Search Results

Aforizma për Fjalën nga Dritëro … * Fjala vërtet që mund të çajë errësirën , por mund të errësojë edhe dritën. * Edhe fjala , si leku, kursehet . * Arroganti e shqyen fjalën si ujku delen. * Fjala është e imtë, por fryhet nga uji. * Oxhaku djeg drutë, goja djeg fjalët. * Përroi i fjalëve nuk e lë trurin të kalojë matanë. Këto janë disa aforizma, thënie dhe fragmente autentike nga Dritëro Agolli që lidhen me fjalën, komunikimin, dhe fuqinë e tyre — të mbledhura nga burime të besueshme dhe shpesh cituar: **“Dy njerëz u vranë për një fjalë. Fjala rron ende, ndërsa njerëzit jo.”** — një aforizëm i fuqishëm që thekson kohëzgjatjen e fjalës krahas harresës njerëzore **“Fjala gdhend gurin”** — kjo metaforë përmbledh stilin e shkrimit të Agollit: fjala si formë e përjetshme e përfytyrimit letrar **“Ka fjalë që qajnë dhe lotë që flasin.”** — një shprehje poetike për fuqinë emocionale të fjalës **“Edhe dhëmbët zihen me gjuhën dhe bashkë rrinë.”** — një mësim popullor për marrëdhënien mes fjalës dhe fjalësimit > *“Pena e Dritëroit ka dhuntinë magjike që ta ndjellë lehtë e pa mundim fjalën e duhur, kuptimisht e stilistikisht.”* Vepra e tij poezie është përshkruar si bashkëjetesë e motiveve popullore dhe reflektimit të brendshëm, ku fjala shndërrohet në një forcë që ndriçon realitetin, përjetimet dhe ndjenjat t > *“Ku­jt vetja i hyri shumë në qejf, kapërceu lumin edhe u mbyt në për rrua!”* “Kush u mburr tepër me veten, tentoi të mbizotëronte dhe humbi.”) — i atribuar Dritëro Agollit Ky citat, ndonëse i shkëputur nga konteksti origjinal, pasqyron frymën kritike dhe ironinë e tij në aforizëm. Përmbledhje mbi rolin e fjalës në krijimtarinë e Agollit Fjalët e tij ngërthejnë peshën e përgjegjësisë së shkrimtarit ndaj kombit, duke i përdorur me maturi dhe ndjeshmëri. Gjuha e tij është e thjeshtë, por e zgjedhur me kujdes: Agolli synonte që fjala të ishte e saktë, jo vetëm e bukur (siç theksohet: fjala që gdhend gurin). Nuk u nxit asnjëherë në shpikje fjalësh, por përdorte ato që ekzistonin, me vend dhe ndjeshmëri dhe kështu i jepte emocione dhe thellësi

Analize dhe sqarime për lehtesi kuptimi. 🌟Intervista e Prof. Dr. Adrian Civici mbi tranzicionin drejt ekonomisë cashless është një kontribut me peshë në diskursin bashkëkohor mbi zhvillimin ekonomik të vendit. Me qasje të qartë sistemike dhe sociale, artikulli ngre pyetje thelbësore: A është Shqipëria gati për një ekonomi pa para fizike? Dhe nëse po, kush duhet ta udhëheqë dhe kush duhet të përjashtohet? 2. Pikat kryesore të artikullit A. NJË VIZION ZHVILLIMOR, JO THJESHT TEKNOLOGJIK Prof. Civici nuk e trajton kalimin drejt pagesave digjitale si një hap teknik, por si pjesë të një ndryshimi të thellë ekonomik, institucional dhe kulturor. Sipas tij, cashless nuk është vetëm mjet, por pasqyrë e zhvillimit shoqëroro-ekonomik. Ai thekson se zhvillimi i kësaj forme të ekonomisë duhet të ndodhë paralelisht me edukimin financiar, rritjen e besimit në institucione dhe digjitalizimin e shërbimeve publike. B. SHEMBUJT NDËRKOMBËTARË Artikulli sjell krahasime të mençura me vende të ndryshme: Suedia është shembull i ekstremit të suksesshëm ku paraja fizike përdoret fare pak, por ku qytetarët kanë akses të lartë në teknologji dhe shërbime. India përfaqëson një model të fuqishëm të tranzicionit të nxitur nga shteti, me masa fiskale dhe financiare të forta. Kenia shërben si shembull se si përmes inovacionit fintech (si M-Pesa), edhe vendet me sfida të mëdha mund të realizojnë përhapjen e pagesave elektronike. Estonia është ilustrimi i një shteti tërësisht digjital, ku mjetet cash janë të rralla dhe shteti ofron shërbime 100% online. Këto shembuj tregojnë që nuk ka një rrugë unike për cashless, por duhen strategji të përshtatura me realitetin shoqëroro-ekonomik. C. ANALIZË REALISTE E SHQIPËRISË 🌟Prof. Civici argumenton se Shqipëria ka hedