varfërve, të gjejmë madhështinë në përulësi dhe forcën në mëshirë. Na jep paqen tëndë që buron nga dashuria e pastër, që të mund të bëhemi edhe ne lapsa të Zotit në duart e Tij.🙏 Kjo është pikërisht lutja që unë bëra për ju më 4 shtator, në ditën e shenjtërimit tuaj, kur pata nderin të jem e ftuar në Vatikan. Fryma e shenjtërisë atje më rrëmbeu, më bashkoi me ju, dhe e ndjej çdo ditë në zemër dhe do ta mbaj gjithë jetën. Në atë çast, zoti ishte prezent sheshi ne vatikam ishte imbushur cep me cep, bota ne nje shesh u ndriçua dhe elektrizua nga një ndjesi pafund dashurie, dhe çdo frymë u bë pjesë e shenjterimit Shën Tereza lindi më 26 gusht 1910 në Shkup, si Anjezë Gonxhe Bojaxhiu. Familja e saj shqiptare e rriti me frymën e dashurisë për Zotin dhe njeriun, duke e ushqyer shpirtin me solidaritet dhe përulësi Ajo shpesh thoshte: “Kurrë mos e lër një njeri të largohet nga shtëpia jote pa u ndjerë më i gëzuar.” Në moshën 18-vjeçare, Gonxhja u nis drejt Irlandës dhe më pas drejt Indisë, ku nisi si mësuese në një shkollë të vajzave. Por thirrja e brendshme e shtyu të dilte jashtë murit të shkollës dhe të jetonte mes të varfërve. Në vitin 1950 ajo themeloi Urdhrin e Misionareve të Dashurisë, një kongregacion që sot vepron në mbi 130 vende të botës. Ajo krijoi: Shtëpi për fëmijët jetimë dhe të braktisur, ku çdo fëmijë gjeti dashuri dhe shpresë; “Nirmal Hriday” (Zemra e Pastër), ku njerëzit që vdisnin të harruar gjenin dinjitet dhe ngrohtësi; Spitale dhe qendra shëndetësore, duke i shërbyer të sëmurëve kronikë dhe lebrozëve; Shkolla dhe qendra formimi për motrat e saj misionare, duke përhapur frymën e shërbimit dhe dashurisë. Shën Tereza nuk shpëtoi vetëm shpirtin, por edhe trupin e të varfërve. Me duart e saj që shpesh u përplasën me plagët e të sëmurëve, ajo i preku fytyrat e djersitura, i lau plagët, u dha ngrohtësi dhe shpresë. i mori femijet me plage ne gjoksin e saj, i lau i ushqeu dhe sheroi mijra e mijra femije Në çdo fëmijë të uritur, në çdo njeri të sëmurë, ajo pa fytyrën e Zotit dhe nuk e kurseu vetveten: këmbëzbathur, pa rehatinë e një jete luksoze, ajo “mjeti botën” me veprat e saj, duke shtrirë dorën ndaj atyre që nuk kishin asgjë. Ajo shpesh thoshte: “Çdo herë që e shihni një të uritur, një të sëmurë, një të braktisur, shihni fytyrën time atje.” Veprimet e saj ishin më të forta se çdo fjalë; në dhimbjen e plagëve, në zërin e të uriturve, dhe në sytë e të harruarve, Shën Tereza shfaqi dashurinë që nuk njeh kufij, një dashuri që shndërron botën. Në fjalët e saj: “Nuk mund të bëjmë gjëra të mëdha, por mund të bëjmë gjëra të vogla me dashuri të madhe.” “Nëse gjykon njerëzit, nuk ke kohë t’i duash ata.” “Varfëria më e madhe është të jesh i padashur, i pavlerësuar dhe i harruar.” Në vitin 1989, Shën Tereza vizitoi Shqipërinë, duke u kthyer me përulësi në vendlindjen e saj. Ajo foli me dashuri dhe kujdes, duke lidhur zemrat e shqiptarëve me misionin e saj universal Figura e Shën Terezës u bë udhëheqëse shpirtërore për të gjithë botën. Në fjalët e Papa Gjon Pali II: “Shenjtëria e saj ishte e prekshme, e dukshme, e gjallë.” Presidenti Ronald Reagan, duke e nderuar me Medaljen e Lirisë: “Shumë i shohin të varfrit dhe thonë: ‘Sa fatkeqësi’. Ajo i sheh dhe thotë: ‘Ja ku është mundësia për të dashur’.” Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, Javier Pérez de Cuéllar: “Ajo është paqja e botës në person.” Princesha Diana: “Ajo ishte shpresa dhe frymëzimi për ata që nuk kishin më asgjë.” Figura e Shën Terezës është si një simfoni njerëzore. Siç Bethoveni shndërroi dhimbjen në madhështinë e “Ode to Joy”, ashtu edhe Tereza shndërroi vuajtjen në dashuri të pakufishme. Ajo eshte nje simfoni jete me veprime bamirësie; çdo dhimbje që ajo lehtësoi ishte një akord, çdo buzëqeshje e sjellë tek një të braktisur ishte crescendo, dhe çdo përulësi e saj një harmoni që i bashkon zemrat e njerëzve. Ajo mendonte se “Humanizmi është kur ndjejmë përgjegjësi për çdo jetë tjetër njerëzore.” Shen Tereza vepronte me moton e dashurisë e humanizmit. “Thelbësore është marrëdhënia ‘Unë–Ti’, ku çdo njeri shfaqet si shenjë e së shenjtës.” Figura e Shën Terezës përmbush këto filozofi: ajo shihte Hyjnoren në fytyrat e të varfërve dhe i trajtonte si vëllezër dhe motra, duke e bërë dashurinë akt universal. Humanizmi i saj është testament i përjetshëm për të gjithë njerëzimin: dhurimi i vetvetes pa kushte, shërbimi i paanshëm dhe besimi në madhështinë e shpirtit njerëzor. Shën Tereza nuk është vetëm shenjtore e Kishës Katolike, por një dhuratë hyjnore për njerëzimin, një testament vlerash të pakufishme. Veprat e saj janë si një simfoni e përjetshme dashurie: thjeshtësia e saj ishte fuqia, përulësia – madhështia. Si gjenitë e muzikës, ajo krijoi jo vetëm për veten, por për shpirtin e botës. Jeta e saj është prova se madhështia njerëzore nuk matet me pushtet, famë apo pasuri, por me dashurinë që dhurojmë pa asnjë pritshmëri. Nderimet dhe shenjtërimi i saj Çmimi Nobel për Paqe, 1979 Padma Shri dhe çmime të shumta indiane Medalja Presidenciale e Lirisë, SHBA Lumturuar nga Papa Gjon Pali II, 2003 Shenjtëruar nga Papa Françesku, 4 shtator 2016 Çdo nderim dhe çmim ishin dëshmi e botës për jetën e saj të shenjtë, por ajo gjithmonë thoshte se e vërteta madhështore është dashuria që japim çdo ditë: “Në fund të jetës nuk do të gjykohemi për sa kemi bërë, por për sa dashuri kemi vënë në atë që kemi bërë.” Dhe kështu, Shën Tereza e Kalkutës mbetet një dritë që nuk shuhet kurrë, një melodie e pafund dashurie që vazhdon të tingëllojë në zemrat e njerëzve. Nga Shkupi, në Kalkutë, nga Shqipëria në Vatikan, ajo na mësoi se madhështia e njeriut nuk matet me tituj apo nderime, por me fuqinë e dhurimit pa kushte, me guximin për të ndriçuar errësirën e botës dhe me aftësinë për të bërë të ndjehen të dashur ata që askush nuk i sheh. Fryma e saj na thërret të jemi mbeshtetje për njëri-tjetrin, të jetojmë me përulësi, të duam pa kufij dhe të krijojmë një simfoni dashurie në çdo hap të jetës. Ajo është testament i vlerave të pavdekshme, dhuratë hyjnore për njerëzimin, shembull që do të frymëzojë brezat e ardhshëm. le të ruajmë gjithmonë brenda vetes atë dritë: një thirrje për të bërë të voglat me dashuri të madhe, për të shërbyer të varfërve dhe për të ndërtuar botën si një vend më i mirë, një notë e përjetshme në simfoninë e jetës. Shën Tereza, drita jote e shenjtë është udhërrëfyesi ynë, dhe zemrat tona janë vazhdimësia e testamentit tënd të dashurisë. Shën Tereza e Kalkutës – Testament i Përjetshëm i Dashurisë, Humanizmit dhe Vlerave Universale © 2024-2025 Liliana Pere – Themeluese, Botuese. Autore Revista Prestige

Personalitete të arsimit rilindas që frymëzojnë Revista Prestige Autor: Liliana Pere “Gjuha është shpirti i një kombi; kush e humb atë, humb identitetin e vet. Shkronjat shqiptare janë çelësi që hap dyert e dijes dhe të lirisë. Pa alfabetin tonë, nuk ka histori, nuk ka vetëdije, nuk ka të ardhme. Të shkruash në gjuhën tënde është të jetosh dhe të rrojsh shpirtin e të parëve. Një komb që i mëson fëmijët e vet të lexojnë dhe shkruajnë në gjuhën e vet, është komb që do të qëndrojë i lirë dhe i fortë. Shkronjat nuk janë thjesht simbole; ato janë urat që lidhin të kaluarën me të ardhmen.” Petro Nini Luarasi, një dritë e ndezur në errësirën e kohës, ku fjalët dhe shkronjat u bënë armë për lirinë dhe shpirtin e kombit. Ai nuk ndërtoi vetëm shkolla, por rrugë ku zemrat e rinj mund të ushqehen me dituri dhe ëndrrat të ngjiten lart, mbi barriera e frikëra. Siç thoshte vetë: “Arsimi është shpirti që rrit njeriun dhe i jep dritë atdheut”, ai shpërndau njohuri si petale lulesh që mbijnë në çdo mendje të etur për dije. Në çdo shkollë të hapur, në çdo fjalë të shkruar me përkushtim, Petro Nini lulëzonte si një poezi e gjallë, duke i dhënë Shqipërisë jo vetëm mësues, por shpresa dhe Petro Nini Luarasi, pishtari i Rilindjes dhe i arsimit shqiptar, me punën e tij të palodhur për krijimin e abetares shqiptare, përhapjen e shkollave dhe afirmimin e gjuhës kombëtare, na mëson se arsimi dhe gjuha janë themelet e çdo lirie dhe identiteti kombëtar. Ai ishte një vizionar, mësues dhe inspirim për të gjithë shqiptarët, duke lënë gjurmë të thella në mendjet dhe zemrat e brezave të ardhshëm. Si nxënëse e Petro Nini Luarasit, ndjej një vetmotivim të madh për të shkruar dhe për të pasuruar mendjet me dijet , me shkronjat e tij, duke ndjekur shembullin e tij dhe duke marrë firmën time në këtë rrugëtim të bukur të dijes. Autor: Liliana Pere Petro Nini Luarasi Pishtari i Rilindjes dhe i arsimit shqiptar, ishte mësues, vizionar dhe frymëzim i brezave. Me përkushtimin e tij të palodhur për krijimin e abetares shqiptare, hapjen e shkollave dhe afirmimin e gjuhës kombëtare, ai na mëson se arsimi dhe gjuha janë themelet e çdo lirie dhe identiteti kombëtar. Ai shpesh thoshte: “Një popull pa shkronja është si një trup pa shpirt.” Kjo frazë na kujton se çdo shkronjë e mësuar, çdo fjalë e shkruar dhe çdo libër i hapur, është një hap drejt forcës dhe unitetit kombëtar. Luarasi krahasonte gjuhën me dritën e një pishtari që udhëheq të humburit në errësirë, duke treguar rëndësinë e saj jo vetëm në mësimdhënie, por edhe në vetëdijen e kombit. Si nxënëse e Petro Nini Luarasit, ndjej motivim të madh për të shkruar dhe për të pasuruar dijen time, duke ndjekur shembullin e tij dhe duke marrë firmën time në këtë rrugëtim të bukur të dijes. Frymëzimi i tij më bën të besoj se çdo shkronjë, çdo fjali e shkruar në gjuhën tonë, është një hap drejt lirisë dhe identitetit tonë kombëtar. Luarasi na mëson se dijet nuk janë thjesht informacion; ato janë armë e fuqishme. Ai krijoi një urë mes të kaluarës dhe të ardhmes: shkolla, abetare, gazeta dhe shkrime që i frymëzojnë brezat e rinj edhe sot. “Kush mban gjuhën gjallë, mban kombin gjallë,” thoshte ai, duke na kujtuar se respekti për gjuhën është respekt për vetveten dhe për historinë tonë. Në këtë frymë, unë ndihem e privilegjuar që mund të vazhdoj të mësoj dhe të shkruaj, duke e pasuruar shpirtin tim me dritën që Petro Nini Luarasi hodhi për gjithë brezat e shqiptarëve Petro Nini Luarasi ishte Prometeu i dijes shqiptare Petro Nini Luarasi lindi më 22 prill 1865 në fshatin Luaras të Kolonjës, një troje ku gjuha dhe tradita ishin shpirt i çdo familjeje. Që në vegjëli, ai kuptoi se arsimi është dritë që ndez shpirtin, dhe se vetëm përmes dijes mund të lulëzojë një komb. Familja e tij e thjeshtë, por me shpirt patriotik, e rriti me ndjenjën e përgjegjësisë ndaj atdheut, dhe me idenë se çdo fjalë e shkruar në shqip ishte një flakë lirie. Në moshën dhjetëvjeçare hyri në seminarin e Qestoratit, ku nën drejtimin e Koto Hoxhit mori njohuritë e para të thella, jo vetëm të leximit e shkrimit, por edhe të mendimit kritik. Petro mësoi se dija nuk është vetëm informacion, por mundësi për të kuptuar dhe për të vepruar drejt, filozofi që do ta shoqëronte gjatë gjithë jetës. Nga këtu lindi bindja se arsimi është armë e fuqishme për çlirim shpirtëror dhe kombëtar. Në vitet pas seminari, Petro filloi të hapë shkolla shqipe në Kolonjë dhe më vonë në Korçë. Ai i shihte shkollat jo thjesht si dhoma mësimi, por si altare ku shpirtërat shqiptarë rriteshin në ndërgjegje dhe vetëdije kombëtare. Shkolla, për të, ishte një hapësirë ku çdo fëmijë mësonte të dukej, të mendonte dhe të vepronte si qytetar i lirë. Për këtë arsye, ai bashkëpunoi me të gjithë veprimtarët më të shquar të kohës, si Thanas Sina dhe Parashqevi Qiriazi, duke krijuar një rrjet arsimor që do të formonte breza të tërë. Petro nuk u ndal vetëm te shkollat; ai ishte pjesëmarrës aktiv i botimeve patriotike. Ishte redaktor i revistave Bashkimi i Kombit, Drita, Kombi dhe Liria, ku artikujt e tij përmbanin jo vetëm informacion, por edhe reflektim filozofik mbi moralin, lirinë dhe përgjegjësinë e individit ndaj kombit. Ai shkruante: > “Shkronjat janë armët tona, librat janë fortesat tona.” Kjo thënie simbolizon përpjekjen e tij për të ruajtur identitetin shqiptar në një kohë kur censura dhe fanatizmi e kërcënonin atë. Një nga momentet më të rëndësishme të jetës së tij ishte Kongresi i Manastirit në 1908, ku vendosën alfabetin e gjuhës shqipe. Pjesëmarrja e Petro Ninit në këtë ngjarje ishte si ndryshimi i historisë me dorën e tij. Ai e shihte alfabetin si një mjet për të çliruar mendjet dhe për të bashkuar shpirtin e kombit. Në këtë kohë, thënie të tijat të fuqishme frymëzojnë: > “Një komb që s’ka alfabet është si një njeri pa fytyrë.” Pas Kongresit, Petro udhëtoi në Shtetet e Bashkuara, ku organizoi shoqata patriotike dhe kultivoi dashurinë për atdheun tek shqiptarët e diasporës. Ai besonte se çdo shqiptar jashtë vendit duhej të mbante shpirtin e lirë dhe lidhjen me kombin, duke u bërë ambasador i dijes dhe patriotizmit. Jetën e tij ai e bashkonte me filozofinë e Sokratit, Rousseau-së dhe Voltaire-it. Ai e kuptonte se arsimi formon individin, ndërgjegjen dhe qytetarin e lirë, ndërsa shkrimet e tij ishin një apel për veprim dhe reflektim: > “Kur të më vrisni, gjakun tim mblidhni dhe shkruajeni; bëjeni fëmijët të lexojnë, të kuptojnë, të duan mëmëdhenë më shumë se unë.” Petro Nini Luarasi konsiderohet një nga figurat më të rëndësishme të Rilindjes Kombëtare për rolin e tij në përhapjen e gjuhës shqipe dhe abetares. Ai nuk ishte vetëm mësues, por edhe pedagog dhe ideator i mënyrave të reja për të mësuar gjuhën shqipe, duke e bërë atë të qasshme për fëmijët dhe rinisë shqiptare. Rëndësia e tij qëndron në disa pika kryesore 1. Abetarja shqipe – Ai ishte ndër të parët që hartoi dhe përdori metoda mësimore të thjeshta dhe të kuptueshme për të mësuar shkronjat dhe fjalët shqipe. 2. Zgjerimi i arsimit shqip – Hapja e shkollave dhe përgatitja e mësuesve të rinj bëri që gjuha shqipe të përhapej më gjerësisht, sidomos në zonat e Kolonjës dhe më gjerë. 3. Themelimi i identitetit kombëtar përmes gjuhës – Ai e kuptoi se gjuha është themeli i një kombi, dhe për këtë arsye e vendosi mësimin e saj në qendër të veprimtarisë së tij. 4. Bashkëpunimi me intelektualë të tjerë – Edhe pse kishte bashkëpunime me Fan Nolin, Gjerasim Qiriazin dhe të tjerë, Petro Nini shpesh konsiderohet figura kryesore dhe frymëzuese për të gjithë aktivitetin mësimor dhe përgatitjen e abetares. Në një farë mënyre, mund të thuhet se pa Luarasin, përhapja sistematike e gjuhës shqipe dhe abetares në fund të shekullit XIX do të kishte qenë shumë më e vështirë. Petro Nini Luarasi kishte bashkëpunim të ngushtë me Fan Nolin, sidomos në fushën e arsimit dhe për përhapjen e ndjenjës kombëtare. Fan Noli, duke qenë edhe vetë një intelektual i shquar, e mbështeti veprimtarinë e Luarasit dhe shpesh punuan për hapjen e shkollave dhe organizatave patriotike. Ky ishte një bashkëpunim mes dy figurave që ndanin të njëjtat ideale për Shqipërinë dhe arsimin. Sa i përket motrave Qiriazi (si Gjerasim Qiriazi, i cili ishte vëlla i tyre), ato gjithashtu kishin lidhje me Luarasin përmes fushatës për arsimin shqip. Motrat Qiriazi, veçanërisht Sevasti dhe Parashqevi, ishin pionere në edukimin e vajzave shqiptare dhe shpesh organizonin shkolla dhe kurse që mbështeteshin nga veprimtarë si Petro Nini Luarasi. Pra, bashkëpunimi nuk ishte vetëm me Fan Nolin dhe Gjerasim Qiriazin, por edhe me këto gra të jashtëzakonshme të arsimit, për të forcuar rrjetin e shkollave shqipe. Në një farë mënyre, Luarasi ishte një pikë lidhëse midis këtyre figurave të Rilindjes Kombëtare, duke bashkuar burrat dhe gratë që punonin për të njëjtin ideal: arsim dhe identitet kombëtar. Ai u nderua pas vdekjes me monumente, rrugë, shkolla dhe medalje, duke u bërë simbol i dijes dhe lirisë shqiptare. Trashëgimia e tij na kujton se sakrifica dhe dijet bashkëjetojnë për të mbrojtur identitetin dhe dinjitetin e kombit. Në çdo hap të jetës së tij, Petro Nini Luarasi ishte filozof, mësues dhe patriot: një Promete shqiptar, që solli “zjarrin e dijes” tek populli i vet, edhe përballë rreziqeve dhe kundërshtimeve. Ai është prova e gjallë se arsimi dhe mendimi kritik janë armët më të fuqishme të çdo kombi, dhe se nderimi më i madh që mund t’i bëjmë një veprimtari të tillë është të mbajmë gjallë idenë e dijes Petro Nini Luarasi, një nga figurat më të shquara të Rilindjes Kombëtare Shqiptare, pati një rrjet të gjerë bashkëpunëtorësh dhe ndihmësish në veprimtarinë e tij atdhetare, sidomos në fushën e arsimit dhe të organizatave patriotike. Ai punoi si mësues dhe aktivist në disa zona të Kolonjës dhe më gjerë, duke hapur shkolla shqipe dhe përgatitur mësues të rinj. Disa nga bashkëpunëtorët e tij më të njohur ishin: Thanas Sina: Mësues dhe bashkëthemelues i shkollës shqipe në Korçë në vitin 1887, pas largimit të Pandeli Sotirit. Gjerasim Qiriazi: Veprimtar i Rilindjes Kombëtare, me të cilin Petro Nini Luarasi themeloi shoqatën protestante “Vëllazëria e Shqipërisë” në vitin 1892. Nuçi Naçi: Një tjetër mësues dhe bashkëpunëtor i tij në hapjen e shkollave shqipe në Kolonjë. Sali Butka: Një tjetër mësues dhe bashkëpunëtor i tij në fushën e arsimit. Guri Sevo: Një tjetër bashkëpunëtor i tij në hapjen e shkollave shqipe në Kolonjë. Ky grup veprimtarësh, së bashku me Petro Nini Luarasin, kontribuan në zhvillimin e arsimit në gjuhën shqipe dhe në forcimin e identitetit kombëtar shqiptar gjatë periudhës së Rilindjes Kombëtare. Petro Nini Luarasi, për veprën e tij patriotike, arsimore dhe letrare, është nderuar në shumë mënyra, duke reflektuar respektin e kombit ndaj kontributit të tij. Ja një listë e detajuar e nderimeve dhe homazheve kryesore: Nderimet kryesore të Petro Nini Luarasit 1. Monumente dhe shtatore Në Luaras dhe disa qytete të Shqipërisë janë ngritur monumente që kujtojnë jetën dhe veprën e tij. Këto monumente shpesh përfshijnë figura të tij me librin në dorë, simbol i përkushtimit të tij ndaj arsimit dhe dijes. 2. Emërtimi i rrugëve dhe shkollave Shumë shkolla dhe rrugë në Shqipëri mbajnë emrin “Petro Nini Luarasi”. Kjo është një mënyrë që gjeneratat e reja të kujtojnë vazhdimisht rolin e tij në arsimin dhe kulturën kombëtare. 3. Medalje dhe dekorata Pas themelimit të shtetit shqiptar, disa institucione kulturore e patriotike e kanë dekoruar me medalje nderi për veprën e tij në fushën e arsimit dhe çështjes kombëtare. 4. Përkujtime dhe manifestime kulturore Çdo vit në datën e lindjes dhe të vdekjes organizohen manifestime përkujtimore në Luaras dhe në Korçë. Këto përkujtime përfshijnë ligjërata, ekspozita librash dhe aktivitete për fëmijë, duke theksuar rëndësinë e mësimit dhe gjuhës shqipe. 5. Hyrja në programet shkollore dhe kulturën kombëtare Jeta dhe veprat e Petro Ninit janë pjesë e historisë së arsimit shqiptar. Biografia e tij studohet në shkolla si shembull frymëzimi, sakrifice dhe dashurie për atdhe Në thelb, nderimet për Petro Ninin nuk janë thjesht simbole formale, por janë një mënyrë që shpirti i tij patriotik dhe filozofia e tij arsimore të jetojë përtej kohës, duke frymëzuar çdo gjeneratë të re. © 2025 Liliana Pere. Themeluese Botuese.Autore--Revista Prestige Të gjitha të drejtat e rezervuara.

Portrete profesionistësh që frymëzojnë Autor: Liliana Pere Në botën e ligjit, edukimit dhe shërbimit publik, Frank Caprio dallohej si gjyqtar, pedagog dhe filantrop, që shndërroi çdo vendim në një mësim për jetën. Me zemër dhe humor, ai tregoi se drejtësia nuk është thjesht ligj, por respekt, kuptim dhe shpresë. Trashëgimia e tij frymëzon breza, duke bashkuar ligjin me humanizmin në çdo hap. “Nën Mantelin e Ligjit, Zemra e Drejtësisë: Si Frank Caprio Mësuan Se Ligji Pa Njeri Nuk Ka Frymë” --- Hyrje: “Në botën ku ligji shpesh duket si mur i ftohtë, ku shkronjat e kodit mbeten të ndara nga historia dhe dhimbja e njeriut, ka pasur një gjyqtar që e bëri ligjin të flasë me zemër. Frank Caprio nuk ishte thjesht një gjyqtar; ai ishte pedagog, filozof i praktikës, dhe shembull i një drejtësie që dëgjon, kupton dhe fal. Në sallën e tij të gjyqit, çdo gjobë e vogël u bë një mësim për proporcionalitetin dhe solidaritetin; çdo vendim, një leksion mbi dinjitetin njerëzor; çdo buzëqeshje, një thirrje për shpresë. Ky portret nuk përshkruan vetëm jetën e një njeriu, por filozofinë që mund ta kthejë ligjin në një mjet human dhe një mësues që frymëzon brezat e ardhshëm.” Frank Caprio nuk ishte vetëm një gjyqtar i zakonshëm; ai ishte një mësues i jetës, një udhërrëfyes i qytetarisë dhe një shembull i drejtpërdrejtë i humanizmit në drejtësi. Çdo vendim i tij, çdo buzëqeshje në sallën e gjyqit, çdo histori që kaloi përmes emisionit ‘Caught in Providence’, ishte më shumë se një gjykim; ishte një mësim se ligji, pa njeriun që e kupton dhe e ndjen, nuk ka frymë. Në këtë portret narrativ dhe reflektiv, ne ndjekim udhëtimin e një njeriu që e bëri drejtësinë të prekshme, që tregoi se mëshira dhe arsyetimi mund të ecin dorë për dore, dhe që frymëzoi miliona njerëz për të besuar se një botë më e drejtë është e mundur.” Frank Caprio lindi më 23 nëntor 1936 në Federal Hill të Providence, Rhode Island, një lagje e njohur për komunitetin italiano-amerikan. Ishte djali i një emigranti italian nga Napoli, Antonio Caprio, që punonte thjesht si qumështor, dhe Filomena, e ëma që mbante familjen bashkë me mençurinë e saj popullore. Historia e tij është tipike amerikane: djaloshi i një familjeje punëtore që rritet mes rrugëve të një qyteti të zakonshëm, por që përmes studimit dhe një ndjenje të thellë përgjegjësie shndërrohet në një figurë kombëtare dhe botërore. Kjo nuk është vetëm histori karriere, por një rrëfim mbi mënyrën se si drejtësia merr fytyrë njerëzore kur përzihet me zemër. Caprio mbaroi shkollën e mesme Hope High School në Providence, një shkollë publike që e formoi me ndjenjën e barazisë dhe të jetës së përditshme. Pastaj studioi në Providence College, ku u diplomua në vitin 1958. Menjëherë pas kësaj, nisi një rrugëtim të dyfishtë: ditën punonte si mësues në të njëjtën shkollë të mesme Hope High School, ku jepte “Qeverisjen Amerikane”, ndërsa natën ndiqte shkollën e ligjit në Suffolk University Law School në Boston, duke u diplomuar në vitin 1965. Ky fakt është themelor për të kuptuar njeriun që u bë më vonë simbol i drejtësisë humane: ishte pedagog që formoi breza nxënësish për demokracinë, ndërsa vetë mësonte natën për të zotëruar shkencën e ligjit. Nuk është rastësi që filozofia e tij gjyqësore do të mbështetej gjithmonë mbi një frymë mësimore: në çdo seancë, ai nuk gjykonte thjesht, por shpjegonte, udhëzonte, edukonte publikun dhe palët që kishte përballë. Në vitin 1985, Frank Caprio u zgjodh gjyqtar i Gjykatës së Përbashkët të Providence, ku shërbeu për gati katër dekada. Aty lindi edhe programi i njohur botërisht “Caught in Providence”, që nisi si një transmetim lokal në vitet ’80 e më pas u shndërrua në një fenomen global përmes televizionit dhe sidomos platformave online. Miliona njerëz në YouTube e më vonë në rrjete të tjera panë gjyqtarin plak, me sy të qeshur, që dëgjonte qytetarët për shkelje të vogla si gjoba parkimi apo shpejtësi, dhe që shpesh i shndërronte seancat në momente njerëzie dhe humori. Një nga episodet më të përmendura është ai i një babai të moshuar që shfaqet në gjykatë bashkë me djalin e tij të sëmurë me kancer. Babai kishte marrë gjoba parkimi sepse e parkonte makinën në mënyrë të gabuar për të çuar djalin në kimioterapi. Caprio, pasi e dëgjoi historinë, nuk kishte nevojë të pyeste më gjatë: i fali gjobën dhe shtoi një koment që u shpërnda gjerësisht në media: “Ju keni kaluar më shumë gjykime sesa çfarëdo gjykatë mund t’ju japë. Ju jeni heroi im sot.” Ky moment u bë emblemë e filozofisë së tij: gjykatësi nuk është një makinë që zbaton ligjin mekanikisht, por një njeri që sheh dhimbjen dhe dinjitetin në tjetrin. Një tjetër rast i famshëm ishte ai i një djali të vogël, vetëm 5 vjeç, i quajtur Jacob, që erdhi në gjykatë me babain e tij për një shkelje të vogël parkimi. Caprio e ftoi djalin në karrigen e gjykatësit dhe e pyeti: “Çfarë mendon, a duhet të falim babin?” Vogëlushi tha “po”, dhe Caprio e pranoi vendimin duke thënë me buzëqeshje: “Atëherë gjykatësi i sotëm është Jacob.” Ky episod u shpërnda në miliona klikime dhe u komentua si një leksion i rrallë mbi drejtësinë e pasionuar nga mëshira. Seneka, filozofi i Romës, shkruante: “Asnjë gjykatës nuk është i drejtë nëse nuk di të falë.” Caprio ishte mishërimi i kësaj thënieje dy mijë vjeçare. Shumë raste të tjera kaluan në ekran: një imigrant që nuk dinte anglisht, një grua e varfër që mezi siguronte bukën e gojës, një djalosh që e kishte të pamundur të paguante gjobën. Në të gjitha, Caprio gjente mënyra për të treguar se drejtësia nuk është verbëri, por sy i hapur ndaj jetës. Aristoteli kishte thënë se ligji është arsye e liruar nga pasioni, por në duart e Caprios arsyeja u përzi me pasionin human, duke e bërë ligjin më të afërt me jetën. Përtej gjykatës, Caprio ishte edhe filantrop. Ai krijoi “Filomena Fund”, një fond bamirësie i quajtur sipas nënës së tij, për të ndihmuar njerëzit në nevojë. Përmes këtij fondi janë mbledhur qindra mijëra dollarë për familje të varfra, për studentë që nuk kishin mundësi të paguanin shkollimin, për të sëmurë që nuk kishin sigurim shëndetësor. Këtu shohim një tjetër analogji me mjekësinë: ashtu si një mjek i madh nuk sheh vetëm sëmundjen por edhe njeriun, Caprio nuk shihte vetëm shkeljen, por edhe dramën e jetës që e kishte prodhuar. Albert Schweitzer, mjeku humanist gjerman, thoshte: “Etika e vërtetë është respekt për jetën.” Caprio e barti këtë etikë në drejtësi. Ai e shihte ligjin jo si qëllim në vetvete, por si një mjet për të respektuar jetën e secilit. Në analogjinë me ekonominë, mund të krahasohet me Amartya Sen, fitues i Nobelit për ekonomi, i cili thekson se zhvillimi nuk është thjesht rritje e të ardhurave, por zgjerim i lirive dhe mundësive njerëzore. Ashtu si Sen e sheh ekonominë si mjet për dinjitet, Caprio e shihte gjykimin si një mënyrë për të zgjeruar hapësirat e jetës së një njeriu që përndryshe do të shtypej nga rregulli i verbër. Ndërkohë, Caprio mbeti gjithë jetën pedagog. Fillimisht mësues në shkollën e mesme, më pas ligjërues i ftuar në universitete, ai nuk e ndërpreu kurrë misionin e edukimit. Madje edhe emisioni i tij ishte, në thelb, një klasë publike: një vend ku qytetarët mësonin se ligji nuk është një mur i ftohtë, por një dritare që mund të hapet me dialog dhe arsyetim. Montesquieu kishte thënë: “Nuk ka liri pa gjykatës të ndershëm.” Për miliona njerëz që e ndiqnin, Caprio ishte shembulli i këtij gjykatësi që, përmes ndershmërisë dhe mëshirës, u bë simbol i lirisë morale. Puna e tij u nderua me shumë çmime dhe tituj. Ai mori titullin Doctor Honoris Causa nga disa universitete amerikane, u nderua nga organizata qytetare dhe komunitete emigrantësh italianë dhe shqiptarë, u përfshi në emisione të mëdha si “Today Show” dhe “Ellen DeGeneres Show”. Revista dhe gazeta botërore shkruan për të si “gjykatësi që bëri internetin të qajë dhe të qeshë.” Në vitin 2021 publikoi edhe librin “Frank Caprio: The Heart of Justice”, ku rrëfen filozofinë e tij dhe historitë më të paharrueshme nga gjykata. Çfarë cilesie kishte? Ndershmëri të palëkundur, humor që thyente akullin, empati që buronte nga fëmijëria e varfër, dhe një prirje pedagogjike për ta kthyer çdo vendim në mësim. Ai ishte gjykatësi-mësues, gjykatësi-mjek, gjykatësi-filozof, që shihte njeriun para se të shihte dosjen. Ndikimi i tij është i pamatshëm: miliona njerëz në mbarë botën panë përmes tij se drejtësia mund të jetë humane; mijëra studentë dhe gjyqtarë të rinj morën frymëzim për të ushtruar profesionin me mëshirë; komunitete të tëra gjetën tek ai një shembull të moralit të gjallë. Në fund të jetës, Caprio nuk la pas thjesht një karrierë gjyqësore, por një model filozofik të drejtësisë me zemër. Nëse Aristoteli, Seneka dhe Montesquieu do të shihnin një shembull modern të ideve të tyre mbi drejtësinë, ata do ta gjenin te ky burrë i thjeshtë nga Providence. Ai ishte dëshmia se ligji nuk është i mjaftueshëm pa njeriun, dhe se gjykatësi më i madh është ai që di të dëgjojë zemrën. Perfekt, Liliana 🌹! Atëherë po e pasuroj rrëfimin me dy-tre episode të tjera të famshme nga “Caught in Providence”, me data dhe emra, duke e mbajtur rrjedhshëm, reflektiv dhe filozofik. Këto do ta bëjnë portretin edhe më të gjallë dhe të prekshëm. --- Një nga episodet më të paharrueshme ndodhi më 12 shkurt 2009, kur një shofer i ri, Michael Russo, u paraqit në gjykatë për një gjobë parkimi që kishte marrë vetëm tre minuta pas skadimit të orarit të ndalimit. Babai i tij e kishte këshilluar ta pranonte gjobën, por Caprio, pasi e dëgjoi, i tha: “Në jetë, rëndësi ka proporcionaliteti. Nuk mund ta ndëshkojmë për tre minuta atë që ka ardhur me sinqeritet.” Ai anuloi gjobën dhe i shpjegoi Michaelit se ligji ekziston për të mbrojtur qytetarët, jo për t’i dëmtuar për gabime të vogla. Episodi u bë viral dhe u komentua nga media si shembulli më i pastër i drejtësisë me zemër. Një tjetër rast ndodhi më 7 qershor 2013, kur një nënë e vetme, Maria DeLuca, erdhi për të paguar një gjobë shume të vogël parkimi, por nuk kishte mundësi financiare. Caprio e pyeti: “Si po e përballoni këtë ditë të vështirë?” Ajo rrëfeu se kishte dy fëmijë të vegjël dhe se çdo dollar ishte i nevojshëm për ushqim. Gjyqtari jo vetëm që e fali gjobën, por përdori Filomena Fund për të ndihmuar familjen e saj të mbulojë disa shpenzime të tjera emergjente. Kjo gjest nuk ishte vetëm akt ligjor, por një mësim i qartë për solidaritetin dhe përdorimin e drejtë të fuqisë institucionale. Më 15 gusht 2016, një tjetër rast i famshëm ishte ai i një i moshuari, Joseph Mancini, i cili kishte marrë gjobë për tejkalim shpejtësie ndërsa dërgonte gruan e tij në spital për një kontroll urgjent. Caprio e dëgjoi me vëmendje, e pyeti për shëndetin e gruas dhe i tha: “Ligji është i rëndësishëm, por jeta ka prioritet.” Ai anuloi gjobën dhe këshilloi autoritetet të konsideronin kontekstin. Ky episod u krahasua nga komentatorë të shumtë me një “mjek që di të vendosë prioritetin mbi simptomat.” Të tre këto episode, bashkë me rastet e mëparshme të babait me djalin e sëmurë apo të vogëlushit Jacob, tregojnë një konsekuencë filozofike të një drejtësie që dëgjon, kupton dhe fal. Aristoteli do të thoshte se Caprio ushtronte epieikeia, aftësinë për të balancuar ligjin me rrethanat njerëzore. Seneka do të ishte krenar për mëshirën e tij, ndërsa Montesquieu do ta kishte për shembull të gjykatësit të ndershëm që mbështet lirinë morale. Nëse do të bëjmë analogji mjekësore, Caprio është si Albert Schweitzer i gjykatësisë: një “mjek” që di të shërojë jo vetëm gabimet e vogla juridike, por edhe plagët morale dhe sociale të qytetarëve. Në një mënyrë tjetër, si Amartya Sen, ai zgjeroi mundësitë dhe liritë e atyre që ndodhen përballë tij, duke treguar se drejtësia është më shumë se një formular, është një shërbim për mirëqenien njerëzore. Në të gjitha këto histori, Caprio shfaqet si pedagog, duke mësuar qytetarët dhe shikuesit e televizionit se drejtësia ka nevojë për dëgjim, kuptim dhe ndërgjegje morale. Ai e bëri sallën e gjyqit një klasë të hapur për mësim, ku çdo vendim, çdo fjalë, çdo buzëqeshje ishte shembull edukativ. Në fund të jetës, Frank Caprio nuk la pas thjesht vendime gjyqësore, por një trashëgimi të gjallë njerëzore dhe filozofike. Ai mori nderime nga universitetet amerikane me Doctor Honoris Causa, çmime qytetare dhe komunitare, dhe ishte heroi i një historie që do të mësohet brez pas brezi si shembull i drejtësisë humane, pedagogjisë dhe filantropisë aktive. Figura e tij vazhdon të ndikojë: gjyqtarë të rinj, mësues dhe liderë komuniteti i shohin vendimet e tij si model, dhe miliona njerëz në mbarë botën kanë mësuar përmes tij se ligji dhe zemra mund të ecin bashkë, pa sakrifikuar asnjërën. Ai tregoi se drejtësia nuk është një dhomë e ftohtë, por një vend ku njeriu dhe ligji bashkëpunojnë për të krijuar dinjitet dhe shpresë. Referencat kryesore për portretin e Frank Caprio: 1. CNN – “Frank Caprio, ‘the Best Judge in America,’ dies at 88”, 20 gusht 2025. 2. Washington Post – “Judge Frank Caprio remembered for compassion and humor”, 21 gusht 2025. 3. Providence Journal – “Frank Caprio’s legacy: A judge who listened to the people”, 22 gusht 2025. 4. WLNE-TV / Caught in Providence – arkivi i seancave televizive dhe transmetimeve nga 1988 deri 2023. 5. Frank Caprio, “Compassion in the Court”, 2025, kujtime dhe reflektime personale. 6. Rhode Island Foundation – Filomena Fund (informacione mbi fondacionin dhe aktivitetet filantropike). 7. Providence College – Alumni Records and Honors, informacione mbi arsimin dhe pedagogjinë e Caprio-s. 8. Suffolk University Law School – Alumni Records, për diplomën dhe aktivitetin edukativ. 9. Washington Times – “Frank Caprio, a symbol of justice with heart”, 23 gusht 2025. 10. Wikipedia (me referenca të verifikuara), për konsolidim biografik dhe timeline  © 2024–2025 Liliana Pere – Themeluese,Botuese. Autore   Revista Prestige   Të gjitha të drejtat e rezervuara.

William Golding ishte një shkrimtar që pa thellësinë e shpirtit njerëzor ashtu si detari sheh humnerën e oqeanit, duke e ditur se sipërfaqja qetë është vetëm maskë mbi stuhitë e padukshme. Ai lindi më 1911 në Cornwall, aty ku era e detit përplaset me shkëmbin dhe ku, ndoshta që në fëmijëri, ndjeu se njeriu është gjithnjë mes dy brigjeve: brigji i dritës së arsyes dhe brigji i errësirës së instinktit. Golding e bëri letërsinë e tij një udhëtim, një barkë që lundron mes civilizimit dhe egërsisë, mes ëndrrës dhe ankthit. Në një nga thëniet e tij më të njohura, ai shprehet: “Njeriu prodhon e keqen ashtu si bleta prodhon mjaltin.” Kjo metaforë therëse shpalos vizionin e tij: e keqja nuk është rastësi, por një dhunti e errët që shoqëron ekzistencën tonë. Megjithatë, Golding nuk na e dhuroi këtë si dëshpërim, por si thirrje për vetëdije, që të mos harrojmë kurrë se civilizimi është një fije e brishtë, si tel violine që mund të këputet në çdo çast. Në një tjetër rast ai tha: “Për të kuptuar njeriun, duhet vetëm ta shohësh kur është i lirë nga rregullat.” Këtu qëndron zemra e romanit “Lord of the Flies”, ku fëmijët, të hedhur në një ishull të zbrazët, bëhen si pasqyra ku shohim fytyrën tonë të vërtetë: një fytyrë që mund të buzëqeshë si engjëll e të ulërijë si bishë. Golding e shihte shkrimtarin si një lloj muzikanti të shpirtit. Nëse filozofi kërkon të zbërthejë të vërtetën me logjikë, poeti me fjalë të bukura, Golding i përziente të dyja duke krijuar një simfoni tragjike ku çdo roman i tij ishte si një instrument që luante melodinë e brishtësisë njerëzore. Ai nuk shkroi për të dhënë përgjigje, por për të hapur plagë mendimi. Sepse, siç tha dikur: “Pa errësirë, nuk do ta kuptojmë kurrë dritën.” William Golding lindi më 19 shtator 1911 në Newquay të Cornwall-it, në një familje që i dha atij dy trashëgimi të çmuara: dashurinë për dije dhe ndjeshmërinë ndaj botës njerëzore. I ati, Alec Golding, ishte mësues shkencash, një burrë i bindur te mendimi racional dhe te forca e arsyes, ndërsa e ëma, Mildred, një grua e angazhuar në kauzën e grave dhe në idetë progresive të kohës, i dhuroi djalit vizionin e një bote ku drejtësia dhe liria ishin ideale për të cilat ia vlente të luftoje. Kjo përzierje midis shkencës së ftohtë dhe idealizmit social do të bëhej më vonë themeli i kontradiktave që Golding do të hulumtonte me artin e tij. Ai u shkollua në Marlborough Grammar School dhe më pas në Universitetin e Oksfordit, ku fillimisht studioi shkencat natyrore, duke ndjekur hapat e të atit, por shumë shpejt u tërhoq nga bota e molekulave dhe eksperimenteve dhe iu dorëzua fuqisë së fjalës dhe imagjinatës duke kaluar në letërsi dhe filozofi. Kjo zgjedhje nuk ishte thjesht një ndërrim drejtimi, por një shenjë e hershme e rebelimit të tij shpirtëror: Golding kuptoi se për të shpjeguar njeriun nuk mjaftonte matematika e ligjeve të natyrës, duhej të shkruhej simfonia e errët e instinkteve njerëzore. Ai vetë kishte thënë: “Shkenca mësoi se çfarë është njeriu. Letërsia mësoi se çfarë do të thotë të jesh njeri.” Në vitin 1954, pas shumë dorëshkrimeve të refuzuara, ai botoi romanin që do ta bënte të pavdekshëm: “Lord of the Flies” (Zoti i Mizave). Historia e një grupi fëmijësh të mbetur në një ishull të shkretë, të cilët nga pafajësia rrëshqasin drejt egërsisë, është një alegori tronditëse mbi natyrën njerëzore. Fëmijët, që përfaqësojnë shpresën e së ardhmes, shndërrohen në pasqyrë të së shkuarës primitive të njerëzimit. Sikur të ishin instrumente në një orkestër që nga fillimi luajnë simfoni të qeta, por pastaj ngrihen në kakofoni të dhunshme, edhe personazhet e Golding shpërbëjnë harmoninë e arsyes dhe zhytën në ritmin e frikës, të pushtetit dhe të gjakut. Nuk është rastësi që ai pohonte: “Njeriu prodhon të keqen ashtu si bleta prodhon mjaltin.” Pas këtij romani, Golding vijoi krijimtarinë e tij me “The Inheritors” (Trashëgimtarët), ku imagjinoi përplasjen mes neandertalëve dhe homo sapiens, një meditim mbi dhunën e lindur në vetë procesin e evolucionit. Me “Pincher Martin”, ai tregoi historinë e një njeriu që lufton për mbijetesë në një shkëmb të izoluar, një dramë e vetmisë dhe e refuzimit për të pranuar kufijtë e ekzistencës. Romane të tjera si “Free Fall”, “Darkness Visible” apo “The Spire” dëshmuan se Golding nuk ishte një autor i një teme të vetme, por një eksplorues i gjithanshëm i errësirave dhe ndriçimeve të shpirtit njerëzor. Kulmi i pjekurisë së tij u shfaq në trilogjinë historike “To the Ends of the Earth”, ku përmes një udhëtimi detar drejt Australisë në shekullin XIX, ai rindërtoi mikrokozmosin e shoqërisë, duke i kthyer dallgët e detit në metaforë të udhëtimit të vetë njerëzimit drejt së panjohurës. Në jetën e tij personale, Golding u martua me Ann Brookfield në vitin 1939, me të cilën pati dy fëmijë. Lufta e Dytë Botërore, ku ai shërbeu në marinë dhe mori pjesë në zbarkimin e Normandisë, la gjurmë të pashlyeshme në shpirtin e tij: ajo përvojë e përgjakshme e bëri të kuptonte se e keqja nuk është një prani e jashtme, por një fuqi që zë rrënjë brenda çdo njeriu. Siç e përkufizoi ai vetë: “Monstruoziteti i vërtetë nuk është jashtë nesh, por brenda nesh.” Kjo ide u bë themeli i gjithë krijimtarisë së tij. Në vitin 1983, Akademia Suedeze e nderoi me Çmimin Nobel për Letërsi, duke e cilësuar si një shkrimtar që, me realizmin e tij alegorik, ka zbuluar brishtësinë e civilizimit dhe potencialin e errët të qenies njerëzore. Dy vjet më vonë, ai u nderua me titullin Sir nga Mbretëresha Elisabet II. Çmimi Booker për trilogjinë “To the Ends of the Earth” ishte një tjetër dëshmi se arti i tij nuk ishte një shkrepëtimë e vetme, por një dritë e qëndrueshme që ndriçoi dekada të tëra të letërsisë botërore. Golding ishte një filozof në gjuhën e romanit, një muzikant që nuk luante me nota, por me simbole dhe arketipa, një mendimtar që nuk shkruante traktate, por histori ku shpirti i njeriut vendosej në provë. Ashtu si një violinist që e di se çdo tingull vjen nga tensioni i fijes, ai e kuptonte se çdo e vërtetë njerëzore lind nga tensioni midis arsyes dhe instinktit. Ai nuk e pa njeriun si engjëll, as si demon, por si një qenie të dyzuar që herë i afrohet bukurisë së dritës dhe herë tretet në terrin e kaosit. Nuk është rastësi që shpesh e theksonte: “Pa errësirë, nuk do ta kuptojmë kurrë dritën.” William Golding ndërroi jetë më 19 qershor 1993, por librat e tij mbeten si një pasqyrë ku njerëzimi sheh ende fytyrën e vet, me të gjitha plagët, dritën dhe errësirën që e përbëjnë. Romane Lord of the Flies (1954) – Romani i tij më i famshëm; një alegori e fuqishme mbi natyrën njerëzore, ku një grup fëmijësh të izoluar shndërrohen në pasqyrë të egërsisë primitive. Shpesh konsiderohet një nga romanet më me ndikim të shekullit XX. The Inheritors (1955) – Një vizion poetik mbi zhdukjen e neandertalëve nga homo sapiens; Golding e shpalos si një metaforë për zhdukjen e pafajësisë dhe lindjen e dhunës. Kritika e ka quajtur një nga veprat më të thella të tij. Pincher Martin (1956) – Historia e një detari që lufton për mbijetesë në një shkëmb të izoluar; një eksplorim i realitetit, iluzionit dhe refuzimit për të pranuar vdekjen. Një roman filozofik mbi ekzistencën. Free Fall (1959) – Një roman introspektiv mbi zgjedhjen, fatin dhe lirinë, ku personazhi kryesor rikthehet në fëmijëri për të kuptuar se në ç’pikë e humbi pafajësinë. Shpesh krahasuar me stilin e ekzistencialistëve. The Spire (1964) – Historia e ndërtimit të një katedraleje të madhe, që shndërrohet në simbol të besimit, ambicies dhe marrëzisë njerëzore. Kritika e ka quajtur “romani i besimit dhe krenarisë së tepruar”. The Pyramid (1967) – Një roman me elementë autobiografikë mbi jetën në një qytet të vogël anglez, që flet për dashuritë, iluzionet dhe kujtimet e rinisë. Darkness Visible (1979) – Një roman i fuqishëm mbi të keqen, përmes historisë së një djali të shëmtuar që mbijeton nga Lufta e Dytë Botërore dhe bëhet figurë mes shenjtërisë dhe demonizmit. Rites of Passage (1980) – Romani i parë i trilogjisë “To the Ends of the Earth”. Fitues i Çmimit Booker; rrëfen udhëtimin e një anijeje drejt Australisë, duke ekspozuar hierarkitë dhe tensionet sociale në bord. The Paper Men (1984) – Një satirë mbi botën e shkrimtarëve dhe kritikëve; konsiderohet një nga veprat më ironike dhe vetëkritike të tij. Close Quarters (1987) – Pjesa e dytë e trilogjisë “To the Ends of the Earth”; vazhdon rrëfimin e udhëtimit të anijes me tensione të reja midis oficerëve dhe pasagjerëve. Fire Down Below (1989) – Pjesa e tretë e trilogjisë; përfundon udhëtimin drejt Australisë, duke e kthyer detin në metaforë të fatit dhe të ardhmes njerëzore. --- Drama The Brass Butterfly (1958) – Një dramë satirike e bazuar mbi një tregim të shkurtër të tij, ku përplasja midis shkencës dhe natyrës njerëzore paraqitet me tone ironike. --- Poezi dhe ese Poems (1934) – Botimi i tij i parë, një përmbledhje poetike e shkruar si student në Oksford; shënon fillimin e rrugëtimit letrar. The Hot Gates (1965) – Një koleksion esesh mbi histori, mitologji, arkeologji dhe përvoja personale; titulli i referohet Termopileve. A Moving Target (1982) – Ese dhe fjalime mbi letërsinë, historinë dhe krijimtarinë; një dritare në mendimin filozofik të Golding. --- Pas vdekjes The Double Tongue (1995) – Një roman i papërfunduar, i botuar pas vdekjes, që trajton botën e priftëreshave të lashta greke dhe marrëdhënien mes hyjnores dhe njerëzores. --- 📖 Kritika dhe ndikimi: Kritikët e kanë quajtur Golding-un “alegoristin e errësirës” dhe një “Homeri modern i shoqërisë perëndimore”. Librat e tij u përfshinë në programe shkollore, duke ndikuar breza të tërë lexuesish dhe duke formuar një pasqyrë të re mbi romanin modern. Shkrimtarë si Margaret Atwood dhe Salman Rushdie e kanë cilësuar Golding-un si një udhërrëfyes që tregoi se si letërsia mund të zbulojë anën më të errët dhe më të brishtë të njeriut. © 2024-2025 Liliana Pere – Themeluese, Botuese. Autore Revista Prestige Të gjitha të drejtat e rezervuara.

Titulli: Teknologjia dhe Inteligjenca Artificiale në Arsimin e Lartë: Sfida dhe Perspektiva për Edukim Cilësor 1. Hyrje Arsimi i lartë është një nga faktorët kryesorë që përcakton zhvillimin ekonomik, shkencor dhe kulturor të një vendi. Në një botë të globalizuar, universitetet nuk janë më vetëm hapësira të mësimdhënies tradicionale, por institucione që duhet të ofrojnë inovacion, fleksibilitet dhe përgatitje për tregun e punës. Teknologjia dhe inteligjenca artificiale (AI) janë duke ndryshuar rrënjësisht mënyrën se si zhvillohet arsimi i lartë: nga format e mësimdhënies, tek kërkimi shkencor dhe njohja ndërkombëtare e diplomave. Ky studim trajton çështjet kryesore që ndikojnë në sigurimin e një arsimi cilësor universitar në epokën digjitale. 2. Mësimi online dhe platformat digjitale në arsimin e lartë Mësimi online është bërë një komponent kryesor i universiteteve moderne. Platformat si Moodle, Blackboard, Canvas përdoren gjerësisht në universitetet evropiane dhe amerikane. Ato lejojnë shpërndarjen e materialeve, komunikimin pedagog–student dhe zhvillimin e testimeve online. Shembull praktik: Universiteti i Harvardit ofron kurse falas dhe me pagesë përmes edX, duke bërë që studentë nga e gjithë bota të kenë qasje në ligjërata universitare. Metoda: Përveç ligjëratave online, universitetet po përdorin “flipped classroom” (klasë e përmbysur), ku studentët lexojnë/lëndojnë materiale online dhe koha në klasë përdoret për diskutime dhe aplikime praktike. Koment: Ky model nxit mendimin kritik dhe rrit ndërveprimin student–pedagog. 3. Pabarazia digjitale në arsimin e lartë Ndërsa shumë universitete elitare ofrojnë qasje të avancuar në teknologji, studentët nga vendet në zhvillim shpesh përballen me mungesë infrastrukture. Kjo krijon një hendek global në cilësinë e arsimit të lartë. Shembull: Një student në MIT ka laboratorë virtualë të avancuar përmes VR, ndërsa një student në një universitet publik në Ballkan shpesh përballet me mungesë interneti dhe pajisjesh bazike. Koment: Për arsimin e lartë, kjo pabarazi nuk prek vetëm procesin e të nxënit, por edhe mundësitë për kërkim shkencor dhe bashkëpunim ndërkombëtar. 4. Inteligjenca artificiale në arsimin e lartë AI ka potencial të madh për transformimin e arsimit universitar. Personalizim i mësimit: AI mund të gjurmojë progresin e studentëve dhe të rekomandojë materiale shtesë. Kërkimi shkencor: Studentët dhe pedagogët përdorin AI për analizë të dhënash, shkrim akademik dhe modelim. Për shembull, përdorimi i ChatGPT për ndihmë në ide, ose i programeve si SPSS me module AI për analizë statistikore. Vlerësimi automatik: AI përdoret për korrigjimin e testeve të shkruara dhe për kontrollin e plagjiaturës me softuerë si Turnitin. Shembull praktik: Universiteti i Helsinkit ka futur një kurs për të gjithë studentët mbi AI dhe etikat e saj, duke e bërë pjesë të formimit universitar. Koment: AI nuk duhet të shihet si rrezik, por si mjet që ndihmon në zhvillimin e kompetencave të reja. Megjithatë, përdorimi i tij kërkon rregullim të qartë etik. 5. Siguria dhe privatësia e të dhënave në universitet Universitetet mbledhin dhe përpunojnë sasi të mëdha të dhënash personale dhe akademike. Problemi që lind është si menaxhohen dhe kush ka qasje në to. Shembull praktik: Universitetet amerikane kanë hyrë shpesh në debate për mënyrën se si kompanitë e teknologjisë përdorin të dhënat e studentëve për qëllime tregtare. Koment: Për një edukim cilësor universitar, privatësia e studentëve është pjesë e të drejtave të tyre themelore. 6. Gamifikimi në arsimin e lartë Edhe pse përdoret më shpesh në nivele më të ulëta, gamifikimi ka gjetur vend edhe në universitet. Metoda: Profesorët krijojnë detyra ku studentët fitojnë “pikë” ose “nivel” sipas performancës, duke i bërë kurset më motivuese. Shembull praktik: Universiteti i Delft (Holandë) përdor aplikacione gamifikuese në kurset e inxhinierisë për të rritur përfshirjen e studentëve. Koment: Në arsimin e lartë, gamifikimi nuk ka si synim thjesht argëtimin, por rritjen e angazhimit në kurse të vështira si matematika apo programimi. 7. Kompetencat digjitale të pedagogëve universitarë Një edukim cilësor në universitet kërkon që pedagogët të mos kufizohen vetëm në përmbajtje teorike, por të zotërojnë edhe kompetenca digjitale dhe pedagogjike. Shembull praktik: Një pedagog që përdor Padlet për diskutime online ose Canva për prezantime interaktive rrit cilësinë e ligjëratave. Koment: Pa zhvillimin profesional të pedagogëve, teknologjia mbetet një mjet i pashfrytëzuar. Universitetet duhet të ofrojnë trajnime të vazhdueshme. 8. Edukimi hibrid në universitet Modeli hibrid është bërë standard në shumë universitete moderne. Ai kombinon përfitimet e mësimit online me ato të kontaktit fizik. Shembull praktik: Universiteti i Oxfordit ofron leksione online, por seminaret dhe laboratorët zhvillohen fizikisht. Koment: Ky model është veçanërisht i vlefshëm për studentët ndërkombëtarë dhe për ata që punojnë paralelisht me studimet. 9. Realiteti virtual (VR) dhe i shtuar (AR) në arsimin e lartë VR dhe AR ofrojnë mundësi unike për universitetet. Shembull praktik: Fakultetet e mjekësisë në SHBA përdorin VR për simulime kirurgjikale; studentët e arkitekturës përdorin AR për të parë ndërtesat në 3D. Koment: Këto metoda reduktojnë kostot e laboratorëve fizikë dhe rrisin sigurinë e studentëve, sidomos në disiplinat praktike. 10. Edukimi kritik për informacionin online në universitet Studentët universitarë kanë detyrimin të mësojnë si të filtrojnë informacionin në një epokë me lajme të rreme dhe burime të paqëndrueshme. Metoda: Universitetet integrojnë kurse mbi “media literacy” dhe përdorimin e databazave shkencore ( p.sh . JSTOR, ScienceDirect). Shembull praktik: Studentët e gazetarisë në Universitetin e Columbia trajnohen me mjete profesionale verifikimi faktesh si FactCheck.org . Koment: Pa këtë aftësi, rrezikohet cilësia e kërkimit shkencor dhe integriteti akademik. 11. E ardhmja e diplomave dhe certifikatave online Një nga ndryshimet më të mëdha në arsimin e lartë është njohja në rritje e certifikatave online. Shembull praktik: Shumë kompani globale (Google, IBM, Deloitte) pranojnë certifikata të fituara përmes Coursera ose Udacity si të barasvlershme me një diplomë universitare në fusha të caktuara. Koment: Kjo nxit universitetet tradicionale të përshtaten dhe të ofrojnë më shumë kurse online dhe diplomashtesë digjitale. 12. Përfundime Arsimi i lartë ndodhet në një pikë kthese historike. Teknologjia dhe inteligjenca artificiale kanë potencialin të përmirësojnë ndjeshëm cilësinë e mësimdhënies, kërkimit dhe punësimit të studentëve. Megjithatë, sfida mbeten: pabarazia digjitale, mungesa e kompetencave digjitale të pedagogëve, etikat e AI dhe ruajtja e privatësisë. Për të siguruar një edukim cilësor universitar, nevojitet: Infrastrukturë e barabartë teknologjike, trajnim i pedagogëve, balancë mes inovacionit dhe rolit human të mësuesit, rregulla etike për përdorimin e AI. Vetëm përmes kësaj qasjeje, universitetet mund të garantojnë se teknologjia nuk është thjesht një trend, por një instrument që shërben për formimin e profesionistëve të së ardhmes. Tabelat 1. Hyrje Teksti: “Arsimi i lartë duhet të integrojë cilësinë akademike dhe teknologjinë moderne” Ikona: universitet + kompjuter + AI Shpjegim shkurtër: Arsimi i lartë përgatit studentët për shoqëri dhe treg global, duke përdorur teknologjinë për mësim cilësor. 2. Mësimi cilësor në epokën digjitale Shpjegim: Mësimi cilësor kërkon metodologji të qarta, angazhim studentor dhe përdorim të teknologjisë. Shembull: Universiteti i Helsinkit përdor AI për mësim personalizuar. Ikona: libra + drita ideje 3. Platformat digjitale dhe përdorimi i tyre Tabela vizuale me logot e platformave dhe funksionin: Platforma: Çfarë është: Shembull përdorimi Padlet Mur interaktiv online Studentët postojnë ide dhe dokumente projektesh Canvas LMS Ngarkim ligjëratash dhe dorëzim detyrash Moodle Open-source LM Organizim  kurseve dhe kuizeve Blackboard LMS Ese dhe diskutime online SPSS Analizë statistikore Analiza e të dhënave nga sondazhet studentore Turnitin Kontroll plagjiature Verifikimi i eseve akademike VR / AR Realitet virtual dhe i shtuar Simulime laboratorike ose projekte 3D 4. Sfida kryesore Ikona + shpjegim shkurtër: *** Pabarazia digjitale: Nuk kanë të gjithë qasje në internet dhe laboratorë virtualë  Privatësia e të dhënave: Universitetet mbledhin shumë të dhëna personale Trajnimi i pedagogëve: Jo të gjithë kanë aftësi digjitale Adaptimi i metodave tradicionale: Kërkon ndryshime në planprogram ***Metodat e mësimit Diagramë vizuale me ikonat e secilës metodë: Flipped Classroom: Studentët studiojnë online, diskutojnë në klasë Gamifikimi: Pikë dhe nivele për aktivitete akademike Edukim Hibrid: Kombinon mësimin online dhe fizik VR / AR: Simulime për laboratorë dhe projekte Media Literacy: Verifikimi i informacionit online *** Përfitimet e teknologjisë Cloud graphic: Personalizim i mësimit Përmirësim i ndërveprimit dhe bashkëpunimit Analizë e të dhënave dhe vlerësim objektiv Përgatitje për tregun global të punës ***Shembuj praktikë në universitete Kartela vizuale me logot e universiteteve dhe përdorimin e teknologjisë: Harvard: Canvas + edX Delft: Gamifikim në inxhinieri Helsink: AI personalizuar Oxford: Edukim hibrid Fakultetet e mjekësisë: VR për simulime kirurgjikale 8. Përfundime Teksti kryesor + ikonë libri/diploma: Integrimi i AI dhe platformave digjitale në arsimin e lartë rrit cilësinë, ndërveprimin dhe aftësitë profesionale. 9. Referenca (APA 7th Edition) Pere, L. (2024). Teknologjia dhe inteligjenca artificiale në arsimin e lartë: Sfida dhe perspektiva për edukim cilësor. Universiteti i Tiranës, Fakulteti i Edukimit. Harvard University. (2023). edX courses. https://www.edx.org Delft University of Technology. (2022). Gamification in engineering education. https://www.tudelft.nl Columbia University. (2023). Media literacy for journalism students. https://journalism.columbia.edu - © 2024-2025 Liliana Pere  – Themeluese, Botuese. Autore   Revista Prestige   Të gjitha të drejtat e rezervuara.

Golda Meir Kr.E 4 e Izraelit “Kur të bëhet kjo jo vetëm një fjalë apo një slogan i thjeshtë, por një mënyrë jetese, atëherë e keni arritur qëllimin tuaj.” – Golda Meir Golda Meir, Kryeministrja e katërt e Izraelit nga viti 1969 deri në 1974, është një figurë e paharrueshme në historinë e politikës botërore. Lindur më 3 maj 1898 në Kiev, në atë që sot është Ukraina, ajo u rrit në një familje hebreje të përkushtuar, ku vlerat e punës, edukimit dhe përgjegjësisë ndaj komunitetit u kthyen në themelet e jetës së saj. Familja emigroi në Shtetet e Bashkuara kur Golda ishte ende fëmijë, dhe këtu nisi udhëtimi i saj drejt politikës dhe angazhimit social. Nga moshë e re, Golda kuptoi se të ndërtonit një shtet nuk mjaftonte vetëm me fjalë të bukura – duhej përkushtim, guxim dhe aftësi për të transformuar vizionin në realitet. Ajo iu bashkua lëvizjes sioniste dhe më vonë u zhvendos në Palestinë, ku angazhimi i saj në punët e komunitetit dhe organizatave politike tregoi se ajo nuk ishte thjesht një figurë administrative, por një arkitekte e shtetit që po lindte. Golda Meir u bë e njohur për aftësinë e saj për të bashkuar vizionin me veprën konkrete. Ajo shërbeu si Ministre e Punëve të Jashtme dhe më pas u emërua Kryeministre, duke u bërë gruaja e parë dhe një nga figurat më të fuqishme të botës në atë kohë. U dallua për vendosmërinë, ndershmërinë dhe aftësinë për të marrë vendime të guximshme në momente kritike. Ajo nuk e fshehu opinionin e saj, duke u bërë e njohur për sinqeritetin dhe thjeshtësinë në komunikim, por edhe për vendosmërinë e hekurt në politikë. Golda Meir besonte fuqimisht te roli i qytetarit të përkushtuar dhe i profesionistëve që formojnë një shoqëri: mësuesit, mjekët dhe ushtarakët. Për të, shteti ishte një organizëm që duhej të ushqehej nga përpjekjet e secilit, ku çdo akt i pandershëm ishte si një plagë që dobësonte trupin e tij. Në këtë kuptim, ajo shihte politikën jo si lojë pushteti, por si përgjegjësi morale – një mision për të ruajtur dhe zhvilluar jetën dhe shpresën e një populli. Përtej fjalëve të saj të njohura, thëniet e Golda Meir përmbajnë një filozofi të thellë jetësore: “Unë nuk e kam dashur kurrë politikën si lojë; unë e kam dashur si shërbim.” Kjo tregon qartësinë e saj mbi vlerën e përkushtimit të sinqertë, ku pushteti është mjet dhe jo qëllim. Sipas saj, ndërtimi i një vendi të fortë kërkon ndershmëri, punë të palodhur dhe respekt për profesionistët që formojnë bazën e tij. Në këtë mënyrë, politika dhe jetësimi i vizionit të shtetit nuk janë dy botë të ndara, por një rrjedhë e pandashme përgjegjësie dhe etikë. Metaforikisht, Golda Meir ishte si një krah mbi rrugët e një shteti që po lindte: nguliste themelet, vendoste gurët e parë dhe kujdesej që asnjë prej tyre të mos rrëshqiste. Ajo nuk i trembej sfidave, duke kuptuar se çdo vendim i guximshëm ishte një hap drejt realizimit të një vizioni më të madh. Për të, secili qytetar ishte një pjesë e këtij arkitekture – dhe secili akt i pandershëm ose i papërkushtuar mund ta shkatërronte punën e dekadave. Jetëgjatësia e legjendës së Golda Meir nuk qëndron vetëm në pozitat që mbajti, por në mënyrën si e kuptoi dhe e jetoi pushtetin. Ajo ishte një shembull se politika, kur është e ndërtuar mbi ndershmëri, përgjegjësi dhe punë të palodhur, mund të jetë instrument transformues i shoqërisë. Thëniet e saj, vizioni dhe veprimet mbeten një udhërrëfyes jo vetëm për shtetin, por edhe për çdo qytetar që synon të kontribuojë me seriozitet dhe pasion në ndërtimin e së ardhmes. Thënie kryesore 1. “Kur të bëhet kjo jo vetëm një fjalë apo një slogan i thjeshtë, por një mënyrë jetese, atëherë e keni arritur qëllimin tuaj.” Thekson rëndësinë e përkushtimit dhe veprimit të përditshëm për të ndërtuar një shoqëri dhe shtet të fortë. 2. “Unë nuk e kam dashur kurrë politikën si lojë; unë e kam dashur si shërbim.” Politikën e sheh si mjet për të kontribuar në shoqëri dhe jo si mënyrë për pushtet personal. 3. “Barazoni korrupsionin me tradhtinë ndaj Atdheut dhe zyrtarët e korruptuar me tradhtarët, deri në brezin e shtatë.” Ndershmëria dhe integriteti janë themele të një shteti të qëndrueshëm. 4. “Punë, punë dhe vetëm punë. Sepse askush përveç teje nuk do të të mbrojë, askush nuk do të të ushqejë përveç vetes dhe vendi yt të nevojitet vetëm ty dhe askujt tjetër.” Vetëpërgjegjësia dhe puna e palodhur janë baza e forcës personale dhe shtetërore. Analizë Golda Meir përqendrohet mbi etikën dhe përgjegjësinë: shteti dhe shoqëria nuk mund të funksionojnë pa ndershmëri dhe përkushtim. Politika nuk është lojë pushteti, por një shërbim ndaj komunitetit, ku çdo vendim dhe veprim ka ndikim mbi të ardhmen e të gjithë popullit. Suksesi i një vendi lidhet me përpjekjen kolektive dhe respektin për profesionistët që formojnë bazën e tij – mësuesit, mjekët, ushtarakët. Puna e palodhur dhe vetëpërgjegjësia janë gurët e themeleve të shtetit, ndërsa korrupsioni dhe pandershmëria janë plagët që e dobësojnë.

David Selenicasi – Një Portret i Shkëlqyer i Ikonografisë Shqiptare David Selenicasi, i njohur edhe si Davidi i Selenicës, është një nga figurat më të shquara të artit mesjetar shqiptar.  I lindur në fund të shekullit XVII në Selenicë, Kolonjë, ai zhvilloi një karrierë të jashtëzakonshme si piktor ikonash dhe afreskesh gjatë periudhës post-bizantine.  Vepra e tij ka lënë një ndikim të thellë në zhvillimin e ikonografisë shqiptare, duke e vendosur atë në radhët e mjeshtrave të mëdhenj si Onufri dhe Kostandin Shpataraku.  David Selenicasi lindi në Selenicë, një fshat në Kolonjë, dhe vdiq në mesin e shekullit XVIII pranë Korçës.  Ai mori formimin e tij profesional në manastiret e Malit të Athosit, ku u mbrujtën mjeshtrit e ikonografisë.  Studimet e tij e vendosën atë aktiv në Lavra e Madhe në vitin 1715 dhe, sipas burimeve shkencore, edhe në hapësira të tjera athonite si Koukouzelisa dhe Doheiariu gjatë viteve 1720-a.  Si një violinist që “shkollohet” në orkestrën më të mirë, Davidi “u shkollua” në manastiret ku arti dhe lutja bashkohen.  David Selenicasi ka lënë një trashëgimi të pasur me veprat e tij, të cilat janë të pranishme në disa vende të Shqipërisë dhe jashtë saj.  Një nga veprat më të njohura të tij është cikli monumental i freskëve në Kishën e Shën Kollit në Voskopojë, të realizuar gjatë periudhës 1721–1726, në bashkëpunim me nxënësit e tij, Kostandin dhe Kristo.  Ky cikël përfshin skena biblike dhe portrete të shenjtorëve, të cilat janë të njohura për realizmin dhe ndjeshmërinë e tyre.  Ikonostasi i gdhendur nga Davidi gjatë viteve 1722–1726 është një tjetër shembull i mjeshtërive të tij.  Në vitin 1727, Davidi realizoi murale dhe freske në Kishën e Shën Gjon Pagëzorit në Kostur, Greqi, si dhe në Kishën e Shën Mërisë (Nea Panagia) në Selanik.  Këto vepra dëshmojnë për shtrirjen e ndikimit të tij në rajon dhe për njohuritë e tij të thella në artin e ikonografisë.  Davidi kombinon elemente të artit bizantin të periudhës Paleologe me ndikime nga shkolla veneciane, duke krijuar një stil unik dhe të dallueshëm.  Një nga karakteristikat më të spikatura të veprës së tij është portretizimi i fuqishëm i fytyrave, ku ai arrin të shprehë thellësinë emocionale dhe shpirtërore të personazheve.  National Geographic e ka quajtur atë “mjeshtër i portretit” në Voskopojë, duke theksuar aftësinë e tij për të dhënë jetë dhe shprehje të thellë në fytyrat e shenjtorëve dhe figurave të tjera.  Në kohën e tij, Davidi kishte një reputacion të lartë mes porositësve kishtarë dhe komunitetit.  Vepra e tij ishte e kërkuar dhe e vlerësuar, dhe ai ishte një nga piktorët më të njohur të periudhës.  Sot, veprat e tij ruhen në muze të ndryshëm, si Muzeu Historik Kombëtar në Tiranë dhe Muzeu Kombëtar i Artit Mesjetar në Korçë.  Konservimet e fundit në Kishën e Shën Kollit dhe restaurimi i ikonës “Vajtimi mbi varrin” (2021) e riafirmojnë rëndësinë e tij në kanonin e artit mesjetar shqiptar.  Cikli i freskëve në Kishën e Shën Kollit në Voskopojë është një nga veprat më të bukura dhe më të rëndësishme të Davidit.  Ky cikël përfshin një gamë të gjerë skenash biblike dhe portretesh të shenjtorëve, të cilat janë të njohura për realizmin dhe ndjeshmërinë e tyre.  Ikona “Vajtimi mbi varrin” është një tjetër vepër e jashtëzakonshme, e cila shquhet për thellësinë emocionale dhe shpirtërore që transmeton.  David Selenicasi është një nga mjeshtrit më të mëdhenj të artit mesjetar shqiptar, dhe veprat e tij vazhdojnë të jenë një burim frymëzimi dhe krenarie për shqiptarët.  Stili i tij unik, përdorimi i ngjyrave të ndritshme dhe portretizimi i fuqishëm i fytyrave e vendosin atë në majat e artit ikonografik, duke e bërë një figurë të paharrueshme në historinë e kulturës shqiptare.  David Selenicasi – Një Portret i Dritës dhe Muzikës së Murit Arti si Monument i Pashuar Në një kohë kur arti ishte një akt i shenjtë dhe i përjetshëm, David Selenicasi e bëri atë të flasë me ngjyrat e qiellit dhe dritën e shenjtorëve.  Në oborret e Voskopojës, ku muret flasin me ngjyra, ai pikturoi shenjtorë si të ishin fqinjë, skena biblike si kujtime të gjalla, dhe dritën e qiellit si një muzikë të padukshme.  Siç Bach i dha tingull formës, David i dha frymë gurit: një piktor që e bëri ikonografinë të këndojë.  David Selenicasi lindi në fund të shekullit XVII në Selenicë, një fshat në Kolonjë.  Ai u formua si piktor në manastiret e Malit të Athosit, ku u mbrujtën mjeshtrit e ikonografisë.  Studimet e tij e vendosën Davidin aktiv në Lavra e Madhe (1715) dhe, sipas burimeve shkencore, edhe në hapësira të tjera athonite si Koukouzelisa dhe Doheiariu (ekzonarteksi, vitet 1720-a).  Si një violinist që “shkollohet” në orkestrën më të mirë, David “u shkollua” në manastiret ku arti dhe lutja bashkohen.  David Selenicasi ka lënë pas një trashëgimi të pasur me veprat e tij, të cilat përfshijnë:  1715 – Lavra e Madhe, Athos (Greqi): Freskë në një kapelë të Lavra e Madhe / Koukouzelisa.  1721–1726 – Voskopoja, Kisha e Shën Kollit (Shqipëri): Cikli monumental me nxënësit Kostandin & Kristo; ikonostasi i gdhendur 1722–1726; portiku u pikturua më 1750 nga vëllezërit Zografi.  1727 – Kostur (Greqi): Kisha e Shën Gjon Pagëzorit, murale & freskë.  1727 – Selanik (Greqi): Kisha e Shën Mërisë (Nea Panagia), murale & freskë.  David Selenicasi është i njohur për përdorimin e ngjyrave të çelura dhe të gjalla, në kontrast me shumë piktorë bashkëkohës.  Ai kombinon elemente të artit bizantin të periudhës Paleologe me ndikime veneciane.  Portretizimi i tij është i fuqishëm: National Geographic e quan “mjeshtër i portretit” në Voskopojë, dhe sjell edhe anekdotën se u jepte fytyrat e bashkëfshatarëve shenjtorëve.  Me Onufrin: Ndajnë madhështinë e ikonës kombëtare, por Davidi preferon një paletë më të hapur dhe narrativë murale me ritëm të gjerë.  Me vëllezërit Zografi: Ndajnë vendin e kohën, por Zografët priren drejt dekorativitetit barok; Davidi është më klasik në renditje dhe më psikologjik në fytyra.  --- VI. Bashkëpunëtorë dhe Rrjeti Kostandin & Kristo: Nxënës dhe bashkëpunëtorë në Shën Koll, 1726.  Donatorë: P.sh . Hadji Gjergji (portret në murin jugor) në Shën Koll.  Zografët: Kostandin & Athanas pikturojnë portikun e të njëjtës kishë vite më vonë, duke dëshmuar vazhdimësinë e “shkollës” lokale.  Vlerësimi “Atëherë” dhe “Tani” Në kohën e tij: Shtrirja Athos–Voskopoja–Kostur–Selanik dhe mbishkrimet ktitorike ku ai shfaqet me krenari mjeshtërie tregojnë reputacion të lartë mes porositësve kishtarë dhe komunitetit.  Sot: Vend i sigurt në panteonin e artit mesjetar shqiptar, përmendet krah Onufrit e Kostandin Shpatarakut; vlerësohet nga studimet (Popa, Puzanova), nga muzetë kombëtarë dhe nga mediat prestigjioze.   “Më të Bukurat” e Davidit Bukuria është gjykim, por cikli i Shën Kollit në Voskopoje është vepra sintezë: ikonografi e gjerë, psikologji fytyrash, kompozime me thellësi dhe paletë e dritshme — një “simfoni murale” ku çdo skenë hyn si një lëvizje e re.  Për nga intenziteti emocional, ikona “Vajtimi mbi varrin” (Tiranë) është kulm i ndjeshmërisë.  --- Lista Orientuese e Veprave Lavra e Madhe, Athos – Koukouzelisa (kapelë), 1715: Freskë.  Kisha e Shën Kollit, Voskopoja, 1721–1726: Dekorimi i brendshëm nga David + Kostandin & Kristo; ikonostasi 1722–26; portiku (1750) nga Zografët.  Shën Gjon Pagëzori, Kostur, 1727: Murale & freskë.  Shën Mëria (Nea Panagia), Selanik, 1727: Murale & freskë.  Koleksione muzeale: MHK Tiranë, MKAM Korçë (ikona & fragmente).  --- Nëse Onufri është “organi” solemn i katedrales, David Selenicasi është orkestra: ai shkruan partitura në mur — Voskopoja si simfoni me kor, ku violinat janë engjëjt, fagotët janë profetët, timpani janë martirët; dhe dirigjenti? Drita.  --- Theofan Popa: E vendos në vijën e parë të ikonografisë sonë.  Viktori Puzanova: Ka analizuar posaçërisht Shën Kollin dhe e veçon si mjeshtër me studime të imta.  National Geographic: E përshkruan si “mjeshtër i portreturës” në Voskopoje.  --- David Selenicasi (fund shek. XVII – mes shek. XVIII), piktor ikonash & afreskesh, formuar në Athos, kulmuar në Voskopoje (1721–26), i pranishëm në Kostur e Selanik (1727). Stili i tij i ndritshëm dhe klasik me hija veneciane e vendos në triadën e artit tonë mesjetar bashkë me Onufrin dhe Shpatarakun. Sot veprat e tij ruhen në Tiranë, Korçë, Voskopoje dhe në manastire të Athosit; restaurohen, studiohen dhe—siç kërkon koha—ngrihen në panteonin që u takon.  --- XIII. Burime dhe Referenca Wikipedia: David Selenicasi   Telegrafi: Shqiptarësia e Voskopojës dhe David Selenica   Shqipëria.com : Afresk David Selenica Shën Teodori, Kisha e Shën Nikollës Voskopoje   Shqiptarja.com : David Selenica, gjeniu i ikonograf

Prirja antropologjike në romanin e Luan Ramës “Gruaja që vinte nga mjegulla” Shtëpia Botuese “Emal” njoftoi sot se sapo ka dalë nga shtypi romani në anglisht i shkrimtarit Luan Rama "The women Who Came from the Fog", “Gruaja që vinte nga mjegulla”, i botuar më herët në gjuhën shqipe nga “Albas” në vitin 2023, dhe në italisht nga Montabone Editore (viti 2025). Për shkrimin e këtij romani, autori është mbështetur në një ngjarje të vërtetë. Është historia e një ushtari italian, Savianit, i plagosur gjatë Luftës së Dytë Botërore në malet shqiptare e më pas i harruar… Në rininë e tij, ishte student i konservatorit të Milanos, tenor. Një ditë, rreth viteve ’90, e dashura e tij e dikurshme, Laura, lexon rastësisht një artikull në gazetë, ku flitej për një ushtar italian i mbetur në Shqipëri gjatë kohës së luftës, e që këndonte arie. Ajo përjeton një çast reflektimi dhe trazimi të brendshëm kur dëgjon në televizor për zbarkimin e emigrantëve shqiptarë në Brindisi. Dhe niset drejt së panjohurës, në kërkim të dashurisë së rinisë së saj. Romani është prezantuar pak muaj me parë në librarinë më të vjetër tê Italisë, « Boça », në Galerinë « Vittorio Emmanuele » të Milanos, ku gjeti një pritje mjaft të ngrohtë si dhe në Asyi, në Piemonte tê Italisë. Ja çfarë shkruan kritikja italiane e Milanos, Annitta Di Mineo për këtë libër: Është rrëfimi i një dashurie të ndërprerë për shkak të luftës (Luftës së Dytë Botërore), pas dekadash rishfaqet me dëshirën për të ditur dhe dëshirën për të kërkuar një përgjigje për atë që na hiqet, sepse ne i detyrohemi të kaluarës sonë. Një udhëtim për të vënë rregull në një të kaluar që mbeti e pezulluar, pa marrë asnjë reagim. Dashuria mes dy studentëve të rinj të këngës së Konservatorit “Giuseppe Verdi” në Milano, të ndërprerë nga çmenduria e një konflikti, nuk lejoi zhvillimin e ndjenjave të tyre, sepse djali u thirr në armë, duke e lënë të dashurën e tij në Itali me premtimin e rikthimit. **** Kam pasur fatin ta lexoj këtë roman të shkrimtarit të mirënjohur dhe mikut të dashur, Luan Rama, pikërisht në vitin 2023, kur u botua nga “Albas”. Një vepër e shkruar plot frymëzim e poezi, një meditim për rolin e artit dhe artistit në shoqëri. Çdo histori e natyrshme, është e përkryer. Edhe këtu kemi të bëjmë me një histori të vërtetë. Diku vetë shkrimtari është shprehur se ky roman është një himn për muzikën, pasi muzika nuk vdes kurrë. Pra ky libër është ngadhnjim i artit, me fuqinë për të rindërtuar shpirtin e shkatërruar. Shkrimtari ndjek të njëjtin pikësynim, sikurse antropologët në rendin hapësinor: t’i japin fund njëherë e përgjithmonë asaj ideje, njëkohësisht egocentrike dhe naïve, sipas së cilës njeriu është i tëri i ngujuar vetëm në njërën nga format historike dhe gjeografike të qënies së tij. Duke iu kundërvënë vazhdimësisë së rreme të kohës njerëzore, duket qartë prirja antropologjike e autorit për të ribashkuar dhe rindërtuar atë që është shpërbërë nga koha. Autori ka vënë në thelbin e kësaj vepre raportin e artit me jetën. Njeriu, artisti, i pandarë nga situatat dhe rrethanat e jetës. Ky është një problem i madh filozofik, por edhe estetik. Arti vendos paqen mes natyrës sonë tokësore dhe asaj shpirtërore, hedh një urë ideali në jetë. Secili artist e ka për detyrë të hapë një rrugë sa më të gjerë që të mundë për ngazëllimin njerëzor. Pavarësisht se lumturia është si shtojzovalle, e dukshme së largu, por zhduket kur i avitesh. Ndërsa dhimbja dhe mundimet janë reale; nuk kanë nevojë për ndërmjetim, paraqiten pa shkaktuar iluzione dhe pa u vonuar. Gjithçka në këtë vepër ndodh domosdoshmërisht dhe protagonistja kryesore, Laura, di të përshtatet menjëherë ndaj nevojës së pashmangshme. Momentet e trazimit të saj, rrethanat psikologjike, janë tërësisht të përligjura. Autori, me të drejtë, motivon këtë shtysë intime, që vepron nën udhëheqjen e ëndërrave të pavetëdijshme, që i japin jetës atë njëjtësi dhe atë koherencë dramatike, që kurrë nuk mund të arrihet vetëm me forcat njohëse të mendjes, të cilat shpesh janë të paqëndrueshme dhe të dyshimta. Një artist që është thirrur të kryejë vepra të caktuara dhe të rëndësishme, i ndjek idealet e tij së brendshmi dhe fshehtësisht, i gatshëm të presë, siç presin bletët ndërtimin e zgjoit. Luan Rama, si shkrimtar, është gjithnjë i vetëdijshëm për rolin që ka arti dhe artisti në shoqëri, për lidhjet e ngushta që duhet të ekzistojnë mes estetikës, artit dhe marrëdhënieve njerëzore. Arti ka fuqinë të të detyrojë të veprosh sipas parimeve abstrakte dhe kjo bëhet e mundur vetëm pas shumë përvoje dhe jo kurdoherë. Madje, për artin, edhe vetë parimet nuk janë gjithmonë të mjaftueshme, por vijnë si rezultat i ndjeshmërisë, inteligjencës dhe vullnetit. Dikush mund ta cilësonte këtë roman një vepër romantike, por sipas mendimit tim, kemi të bëjmë me një roman realist me një aureolë magjike, ku vërehet ermimi i trashendencës, identifikimi me nivelin e thellë të teksteve dhe, si e tillë, në kundërvënie me nivelet më sipërfaqësore, ku të gjithë përbërësit semio-narrativë janë në marrëdhënie me njëri-tjetrin. Romani shquhet për një semantikë tekstuale, ku teksti nuk është as objekt, as imazh apo sekuencë tingujsh, por janë tekstet ato që, me plotësinë e tyre, ndërtojnë kompozicionin dhe hierarkinë semike të njësive më të vogla. Është e vështirë të përcaktosh kufijtë e socio-semantikës në këtë tekst. Ligjërimi zakonisht përballet me tekste sinkretike, ku kuptimi global del nga shuma e ligjërimeve të ndryshme, imazhit, muzikës, fjalës etj. Kapërcimi nga e ndjeshmja tek e tejndjeshmja, është një karakteristikë e kësaj vepre, që dallohet qartë. Libri i shmanget çdo shpjegimi racional, ndërsa realizimi i tablove të tij (kinematografike) zotëron tërë fushën e përfytyrimit. * * * Një fragment nga romani: Ah, kujtimet… Ato ditë të vitit 1990, në Milano bënte ftohtë. Po kthehej vonë në shtëpi e megjithatë kujtimet e ndiqnin çdo çast. Ishte koha tjetër që tashmë i përplasej në sy, në shpirt, në gjithë qenien e saj. Një imazh i shpejtë iu shfaq para syve në disa sekonda. Pastaj u shua, u zbeh, u venit… Ishte ajo, në shi, prindërit që e kishin gjetur diku rrugëve, të lagur qull dhe që po e ngjisnin drejt shkallëve të shtëpisë. Tavani i errët lëvizte ngadalë, rrotullohej si një disk planetar. Një imazh i dhembshëm. Pastaj ajo nën një mbulesë, në shtrat, e futur brenda, mbuluar krejtësisht, por me sytë hapur, të përhumbur. “Gjithë bota përmblidhej në atë tavan të bardhë dhe unë imagjinoja se një forcë e çuditshme, një fuqi gati hyjnore më ngrinte ashtu nga krevati, të shtrirë, dhe më shtynte drejt tavanit, të cilin e përshkoja pa e prekur dhe ngjitesha drejt qiellit, në një qiell plot yje, sikur t’i përkisja një bote krejt tjetër, jo asaj poshtë, jo zisë së madhe të shpirtit. E ndieja veten të çliruar, të lirë, pa peshë, sikur të isha në një botë engjëjsh… I ëmbli im! Kohë më vonë takova një shokun tonë të konservatorit të muzikës, tëndin gjithashtu, Leonen që studionte kompozicion. Të kujtohet ai djalosh hokatar me quka? Një ditë ai më bindi të ngjitesha në skenë. Donte të më ndihmonte, të më nxirrte nga ai pus i thellë ku isha zhytur. Jetoja me errësirën, heshtjen dhe imazhin e atij shpërthimi që të kishte mbuluar ty, ashtu pa zhurmë, si në një film pa zë. Leone më zgjati dorën dhe unë u ngrita. Do këndoja një duet të Xhildës… ‘Rigoletto’. E kujtoj gjithnjë. Si mund ta harroj? “Emër që do më kujtojë gjithnjë / shijet e dashurisë / Dëshira ime do të fluturojë gjithnjë drejt tij / Duke menduar përherë për të / Dhe më së fundi, fryma ime e fundit / Për ty do të jetë i dashuri im!…” Këmbët më dridheshin dhe zemra më rrihte fort. Mbaj mend që dritat e sallës u fikën dhe muzika filloi. Njerëzit në sallë prisnin, ndërsa unë ktheva kokën pas, prisja të vije edhe ti në skenë… Por ti nuk erdhe dhe unë nuk arrija dot të këndoja. Diçka më shtrëngonte fort në grykë. Të prisja ty, si mund të këndoja pa ty?! Kështu, papritmas, ika dhe e lashë skenën. Të gjithë u habitën. Leone më ndoqi pas dhe më mori në krahë. Më dukej sikur isha në krahët e tu. Nuk di si ndodhi. Të nesërmen ndodheshim në plazhin e braktisur. U dehëm, u puthëm. Isha veçse një vajzë e mjerë, e humbur, e braktisur nga fati, nga jeta. Kaluam një natë në hotel dhe të nesërmen ai kërkoi të martohej me mua. Por, çuditërisht, të nesërmen unë ika me vrap dhe nuk desha ta takoja më. Si mund të martohesha me të?! Po ti Alberto? Atë natë kur isha në shtrat me të, një çast, kur Leone flinte, unë i pëshpërita: “Alberto”!… Kujtoja se ishe ti. Kujtoja se kisha bërë dashuri me ty, Alberto, me hijen tënde. Kjo gjë më tmerroi. E kuptova se nuk mund të jetoja me të. Puthja më e ëmbël më sillte buzët e tua, Alberto. Dhe ika, duke e lënë atë në shtrat, ashtu, tek flinte… Ika si një e marrë!” Autor Arben Iliazi.

Supersticioni i Cvajgut për Aleksandër Moisiun Botuar në rumanisht, në revistën "ALBANICA", në Bukuresht. ---------- Ka qenë pikërisht pikëtakimi i aktorit të famshëm Josef Kainz me aktorin e ri Aleksandër Moisi, në shfaqjen e komedisë Tartufi, që lançoi karrierën artistike të këtij djaloshi të ri që vinte nga brigjet e Adriatikut. Ishte Kainz që e ndihmoi të shkonte në Pragë dhe të interpretonte në trupën e teatrit gjerman të Pragës “Neuves Deutsches Theater”. Kainz kishte parë në sytë dhe zërin e aktorit të ri, gjeniun e ardhshëm të teatrit të ardhshëm. Por Kainz do të vdiste mjerisht një vit më vonë dhe nuk do ta shikonte me sytë e tij ngjitjen e lavdishme të Moisiut në skenën e teatrit europian dhe botëror. Ishte viti 1910, kur Kainz ishte kthyer nga një turne dhe Cvajg (Zweig) kishte shkuar ta takonte në “Hôtel Sacher”, ku banoni aktori i madh i “Burgtheater”. Cvajg kishte shkruar një dramë që të interpretohej posaçërisht si aktori më i shquar gjerman i asaj kohe dhe tani donte të bisedonte me të. Kur e kërkoi në hotel, i thanë se nga turneu teatral ai ishte kthyer tepër i sëmurë dhe e kishin çuar menjëherë në spital. “Të nesërmen ai u operua nga kanceri”, - kujtonte Cvajg. Ai kishte rendur menjëherë që ta takonte në spital dhe në shtrat, ndeshi vështrimin e trishtë të aktorit. “Vallë Zoti, do të më lerë që të mund të interpretoj dramën tënde? - i kishte pëshpëritur Josef Kainz. Disa javë më pas, Cvajg shoqëronte arkivolin e tij në varreza. Më vonë, me vdekjen e Kainz, aktori që zuri lavdinë e tij si aktori më i mirë i teatrit gjerman ishte pikërisht Aleksandër Moisiu. Pas tre vjetëve që qëndroi në Pragë, ku interpretoi rolet e tij të famshme si Edipi mbret, Romeo dhe Zhyljeta, e shumë role të tjera të teatrit të kohës, Moisiu u kthye pranë “Burgtheater”, të cilin atë kohë e drejtonte Max Reinhardt. Por një aktor tjetër do të vdiste pa arritur të luante dramën e tij: ky ishte Matkowsky, një tjetër aktor i dëgjuar i teatrit. Që nga ajo kohë, Cvajg u dëshpërua rreth të ardhmes se tij si dramaturg dhe bë një njeri supersticioz. Megjithatë drejtori i një teatri i kërkoi një dramë për trupën e tij dhe Cvajg e shkroi. Ishte drama Shtëpia buzë detit. Kur drejtori i paraqiti listën e aktorëve që do të luanin, ai u gëzua që nuk kishte ndonjë emër shumë të njohur, çka e qetetësoi shpirtin e tij. Por 15 ditë para se të fillonin provat drejtori i teatrit vdiq. Megjithatë, Cvajg vazhdoi te shkruante për teatrin dhe dramat e tij Jeremie dhe Valpone kishin korrur një sukses ndërkombëtar. Në vitin 1931, kur mbaroi dramën e re Qengji i të varfërit (L’Agneau du pauvre), Cvajg mori një letër nga miku i tij Aleksandër Moisi, i cili i kërkonte t’i rezervonte atij rolin kryesor. Por duke qenë se Moisiu ishte aktori më i madh i kohës, Cvajg u tremb dhe nuk deshi që Moisiu ta merrte atë rol, edhe pse e dinte që më mirë se ai askush tjetër nuk mund ta interpretonte. Dhe ashtu bëri: ai refuzoi që atë rol ta luante Moisiu, duke menduar se kjo gjë mund të sillte vdekjen e aktorit dhe njëkohësisht mikut të tij. Ai nuk mund të harronte fatin që kishin patur më parë Kainz dhe Matkowsky me rolet e tij. «Me një aftësi tërheqëse të jashtëzakonshme, inteligjent dhe i gjallë në skenë dhe që dinte të komunikonte aq bukur sharmin e tij personal, unë nuk mund të kisha një interpret më ideal sesa Moisiun», - shkruante Cvajg në atë kohë, - pra për miqësinë që kisha me të dhe nisur nga supersticioni im, unë e refuzova atë perfeksion të skenës së teatrit gjerman». Ndërkohë Cvajg vazhdonte udhëtimet e tij nëpër Europë, duke besuar gjithnjë në krijimin e një komuniteti shpirtëror e artistik europian, ku artistët ta ndjenin veten si në shtëpinë e tyre kudo që të ishin: në Paris, Londër, Berlin, Romë, Vjenë, Pragë, etj. Por ardhja e nazizmit në fuqi, zgjedhja e Hitlerit si kancelar i ri i Gjermanisë, «Nata e kristalit» me progromet anti-semite dhe djegja e librave të tij në oborret e universiteteve gjermane nga nazistët, i thyen ëndrrat e Cvajgut për krijimin e një Europe të re të kulturës. Europiani i madh u detyrua të largohet nga Gjermania bashkë me të dashurën apo sekretaren e tij, anglezen Charlotte Altmann, me të cilën kur shkoi gjatë luftës në Brazil, në dëshpërimin më të madh për tragjedinë e Europës ai vrau veten bashkë me të, në një hotel të Brazilit. Sidoqoftë, disa vite para kësaj tragjedie personale, Cvajg shkruante romanet e tij dhe udhëtonte midis Parisit, Italisë dhe Vjenës. «Në vitin 1935 isha në Zyrih, - kujtonte ai në librin e tij «Bota e së djeshmes», - dhe mora një telegram nga Milano, dërguar nga Moisiu. Më njoftonte se do të vinte po atë mbrëmje në Zyrih për të më takuar, duke mu lutur që ta prisja. Cudi mendova me vete. Cfarë ka urgjente për të thënë? Tani s’kam shkruar ndonjë dramë të re dhe prej vitesh jam larguar nga teatri. Por sigurisht, atë njeri të dashur e të përzemërt do ta prisja. Duke zbritur nga vagoni ai nxitoi drejt meje. U përqafuam fort, «alla italiane» dhe në veturën që na mori, me padurimin e tij të zakonshëm, ai më kërkoi se ç’mund të bëja për të. Kishte një kërkesë të madhe ndaj meje. Pirandelo i kishte bërë një nder të madh, duke i besuar atij një dramë të re që po shkruante Nuk i dihet kurrë (Non si sa mai), jo vetëm që ta interpretonte, por edhe që shfaqja premierë për herë të parë të bëhej në teatrin e Vjenës dhe në gjuhen gjermane. Ishte hera e parë që një mjeshtër i tillë italian i jepte një prioritet veprës së tij që më parë të luhej jashtë Italisë. Madje këtë s’do ta bënte kurrë as për Parisin. Por Pirandelo, i cili nuk donte që gjatë përkthimit të humbiste karakteri muzikor dhe harmonik i dramës të tij përkthimi në gjermanisht të mos bëhej nga një përkthyes i zakonshëm por ai kishte shprehur dëshirën të bëhej nga unë meqë i njihte dijet time në gjuhën e tij. Pirandelo kishte hezituar të më kërkonte drejtpërdrejt këtë gjë dhe të humbisja kohën time me përkthimin, por ishte vetë Moisiu që e kishte marrë përsipër të më jepte dorëshkrimin e Pirandelos. Sigurisht, prej vitesh, përkthimi nuk ishte më një punë imja Por unë e adhuroja Pirandelon, me të cilin isha takuar shpesh dhe s’mund ta zhgënjeja, duke e refuzuar këtë dëshirë. Nga ana tjetër, ishte një gëzim që t’i dëshmoja mikut tim të afërt një shprehje tjetër miqësie. Për një apo dy javë unë i braktisa punët e mia dhe pak më vonë drama e përkthyer nga unë u njoftua nga Teatri i Vjenës për premierën e ardhme ndërkombëtare, që me sa dukej, nisur nga ana politike do t’i jepej një lloj solemniteti. Pirandelo kishte premtuar se do të ishte i pranishëm dhe meqë atëherë Musolini hiqej si mbrojtësi i Austrisë, e gjithë klasa politike austriake me kancelarin në krye, kishin nioftuar gjithashtu se do të ishin në shfaqje. Kjo premierë duhej të ishte njëkohësisht një demostrim publik i miqësisë austro-italiane (në realiteti i protektoratit italian mbi Austrinë). Rastësisht unë u ndodha në Vjenë ato ditë kur do të fillonin provat teatrale. Gëzohesha që do të takoja Pirandelon dhe madje isha kureshtar të dëgjoja fjalët e përkthimit tim nën diksionin muzikor të Moisiut. Por e njëjta ngjarje u përsërit si një çerek shekulli më parë, me një analogji fantomatike. Kur një mëngjes të bukur hapa gazetën, mësova se Moisiu kishte ardhur nga Zvicra me një grip tepër të fortë dhe se provat duhej të shtyheshin për shkak të sëmundjes së tij. “Një grip”, mendova, s’do të jetë diçka tepër e rëndësishme. Por zemra po më rrihte fort kur po afrohesha drejt “Grand Hôtel”, ku do të shikoja mikun tim të sëmurë. - Lëvduar Zotit! - i thoja vetes, për tu siguruar që nuk është në Hôtel Sacher, si dikur Kainz, i cili banonte aty. Mu shfaq menjëherë kujtimi i vizitës time tek Kainz dhe kjo më rrënqethi. Dhe ja, të njëjtat rrethana po përsëriteshin në një interval kohe me aktorin më të madh të asaj kohe, Moisi. Por unë nuk arrita ta shoh Moisiun, pasi ethet e kishin çuar në delir. Dy ditë më vonë unë u gjenda, ashtu si dhe dikur me Kainz, para arkivolit të Moisiut, në vend që ta shikoja atë në provat e përgatitjes së shfaqjes…” Vdekja e papritur e Moisiut i prishi gjithë planet e teatrit të Vjenës. Gruan e tij Johanna Terwin e la të tronditur humbja e burrit të saj të mrekullueshëm, atje në Lugano. Moisiu prehej tani në Marcote. Kritika botërore ngrinte lart kontributin e tij në skenën botërore të teatrit. Mesazhet e ngushëllimit vinin nga e gjithë bota artistike. Pirandello u trishtua jashtë mase, po kështu dhe çifti Pio Campa dhe aktorja e famshme Wanda Capodaglio si dhe në veçanti Stefan Cvajg, i cili më së fundi kuptoi se një force e çuditshme kishte përcaktuar që dramat e tij asnjëherë nuk do t’i luanin aktorët e mëdhenj, për çka dhe mendoi se nuk do të shkruante më për teatrin. Në universitetin e Milanos ai do të fliste për madhështinë aktoriale të aktorit Moisiu dhe rolet e famshme të tij si Hamleti, Fedja, Jedernann-i, Fausti e të tjerë që mbetën maja të teatrit të kohës. Megjithatë një fat tjetër do ta ndiqte Cvajgun, akoma më tragjik. Në vitin 1942 pas bredhjeve nëpër Europë dhe vdekjes së trishtë të nënës së tij në shtëpinë e tyre në Salzburg, bashkë me gruan e tij Charlotte ata i dhanë fund jetës së tyre. Bota e ngërthyer në luftë kishte shijen e hirit të vdekjes. Autor:Luan Rama Shkrimtar France.

Zbatimet e Teorisë së Grafeve në Rrjetet Ad Hoc dhe Rrjetet e Sensorëve – Një Qasje Integrale Autori: Dr. IT Liliana Pere Abstrakt Ky studim shqyrton aplikimet e teorisë së grafëve në rrjetet Ad Hoc dhe rrjetet e sensorëve. Ai integron konceptet e lidhshmërisë, rrugëzimit, sink nodes, menaxhimit të energjisë dhe kontrollit të topologjisë, duke demonstruar mënyrën se si algoritmet dhe modelet matematikore përmirësojnë performancën e rrjeteve të shpërndara. ---‐---------------- 1. Hyrje Rrjetet Ad Hoc dhe rrjetet e sensorëve janë sisteme të shpërndara ku nyjet komunikojnë pa një infrastrukturë të qendrës. Teoria e grafëve siguron një bazë matematike për modelimin e lidhshmërisë, optimizimin e rrugëve dhe menaxhimin e energjisë. --------------------- 2. Lidhshmëria dhe Topologjia Teoria e grafëve përdoret për të përfaqësuar nyjet dhe lidhjet në rrjet. Kjo lejon analizimin e topologjive të rrjeteve dhe përcaktimin e rrugëve optimale për transmetimin e të dhënave. --------------------- 3. Rrugëzimi dhe Sink Nodes Rrugëzimi në rrjetet e sensorëve shpesh kërkon sink nodes që mbledhin dhe përpunojnë informacionin. Algoritmet e bazuara në grafë ndihmojnë në zgjedhjen e rrugëve më efikase, duke ulur vonesën dhe konsumimin e energjisë. --------------------- 4. Menaxhimi i Energjisë dhe Optimizimi Optimizimi i energjisë është kritik në rrjetet sensorë. Strategjitë për zgjedhjen e rrugëve dhe sink nodes bazohen në teori grafesh për të minimizuar konsumimin e energjisë dhe për të maksimizuar jetëgjatësinë e rrjetit. ------------------------- 5. Diagram Gjithëpërfshirës Sensor S1  S2      \      /       \    /        Sink Node C       /    \    S3        S4 Vehikula Car1 — Car2 — Car3         |       |       Car4 — Car5 Rrjet Ad Hoc: (A)——(B)  |      | (C)——(D)  | (E) Optimizimi i energjisë: Node1—(low power)—Node2         \          \—(optimal path)—Node3 Ky diagram ilustron ndërveprimin mes sensorëve, automjeteve, rrugëzimit, sink nodes, menaxhimit të energjisë dhe kontrollit të topologjisë. --------------------- 6. Konkluzione Përmes teorisë së grafëve, rrjetet Ad Hoc dhe rrjetet e sensorëve mund të menaxhohen më eficient, duke përmirësuar lidhshmërinë, rrugëzimin dhe menaxhimin e energjisë. Ky qasje integrale është themeli për zhvillimin e algoritmeve të avancuar në rrjete shpërndara. --------------------- Referencat 1. Akyildiz, I. F., Wang, X., & Wang, W. (2005). Wireless mesh networks: a survey. Computer Networks, 47(4), 445–487. 2. Perkins, C. E., & Royer, E. M. (1999). Ad-hoc on-demand distance vector routing. Proceedings of the 2nd IEEE Workshop on Mobile Computing Systems and Applications, 90–100. 3. Olariu, S., & Weigle, M. C. (2009). Vehicular Networks: From Theory to Practice. CRC Press. 4. Heinzelman, W. R., Chandrakasan, A., & Balakrishnan, H. (2002). An application-specific protocol architecture for wireless microsensor networks. IEEE Transactions on Wireless Communications, 1(4), 660–670. 5. Diestel, R. (2017). Graph Theory (5th ed.). Springer. ----------‐---------------------------------------------------- Algoritme dhe modele të rrjeteve 1. Algoritme dhe modele të rrjeteve Çfarë është: Algoritme dhe modele që përshkruajnë se si nyjet dhe lidhjet ndërveprojnë brenda rrjeteve, përfshirë rrjetet ad hoc dhe rrjetet e sensorëve. Pse është e rëndësishme: Ndihmon në optimizimin e funksionimit të rrjetit dhe në parashikimin e sjelljes së tij në situata të ndryshme. 2. Lidhshmëria dhe analiza e topologjisë Çfarë është: Studim i mënyrës se si pajisjet dhe nyjet janë të lidhura dhe si ndryshon struktura e rrjetit kur pajisjet lëvizin. Pse është e rëndësishme: Siguron që rrjeti të mbetet i qëndrueshëm dhe i funksionueshëm, dhe ndihmon në menaxhimin e energjisë. 3. Mbledhja dhe menaxhimi i të dhënave Çfarë është: Algoritme dhe protokolle për mbledhjen, shpërndarjen dhe menaxhimin e të dhënave në rrjete sensorësh. Pse është e rëndësishme: Siguron që të dhënat të mblidhen dhe përdoren në mënyrë efikase, duke ruajtur burimet e rrjetit. 4. Rrugëzimi dhe protokollet e komunikimit Çfarë është: Algoritme që përcaktojnë rrugën më të mirë për të dërguar të dhëna midis nyjeve, duke përfshirë rrugëzimin e sigurt për automjetet në rrjetet vehikulare. Pse është e rëndësishme: Siguron transmetim të shpejtë dhe të sigurt të të dhënave edhe kur rrjeti është dinamik dhe ndryshon vazhdimisht. 5. Efikasiteti dhe optimizimi Çfarë është: Strategji për optimizimin e energjisë dhe performancës së rrjeteve, si dhe heuristika për problemet komplekse. Pse është e rëndësishme: Ndihmon rrjetet të funksionojnë më gjatë dhe me më pak burime, duke zgjidhur probleme të vështira në mënyrë të efektshme. 6. Aplikime praktike *Çfarë është: Zbatime reale të algoritmeve dhe modeleve në rrjetet mobile dhe vehikulare (MANET, VANET). *Pse është e rëndësishme: Tregon sesi teoritë abstrakte funksionojnë në botën reale dhe përmirësojnë komunikimin dhe siguri *Temat e GRAPH-HOC – Shpjegime të Zgjeruara 1. Algoritme dhe teori të grafeve Algoritmet dhe teoria e grafëve janë baza për modelimin e rrjeteve ad hoc dhe të rrjeteve të sensorëve. Një rrjet mund të përfaqësohet si një graf ku nyjet janë pajisje dhe lidhjet janë komunikimi midis tyre. Zbatimi i teorisë së grafëve ndihmon për të gjetur rrugë optimale, për të menaxhuar lidhshmërinë dhe për të kontrolluar topologjinë e rrjetit. Për shembull, algoritmet e rrugëzimit mund të përdorin grafët e rastësishëm për të simuluar një rrjet sensorësh urban dhe për të optimizuar mënyrën se si dërgohen të dhënat, duke reduktuar humbjen e paketave dhe vonesat. 2. Lidhshmëria dhe analiza e topologjisë Lidhshmëria përshkruan se si nyjet janë të lidhura në rrjet dhe sa qëndrueshme është kjo lidhje ndërsa pajisjet lëvizin ose largohen. Analiza e topologjisë ndihmon në parashikimin e çrregullimeve të rrjetit dhe në optimizimin e rrugëve të të dhënave. Për shembull, në rrjetet vehikulare (VANET), shpejtësia e automjeteve ndikon drejtpërdrejt në lidhshmërinë, dhe algoritmet mund të rregullojnë fuqinë e transmetimit për të ruajtur lidhshmërinë pa konsum të panevojshëm energjie. 3. Mbledhja dhe menaxhimi i të dhënave Mbledhja e të dhënave është thelbësore për rrjetet e sensorëve, ku informacioni mblidhet nga mjedisi dhe transmetohet për përpunim. Algoritmet për menaxhimin e të dhënave fokusohen në minimizimin e humbjeve, reduktimin e vonesave dhe kursimin e energjisë. Për shembull, sensorët që monitorojnë temperaturën ose lagështinë mund të përdorin protokolle të avancuara për të dërguar të dhënat në mënyrë më efikase, duke optimizuar rrugët e paketave dhe duke reduktuar përplasjet. 4. Rrugëzimi dhe protokollet e komunikimit Rrugëzimi përcakton rrugën më të mirë për të dërguar të dhëna midis nyjeve. Algoritmet e rrugëzimit mund të përfshijnë rregulla për shmangien e nyjeve të paafta ose për sigurinë e transmetimit. Në rrjetet vehikulare, rrugëzimi i emergjencës mund të gjenerojë rrugë alternative për të evituar ndërprerjet, ndërsa algoritmet e sigurisë sigurojnë që paketat të mos jenë të prekura nga sulmet ose gabimet e nyjeve. 5. Efikasiteti dhe optimizimi i burimeve Efikasiteti lidhet ngushtë me kursimin e energjisë dhe menaxhimin optimal të burimeve të rrjetit. Algoritmet mund të përdorin heuristika për probleme komplekse, të tilla si rrugët më të shkurtra ose alokimi i fuqisë, për të përmirësuar performancën pa e rritur koston energjetike. Në rrjetet sensorësh, kjo mund të përfshijë aktivizimin dhe çaktivizimin e nyjeve sipas nevojës ose ndryshimin e intervalit të transmetimit për të zgjatur jetën e baterisë. 6. Aplikime praktike në rrjetet reale Këto janë zbatime konkrete të teorive dhe algoritmeve në rrjetet reale. Për shembull, rrjetet vehikulare mund të testohen në një qytet me automjete autonome për të verifikuar rrugëzimin, sigurinë dhe lidhshmërinë në kushte reale. Në fermat inteligjente ose në monitorimin mjedisor, rrjetet sensorësh mund të përdorin algoritme optimizuese për mbledhjen e të dhënave dhe ruajtjen e energjisë, duke siguruar informacion të saktë dhe të qëndrueshëm Le ta  Pershkruajme  dhe te kuptojme qe tegjitha emrat lidgen ne nje rrjedhe te vetme. Zbatimet e Teorisë së Grafeve në Rrjetet Ad Hoc dhe Rrjetet e Sensorëve – Një Qasje Integrale Rrjetet ad hoc dhe rrjetet e sensorëve përfaqësojnë një sfidë të veçantë në fushën e komunikimeve pa tel, për shkak të natyrës së tyre dinamike dhe shpesh të kufizuar nga burimet. Për të kuptuar dhe optimizuar këto rrjete, teoria e grafëve dhe algoritmet e avancuara të rrugëzimit ofrojnë një mjet të fuqishëm. Një rrjet mund të shikohet si një graf, ku nyjet përfaqësojnë pajisje dhe lidhjet përfaqësojnë kanalet e komunikimit. Kjo përfaqësim lejon identifikimin e rrugëve optimale, menaxhimin e lidhshmërisë dhe kontrollin e topologjisë në mënyrë efektive. Lidhshmëria dhe analiza e topologjisë janë të domosdoshme për ruajtjen e stabilitetit të rrjetit. Ndërsa pajisjet lëvizin ose ndërpriten lidhjet, algoritmet mund të vlerësojnë ndryshimet në topologji dhe të përshtatin rrugët e të dhënave në kohë reale. Kjo është veçanërisht e rëndësishme në rrjetet vehikulare (VANET), ku automjetet lëvizin shpejt dhe lidhshmëria mund të ndryshojë brenda sekondave. Përdorimi i algoritmeve të menaxhimit të fuqisë dhe rrugëzimit adaptiv ndihmon në ruajtjen e lidhjeve pa rritur shpenzimet energjetike. Mbledhja dhe menaxhimi i të dhënave për rrjetet e sensorëve janë kritike për funksionimin efikas të tyre. Algoritmet duhet të organizojnë transmetimin e të dhënave nga sensorët në mënyrë që të minimizojnë humbjet dhe vonesat, ndërsa ruajnë energjinë. Kjo mund të përfshijë përdorimin e protokolleve inteligjente që përshtatin frekuencën e transmetimit dhe zgjedhin rrugë optimale për të dërguar informacionin, duke siguruar që të dhënat të mbërrijnë në kohë dhe me saktësi. Rrugëzimi dhe protokollet e komunikimit janë thelbësore për performancën e rrjetit. Algoritmet e avancuara mund të shmangin nyjet e paafta ose të pasigurta dhe të krijojnë rrugë alternative në rast emergjencash. Në rrjetet vehikulare, kjo mund të ndihmojë në menaxhimin e trafikut dhe në garantimin e sigurisë së udhëtarëve. Algoritmet e sigurisë, të bazuara në teori grafësh, sigurojnë që paketat e të dhënave nuk manipulohen gjatë rrugës dhe që rrjeti ruan integritetin e informacionit. Efikasiteti i energjisë dhe optimizimi i burimeve janë gjithashtu pjesë kritike e menaxhimit të rrjetit. Algoritmet mund të përdorin heuristika dhe teknika optimizuese për të zgjedhur rrugët më të shkurtra, për të alokuar fuqinë në mënyrë optimale dhe për të ruajtur jetën e baterive në rrjetet sensorësh. Kjo garanton që rrjeti funksionon me performancë të lartë pa shpenzuar energji të panevojshme. Përfundimisht, të gjitha këto zgjidhje teorike dhe algoritmike gjejnë zbatime praktike në rrjetet reale. Në qytete inteligjente, rrjetet vehikulare mund të përdorin rrugëzimin adaptiv për të menaxhuar trafikun dhe për të ofruar komunikim të sigurt ndërmjet automjeteve autonome. Në fermat ose monitorimin mjedisor, rrjetet sensorësh mund të mbledhin të dhëna mbi temperaturën, lagështinë ose ndotjen dhe t’i transmetojnë ato në mënyrë efikase, duke reduktuar humbjet dhe duke kursyer energji. Duke integruar teori grafësh, algoritme të avancuara dhe analiza topologjie, studiuesit dhe praktikantët mund të zhvillojnë rrjete më të qëndrueshme, më të sigura dhe më efikase, të cilat i përgjigjen kërkesave të një mjedisi gjithnjë më të ndërlikuar dhe dinamik. ------------ Në këtë formë, të gjitha temat lidhen organikisht dhe krijojnë një tekst të plotë narrativ që mund të përdoret si bazë për dorëzim në revistë ose si përmbledhje për një kapitull studimi. --------------- 1. Rrjeti Ad Hoc si Graf Përshkrimi: Nyjet përfaqësojnë pajisje/mobile (automjete ose sensorë). Lidhjet përfaqësojnë kanalet e komunikimit. Ilustrimi: (A)——(B)      |    |     (C)——(D)      |     (E) Koment: Algoritmet analizojnë lidhshmërinë, zgjedhin rrugë optimale dhe përshtatin rrjetin kur një nyje largohet ose lidhja ndërpritet. 2. Mbledhja e të Dhënave në Rrjetet e Sensorëve Përshkrimi: Sensorët mbledhin të dhëna dhe i transmetojnë në një nyje qendrore (sink node). Algoritmet optimizojnë rrugët dhe përdorin energjinë në mënyrë efikase. Ilustrimi: S1   S2    \   /     \ /      C  <- Sink Node     / \   S3   S4 Koment: Algoritmet përzgjedhin rrugën më të shkurtër ose më pak konsum energjie, duke reduktuar humbjet dhe vonesat. 3. Rrugëzimi dhe Siguria Përshkrimi: Paketat e të dhënave dërgohen në rrjet me rrugë alternative për të shmangur nyjet e pasigurta ose të bllokuara. Ilustrimi: A ——> B ——> D    \          ^     \        /      -> C --- Koment: Algoritmet zgjedhin rrugën më të sigurt dhe të qëndrueshme, duke përdorur heuristika të teorisë grafëve për të shmangur gabimet. ------------------ 4. Rrjetet Vehikulare Ad Hoc (VANET) Përshkrimi: Automjetet (nyjet) lëvizin shpejt, lidhshmëria ndryshon vazhdimisht. Ilustrimi: Car1 —— Car2 —— Car3    |       |   Car4 —— Car5 Koment: Algoritmet e rrugëzimit adaptiv dhe të menaxhimit të fuqisë ruajnë komunikimin edhe me lëvizje të shpejta. --- 5. Optimizimi i Energjisë dhe Burimeve Përshkrimi: Algoritmet zgjedhin rrugët më të shkurtra, ndajnë fuqinë dhe reduktojnë konsumimin e energjisë. Ilustrimi: Node1—(low power)—Node2        \         \—(optimal path)—Node3 Koment: Ky proces zgjat jetën e rrjetit dhe garanton transmetim të qëndrueshëm. ---  Diagram gjithëpërfshirës ku të gjitha këto elemente (sensorë, automjete, sink nodes, rrugëzimi, kontrolli i topologjisë) të © 2024–2025 Liliana Pere – Themeluese,Botuese. Autore   Revista Prestige

Pino Daeni Në historinë e artit disa emra nuk mbeten vetëm si autorë të veprave, por si krijues të një bote të re shpirtërore të cilën shikuesi e ndjen para se ta kuptojë. Pino Daeni është një nga këta emra. Në pikturat e tij drita nuk është thjesht element teknik por frymë që zgjon kujtime; feminiteti nuk është vetëm formë por thellësi e brendshme e përjetshme dhe e pastër që ndriçon si një kujtim i dashurisë së parë. Me penelata të buta por të vendosura ai ndërton skena ku përzihen nostalgjia intimiteti dhe eleganca – një poezi e pikturuar që nuk kërkon fjalë. Në kohën kur arti figurativ shpesh luftonte me abstraksionin për vendin e tij Pino rikthente nderin e figurës njerëzore duke e trajtuar me ndjeshmëri respekt dhe një dashuri të heshtur. Biografia dhe formimi Giuseppe Dangelico i njohur botërisht si Pino Daeni lindi më 8 nëntor 1939 në Bari të Italisë në një familje modeste ku arti nuk ishte pjesë e traditës por u bë pjesë e fatit të tij. Ishte mësuesja e klasës së parë ajo që e pa për herë të parë shkëlqimin e talentit të tij duke këshilluar babanë Tommaso ta mbështeste. Fëmijëria e Pinos kaloi mes brigjeve të Adriatikut ku drita e detit dhe ngjyrat e jugut të Italisë i mbetën përjetësisht në kujtesë duke u shndërruar më vonë në kodin e ngjyrave të tij. Fillimisht autodidakt ai nisi të vizatonte njerëzit e lagjes dhe momentet e përditshme duke mësuar syrin të dallonte bukurinë e thjeshtë. Pas studimeve në Institutin e Artit të Barit në vitin 1960 ai vijoi Akademinë e Brerës në Milano – një qendër arti ku figuracioni klasik takonte rrymat moderne. Aty Pino punoi nga modeli i gjallë duke mësuar jo vetëm anatominë e trupit njerëzor por edhe gjuhën e heshtur të gjesteve. Në vitet ’60–’70 bashkëpunoi me botuesit më të mëdhenj italianë duke ilustruar romane dhe revista. Por Milano me gjithë gjallërinë e saj kulturore i dukej kufizuese. Në vitin 1978 mori një vendim që do t’i ndryshonte jetën: u zhvendos në Nju Jork me bashkëshorten Chiara dhe fëmijët Paola dhe Max. Në Amerikë arti i tij u përfshi menjëherë në botën e ilustrimit komercial. Ai krijoi mbi tre mijë kopertina librash duke bërë që miliona lexues të ndaleshin tek një roman vetëm për shkak të një imazhi që fliste më shumë se titulli. Modelet e tij – gra me shikime të ëndërrta burra me praninë e tyre të fuqishme – nuk ishin thjesht karaktere letrare por figura të përjetshme që jetonin në imagjinatën e publikut. Megjithatë Pino nuk u mjaftua me suksesin komercial. Në fillim të viteve ’90 i lodhur nga afatet e ngushta të botimeve ai iu rikthye pikturës së lirë duke ndjekur rrymën impresioniste që e kishte magjepsur që në rini. Ekspozitat e tij në Arizona South Carolina dhe New York u pritën me entuziazëm. Vepra e tij gjeti vend në galeri prestigjioze dhe koleksione private anembanë botës. Ai ndërroi jetë më 25 maj 2010 duke lënë pas një trashëgimi artistike që ende ndriçon sikur penelatat e tij të ishin ndezur dje. Pino Daeni u rrit në një epokë ku artet figurative po përballeshin me ndryshime të mëdha. Në mes të shekullit XX impresionizmi ekspresionizmi dhe rryma të tjera moderne po sfidonin mënyrën tradicionale të pikturimit. Megjithatë Pino zgjodhi një rrugë që dukej më e heshtur por jo më pak revolucionare: rikthimin tek figura njerëzore por e trajtuar me një butësi një ndjeshmëri dhe një poezi që i japin jetë të veçantë çdo penelate. I influencuar nga Pre-Rafaelitët dhe Macchiaioli si dhe nga mjeshtrat impresionistë si John Singer Sargent Joaquín Sorolla dhe Giovanni Boldini ai ndërtoi një stil që bashkon lirshmërinë e bojës me saktesinë e portretit. Penelata e tij është e lirë me hije të gjelbra të buta dhe ngjyra pastel por çdo detaj – nga shtrëngimi i duarve te shikimi i fshehtë i një gruaje – flet për një botë emocionale të thellë. Teknika e Pinos përdor vaj mbi pëlhurë liri dhe është e njohur për efektin “tetradik” të ngjyrave: katër ngjyra që bashkë krijojnë një harmoni dhe tension të bukur. Kjo i jep veprave të tij një ndjenjë kohore sikur gratë e tij jetojnë në një botë që është një ndërthurje e së kaluarës me të tashmen e ëndrrës me realitetin. Një nga temat kryesore të veprës së tij është feminiteti – por jo feminiteti i thjeshtë sipërfaqësor. Gratë në pikturat e Pinos janë komplekse të lëvizshme mes butësisë dhe forcës ndjeshmërisë dhe pavarësisë. Ata nuk janë vetëm objekte të bukurisë; janë subjekte që bartin histori emocion dhe shpresë. Kjo e bën artin e tij shumë të afërt me publikun sepse çdo shikues mund të gjejë aty një pjesë të vetes. Në një kohë kur arti bashkëkohor shpesh sfidon perceptimet e bukurisë dhe përfaqësimit Pino është një rikthim te bukuria e sinqertë dhe te ndjeshmëria njerëzore. Ai nuk kërkon të revolucionarizojë botën e artit por të komunikojë me Analiza e veprave përfaqësuese Në qendër të krijimtarisë së Pino Daenit qëndrojnë portretet e grave të mbështjella në një atmosferë intime dhe emocionale. Një nga veprat që përfaqëson më mirë këtë ndjeshmëri është “Afërdita në Dritën e Pasdites” (titull simbolik) ku figura femërore shfaqet e ulur pranë dritares me dritën e butë që depërton në dhomë dhe përqafon lëkurën e saj. Në këtë pikturë drita nuk është vetëm element estetik por një metaforë e ngrohtësisë shpirtërore dhe lumturisë së brendshme. Penelatat e tij të buta krijojnë një teksturë që fton shikuesin të prekë ndjesinë e paqes që përshkon figurën. Një tjetër punim i njohur është “Biseda e Heshtur” ku dy gra shfaqen në një skenë private duke përjetuar një moment thellësie dhe besimi. Kompozicioni i ngushtë dhe ngjyrat e ngrohta përforcojnë ndjenjën e afërsisë dhe mbështetjes së ndërsjellë. Kjo pikturë është një reflektim mbi marrëdhëniet njerëzore dhe fuqinë e dialogut edhe kur ai është i heshtur. Në “Dita e Verës” një grua e re shfaqet në bregdet e veshur me një fustan të gjallë ngjyrash. Kjo vepër tregon lidhjen mes njeriut dhe natyrës ku era dhe drita bashkëpunojnë për të krijuar një ndjenjë lirie dhe gëzimi. Pino përdor ngjyrat tetradike për të sjellë në jetë energjinë dhe dinamikën e momentit duke sfiduar kështu kufijtë e realizmit për të kapur thelbin emocional. Në të gjitha këto vepra përshkrimi i detajeve është i kujdesshëm por jo i tepërt – ai e lë hapësirë për interpretim dhe emocion. Gratë e tij janë shumëdimensionale të ndërtuara jo vetëm nga forma por edhe nga hije dhe drita që krijojnë një ndjenjë lëvizjeje dhe jetëshkalle. Kjo aftësi për të kapur çastin dhe për të dhënë jetë emocioneve e bën Pino Daenin një artist unik i cili përmes një stili të dukshëm të lehtë dhe të rrjedhshëm arrin të komunikojë mesazhe të thella për natyrën njerëzore dhe bukurinë e saj të pafundme. Krahasime dhe analogji Pino Daeni shpesh krahasohet me disa prej figurave më të shquara të artit impresionist dhe ilustrativ por rruga dhe gjuha e tij artistike mbart një originalitet të veçantë. Një krahasim i shpeshtë është ai me John Singer Sargent i njohur për portretet e tij të fuqishme dhe elegantë të cilët si Pino përdorën dritën dhe ngjyrat për të shprehur ndjeshmërinë dhe karakterin njerëzor. Megjithatë ndërsa Sargent qëndroi në kufijtë e realizmit të detajuar Pino tentoi të bashkonte realizmin me një liri më të madhe në penelata duke i dhënë veprave të tij një ndjesi më të butë dhe më ëndërrimtare. Në aspektin e frymës ndikimi i Joaquín Sorolla është i dukshëm në përdorimin e dritës së diellit dhe atmosferave bregdetare që japin një ndjenjë lirie dhe freskie. Sorolla si Pino vlerësonte momentet e përditshme dhe bukurinë e natyrës por Pino e çon këtë përvojë në një dimension më intim dhe emocional ku figura njerëzore është në qendër të botës. Nga ana tjetër lidhja me Giovanni Boldini reflektohet në elegancën dhe lëvizshmërinë e portreteve femërore. Boldini ishte i njohur për penelatat e shpejta dhe dinamikën që i jepte skenave një cilësi që Pino përthith dhe shndërron në një stil të vetin ku liria e bojës bashkohet me një ndjenjë të thellë emocionale. Në kontekstin e ilustrimit komercial Pino Daeni mund të krahasohet me artistë të mëdhenj të kopertinave të romaneve romantike por ai dallon për thellësinë dhe autenticitetin që i jep figurave të tij. Ndërsa shumë ilustratorë përqendrohen vetëm në aspektin vizual dhe komercial Pino integron në punën e tij një reflektim të vërtetë mbi natyrën njerëzore dhe ndjenjat. Në këtë mënyrë Pino Daeni ndërthur një traditë të pasur artistike me një vizion unik duke krijuar një urë midis artit figurativ klasik dhe ilustrimit modern. Ky bashkim i frymës klasike me modernitetin e bën veprën e tij të prekshme për një audiencë të gjerë dhe të qëndrueshme në kohë. Pranimi kritik dhe trashëgimia Pino Daeni u njoh dhe u vlerësua si një artist i jashtëzakonshëm qysh gjatë jetës së tij sidomos në botën e ilustrimit komercial ku arriti të thyente rekorde me mbi 3,000 kopertina librash të realizuara. Ai u bë një emër i besueshëm dhe i dashur për botuesit dhe lexuesit në mbarë botën duke ndihmuar në shitjen e miliona kopjeve të romaneve romantike përmes imazheve të tij që ishin më shumë se thjesht dekorativë – ato përcillnin histori dhe ndjenja të thella. Megjithatë kritika akademike dhe ajo e artit figurativ të lirë u përqendrua më shumë në fazën e tij të pikturës impresioniste që filloi në vitet ’90 ku Pino u perceptua si një artist që i rikthehej rrënjëve të tij me një zë të sinqertë dhe autentik. Galeritë prestigjioze në Arizona South Carolina dhe New York e pranuan me entuziazëm duke e përfshirë në ekspozita të rëndësishme dhe duke nxjerrë në pah aftësinë e tij për të bashkuar lirshmërinë e bojës me një thellësi emocionale që rrallë shihet. Në ditët e sotme puna e Pinos ka fituar një status të qëndrueshëm në tregun e artit ku printimet e tij giclée shiten për mijëra dollarë dhe veprat e tij vazhdojnë të ekspozohen në galeri anembanë botës. Ai konsiderohet një urë mes artit tradicional dhe atij komercial duke ofruar një shembull se si ndjeshmëria artistike mund të ndërthurë suksesin komercial me vlerën estetike dhe filozofike. Trashëgimia e Pino Daenit qëndron në aftësinë e tij për të përjetësuar feminitetin dhe emocionet njerëzore në një mënyrë që i bën ato të prekshme dhe të gjalla pavarësisht kohës. Në një botë ku arti shpesh sfidohet nga teknologjia dhe shpejtësia veprat e tij na ftojnë të ndalojmë të ndiejmë dhe të kuptojmë thellësisht natyrën njerëzore. Përfundime dhe reflektime finale Pino Daeni është më shumë se një ilustrues apo piktor; ai është një poet i dritës dhe emocioneve. Në botën e tij artistike çdo penelatë është një fjalë çdo ngjyrë një ndjenjë dhe çdo figurë një histori që pret të tregohet. Përmes një kombinimi të mjeshtërisë teknike dhe ndjeshmërisë njerëzore ai krijoi një univers ku feminiteti shfaqet si forcë dhe delikatesë njëkohësisht dhe ku bukuria e përditshmes bëhet metaforë për jetën dhe dashurinë. Në një kohë kur arti bashkëkohor shpesh shfaqet si sfidues abstrakt dhe i largët Pino na rikthen tek thelbi i përjetshëm i komunikimit njerëzor – ndjenja pritja shpresa dhe ëndrra. Ai na fton të shikojmë më thellë të ndiejmë më shumë dhe të gjejmë në fytyrat e tij një pasqyrë të vetvetes. Trashëgimia e tij është një mësim për artistët dhe shikuesit: se arti është i gjallë kur arrin të prekë shpirtin kur është i sinqertë dhe kur arrin të ruajë lidhjen mes të bukurës dhe të vërtetës. Në këtë sens Pino Daeni është një emër që do të qëndrojë në kujtesën e artit për breza një frymëzim për ata që kërkojnë të shprehin botën përmes ngjyrave dhe dritës duke kapur momentet e thjeshta që e bëjnë jetën të vlefshme. Burimet: Pino Daeni Official Website, https://www.pinodaeni.com “Pino Daeni: A Life in Art,” Arizona Art Alliance, 2012 “The Art of Pino Daeni,” Southwest Art Magazine, 2005 “Pino Daeni’s Women: Beauty and Emotion,” Art Daily, 2011 Biografi dhe intervista të ndryshme me familjen dhe bashkëpunëtorët e artistit  © 2025 Liliana Pere. Themeluese Botuese.Autore--Revista Prestige Të gjitha të drejtat e rezervuara.

Figura Themelore, Autoriteti dhe Udhëheqësi Shpirtëror i Eqerem Çabejt në Gjuhësinë Shqipe.Analizë. Portret i gjuhëtarit, profesorit, akademikut dhe Mësuesit të Popullit, Eqerem Çabej, i cili është një ndër patriarkët e gjuhës shqipe.  Ai ka dhënë një kontribut të jashtëzakonshëm në studimin e zanafillës dhe zhvillimit të gjuhës shqipe. Me botimet e shumta në revista gjuhësore të huaja, si dhe me pjesëmarrjen në forume shkencore ndërkombëtare, Eqerem Çabej u njoh si autoriteti më në zë në albanologji. Lindi më 6 gusht 1908 në Gjirokastër, ku mori mësimet e para. Pasi kreu gjimnazin në Klagenfurt të Austrisë, ndoqi studimet e larta për gjuhësi krahasuese indoevropiane dhe albanologji në Universitetin e Gracit, e më pas në Universitetin e Vjenës, ku u diplomua si doktor në filozofi në vitin 1933. Pasi u kthye në Shqipëri, punoi si mësues i gjuhës dhe letërsisë shqipe në disa shkolla të mesme në Shkodër, Elbasan, Gjirokastër dhe Tiranë. Në vitin 1940 u mënjanua nga arsimi për shkak të përkrahjes së veprimeve antifashiste. U vendos në Romë, ku punoi për atlasin gjuhësor shqiptar. U kthye në atdhe në vitin 1944, ku punoi në Institutin e Shkencave. Eqerem Çabej ishte ndër pedagogët e parë të Institutit të Lartë Pedagogjik Dyvjeçar. Me themelimin e Universitetit të Tiranës, ushtroi veprimtarinë mësimore si pedagog i lëndëve histori e gjuhës shqipe dhe fonetikë historike e shqipes.  Çabej është një ndër anëtarët themelues të Akademisë së Shkencave të Shqipërisë dhe anëtar i Presidiumit të saj. Punoi në Institutin e Gjuhësisë dhe të Letërsisë deri në fund të jetës. Çabej dha ndihmesa të rëndësishme në arsimin e lartë dhe në gjuhësinë shqiptare. Hartoi tekstet e disa lëndëve kryesore dhe ishte bashkautor në një varg veprash shkencore. Veprimtaria e tij shkencore u shtjellua kryesisht në gjuhësi, por u shtri edhe jashtë saj, sidomos në folklor, etnografi dhe histori të letërsisë. Nga veprat e para të tij, përveç artikujve, mund të përmenden: “Elemente të gjuhësisë dhe të literaturës shqipe, me pjesë të zgjedhura për shkollat e mesme” (1936), “Për gjenezën e literaturës shqipe” (1939), “Shqiptarët ndërmjet Lindjes dhe Perëndimit” (1994), “Hyrje në historinë e gjuhës shqipe” (1947, 1958), “Fonetika historike e shqipes” (1958).  Ndër veprat kryesore të tij janë: “Studime etimologjike në fushë të shqipes” (në shtatë vëllime, 1976–2006); “Meshari” i Gjon Buzukut (1555), botim kritik në dy vëllime, i pajisur me një studim hyrës. Ai ka qenë anëtar i komisionit hartues të “Fjalorit të gjuhës shqipe” (1954), anëtar i komisioneve për përpunimin e terminologjisë të shumë degëve të shkencës e të teknikës dhe i komisioneve që punuan për hartimin e udhëzuesve drejtshkrimorë nga viti 1948, të cilat u finalizuan me botimin e librit “Drejtshkrimi i gjuhës shqipe” (1973). Vepra e tij është botuar në Kosovë nën titullin “Studime gjuhësore” (1976), në nëntë vëllime. Çabej ka marrë Çmimin e Republikës të shkallës së parë dhe është dekoruar me Urdhrin “Nderi i Kombit”. Ndërroi jetë në Romë më 1980. *** Analizë, Kritikë dhe Perspektiva Bashkëkohore Ai ishte një model i integritetit shkencor, duke mbajtur qëndrim racional dhe transparent edhe kundër trysnisë ideologjike të kohës  . Përshkruhej si figura që u dhuronte trajtim të barabartë të rinjve studiues dhe bashkëbiseduesve të thjeshtë—“secili mundohej të ishte sadopak më Eqrem”  . Gjuhëtari austriak Wilfried Fiedler vlerësoi: “Njohuritë e Çabeut në indo‑europianistikë ishin të gjera, por ai i vuri ato në shërbim të gjuhës së tij amtare”  . Gjuhëtari britanik John B. Trumper e përmendi si “Çabeu i madh” (il grande Çabej) ndër ndërkombëtarët  . Mahir Domi cilësoi veprën e tij një “enciklopedi e botës shqiptare”, ndërsa Begzad Baliu tha: “Në mesin tonë, ai është vetë Evropa”  .  *Trashëgimia dhe Vlerësimet Moderne Në vitin 2003 ai u dekorua me Urdhrin "Nderi i Kombit" nga Presidenti Alfred Moisiu  . Në vitin 2018, Kryeministri Edi Rama inauguron bustin e tij në hyrje të Akademisë së Shkencave, duke thënë se përkushtimi i Çabejt e bëri “Lartmadhërinë e shkencave albanologjike”  . *Reflektim i Sotëm—Si E Vështronte Bota Shkencore dhe Publiku Shqiptar? Eqerem Çabej sot konsiderohet një figurë me përmasa ndërkombëtare—një albanolog dhe indo-europianist, që i vendosi studimet e origjinës së shqipes në nivele botërore. Vepra e tij mbetet kundërshti e çdo ndikimi ideologjik, një model shkencor dhe etiko-njerëzor: ai promovoi dialogun, respektin dhe mendimin kritik  . Analistët e sotëm e vlerësojnë si personalitet që ndërtoi urat mes kulturave dhe shkencave, si dhe si shtyllë e përhershme e identitetit gjuhësor kombëtar. Cabej: Mendimtar enciklopedik: interpretues i lashtësisë gjuhësore dhe folklorit shqiptar. Liritë daneze në një regjim ideologjik: një shembull se si mund të veprohet shkencërisht me integritet edhe nën presion. Trashëgimia e gjallë: tetë vëllime botimesh të plota dhe institucione që mbajnë emrin e tij. Figura ndërkombëtare, që theu kufijtë e studimit të shqipes dhe e vendosi atë në hartën e dijes globale. Nëse dëshiron, mund ta përshtasim këtë për një fjalim solemn, një postim inspirues, një poster shkencor apo edhe një përkthim në anglisht/italisht. Let me know! Analizë e figures se Cabejt. Titulli: Eqerem Çabej: Ontologjia e Fjalës dhe Etika e Dijes në Alabanologji *** Njeri dhe Fjala – Një Ontologji Gjuhësore Për Çabejn, gjuha shqipe nuk ishte një entitet neutër, por një “tempull shpirtëror” që kërkonte studim të sakrificës intelektuale. Me metaforën e “fjalëve dhe sendeve”, ai i trajtoi fjalët si sende me historinë e tyre—si objekte të ngarkuara me kujtime, kulturë dhe gjurmë etnologjike  . Kjo është një filozofi e njohjes gjuhësore që i afrohet ontology së Heidegger-it: fjala si “qenie që zbulohet”. Çabej nuk kërkoi formën abstrakte — por zanafillën e saj historike, prejardhjen dhe zgjimin në vetëdijen kombëtare. *Metodologjia si Etikë e Mafiltrimit Analogjia me laboratorin filozofik është e fortë për Çabejn. Ai nuk ndjente neveri për mite, por kërkonte provë. Në terrenin e gjuhësisë, ai u tregua si Sokrat që kundrohet, jo i bindur nga autoritetet. Përkundër presioneve ideologjike të regjimit shqiptar, ai përdori logjikën e heqjes së gabimeve metodologjike — provash e analizash, jo slogane  . Në këtë drejtim, ai është më shumë filozof, sesa studiues thjesht gjuhësor. * Krahasimi me Traditën Evropiane – Ju refuzoi, po e morëm vetë Ashtu si Leibniz, Colebrooke apo Sassetti filluan të dallojnë lidhjet midis gjuhëve nëpërmjet analogjive me Sanskritin, Çabej përzgjodhi krahasimin vetëm si shtesë, jo si bazë  . Metodologjia e tij kishte formën e një hierarkie: e para gjuha shqipe – brenda saj – dhe vetëm pas këtij thellimi, përdorimi i krahasimeve me gjuhë indoeuropiane. Nuk ishte një kërkim për spektakël, por një punë rrënjësore, si ai që ndërton themele të padiskutueshme. *Figura Filozofike: Sokrat dhe Prometeu i Fjalës Shqipe Si Sokrat, ai ngriti pyetje parësore: “Kush ka të drejtë të shkruajë për gjuhën pa studiuar me vëmendje?” – duke mohuar pseudoshkencën dhe superficialitetin  . Si Prometeu, ai solli dritën nga laboratori i Vjenës në errësirën e padijes dhe ideologjisë në Shqipëri — pa kërkuar merita politike, por duke rrënuar dogma dhe mite të paargumentuara. * Krahasime Dhënës-Shpërthyes për Epokën Kadare: e quajti Çabejn një titan që punoi për gjuhën shqipe — të një gjuhe që dha unitet kombëtar dhe mbajti gjallë shpirtin tonë  . Radoslav Katičić: vlerësoi se Çabej i dha metodologjisë albanologjike një strukturë të fortë argumenti mbi prejardhjen e gjuhës shqipe  . Agron Dalipaj: kritikon fort idolatrinë dogmatike që e trajton Çabejn si pamendimtar të pacenuar — “piramida e gjuhësisë zyrtare” që nuk mund të ekzistojë pa trashëgiminë e Çabejt  . Këto tre zëra krijojnë një trilogji reflektive: respekt, ripërkufizim, dhe kritikë — si tri faza të reflektimit filozofik mbi trashëgiminë e një figure publike-e mendimtari. *Analogia e Tri Botëve: Gjuha, Metoda, Etika Dimensioni Analogia filozofike Roli i Çabejt Gjuha “Qenie që zbulohet” (Heideggerian) Çabej si zbërthues i thelbit të shqipes Metoda Laboratorium i mendimit (Heideggerean) “Fjalët dhe sendet”: metoda rigoroze dhe etike Etika Filozofi e ballafaqimit (Sokrati) Vijë e kuqe ndaj dogmës dhe presionit ideologjik *Si e perceptojmë sot figurën e Çabejt në filozofinë moderne të gjuhës? Sot, ai shihet si një shtyllë e filozofisë së gjuhës shqiptare. Pavarësisht prej kritikave, jehonë filozofike e Çabejt krijoi një diskurs që kalon përtej etimologjisë — ai konceptoi gjuhën si sferë sociale, historike dhe kulturore, përmes bazës së analizës empirike. Ai është një figurë që i mëson gjeneratat të mendojnë përtej deklaratës: të ndjekin rrënjët, të ndajnë fjalën nga mitologjia dhe të ndërtojnë argumente që qëndrojnë. Abstrakt Ky artikull paraqet një analizë filozofike dhe kritike të figurës së Eqerem Çabejt, si një prej themeluesve të mendimit shkencor shqiptar në fushën e gjuhësisë. Duke u nisur nga modeli heideggerian i qenies dhe fjalës, metodologjia sokratike e hulumtimit dhe paradigma e intelektualit stoik, artikulli argumenton se Çabej nuk ishte vetëm një gjuhëtar, por një filozof i heshtur i qasjes në dije. Teksti përdor krahasime dhe analogji të thelluara për ta vendosur Çabejn brenda diskursit bashkëkohor të filozofisë së gjuhës, identitetit dhe etikës së dijes. * Më shumë se një biografi Eqerem Çabej, , meriton një rilexim si figurë filozofike. Ndërsa studimet e tij kanë qenë qartësisht empirike dhe krahasuese, etosi i punës së tij ngjall pyetje mbi thelbin e gjuhës, etikën e dijes dhe qasjen ndaj historisë kulturore. *Ontologjia e fjalës: Fjala si qenie e zbuluar Në frymë heideggeriane, Çabej e trajtoi gjuhën jo si sistem neutral por si shpirtin që flet nëpër fjalë. Fjalët shqipe nuk ishin thjesht shenja fonetike, por relikte të jetës shpirtërore kombëtare. Studimet e tij etimologjike ishin në vetvete një akt zbulesë të qenies, ku historia dhe identiteti ngjizeshin në secilën rrokje. * Metoda si etikë: Filozofi i dijes në kohë totalitare Në një klimë ideologjike të ngarkuar, Çabej zgjodhi heshtjen që mendon. Ai nuk ishte një opozitar i deklaruar, por i përmbahej një etike shkencore sokratike: më shumë pyetje sesa përgjigje, më shumë qartësi metodologjike sesa retorikë boshe. Figura e tij akademike u formësua në heshtjen e zhurmshme të diktaturës, duke ndërtuar dijen si kundër-peshë të pushtetit. *Pathos dhe etika e ndjenjës në figurën e Eqerem Çabejt Nëse ontologjia i jep gjuhës thellësi ekzistenciale, pathosi i jep asaj emocion dhe dritë shpirtërore. Eqerem Çabej nuk ishte vetëm gjuhëtar, por edhe arkitekt ndjenjash të heshtura.  *Ai i afrohej fjalës me ndjeshmërind e një murgu, dhe me përkushtimin e një njeriu që e sheh dijen si mision, jo si pushtet. Ky pathos shfaqet në qasjen e tij të butë, në refuzimin e arrogancës akademike, dhe në vetmohimin e dijes në funksion të së vërtetës. *Si Kafka që rishkruan vetminë në forma të pafundme, ashtu edhe Çabej e kthen vetminë e studiuesit në rezistencë intelektuale.  *Si Sokrati, ai besonte në pyetjen që qëron, jo në deklaratën që shurdhon. Dhe si Dante, ai shkon në ferrin ideologjik për të ringjallur parajsën e gjuhës së një kombi. > “Pathosi i Eqerem Çabejt nuk shprehet me retorikë të lartë, por me përulësinë e një dijetari që i afrohet fjalës si një murgu – me druajtje, me adhurim, dhe me bindjen se në çdo rrënjë leksikore ka një pikë gjaku nga historia.” Pathosi i tij nuk ishte emocionalizëm, por pasion i disiplinuar, dashuri pa fjalë, dhe në fund, një formë sublime e ndershmërisë akademike. * Veprat dhe ndikimi i tyre në gjuhësi Veprimtaria e Çabejt përfshin një gamë të gjerë punimesh, që nga studimet mbi fonetikën historike deri tek etimologjitë krahasuese dhe tekste didaktike për shkollat e mesme. Vepra si "Fonetika historike e shqipes" dhe "Studime etimologjike në fushë të shqipes" (në 7 vëllime) janë shtylla të gjuhësisë shqiptare. Ndikimi i tij qëndron në qasjen e hollësishme, në disiplinën filologjike dhe në qëndrueshmërinë e analizës, që edhe sot respektohet si standard metodologjik. * Receptioni bashkëkohor i Çabejt në akademi Në rrethet akademike të sotme, Çabej nuk është vetëm një figurë historike; ai është ende model për qasjen sistematike ndaj gjuhës. Puna e tij rishikohet nëpër konferenca, botohet sërish dhe përdoret si pikënisje për hulumtime të reja në albanologji, antropologji gjuhësore dhe histori të ideve. Respekti ndaj tij është pothuaj i njëzëshëm, si në Shqipëri ashtu edhe në diasporë, veçanërisht në Kosovë ku vepra e tij është botuar në mënyrë të përmbledhur. *Krahasime me albanologë të tjerë evropianë Krahasuar me kolegët e tij si Norbert Jokl, Gustav Meyer apo Milan Šufflay, Çabej qëndron si figura më e brendshme dhe autentike e gjuhësisë shqiptare.  *Nëse të tjerët e panë shqipen si një objekt kërkimi, Çabej e pa si një identitet për t’u ruajtur. Ai ishte ndër të paktët që arriti ta përkthente shkencën e jashtme në ndjeshmëri kombëtare. Ndryshe nga Jokl që e shihte shqipen në raport me strukturën indoevropiane, Çabej e shihte si një organizëm të gjallë me shpirt historik. * Kritika e heshtur dhe interpretimi etik i punës së tij Puna e Çabejt nuk ishte asnjëherë një akt politik, por në mënyrë të heshtur ajo ishte kritikë ndaj gjithçkaje që cenonte dijen dhe të vërtetën. Ai nuk pati fjalime patetike, por çdo rresht i tij ishte një dëshmi e qartësisë dhe ndershmërisë. Ky është interpretimi etik i trashëgimisë së tij: një jetë e tërë e ndërtuar jo mbi kompromis, por mbi përkushtim të heshtur dhe rigoroz. Ai ishte, në këtë aspekt, një filozof praktik, që besonte se ndërtimi i një fjale të saktë është një akt drejtësie ndaj kujtesës së një kombi. Një reflektim mbi trashëgiminë e përjetshme të Eqerem Çabejt dhe thirrja që ai paraqet për intelektualët e sotëm: të heshtin më pak për të folur më saktë, të mendojnë më thellë për të shkruar më me përgjegjësi.  © 2025 Liliana Pere. Themeluese Botuese.Autore--Revista Prestige Të gjitha të drejtat e rezervuara.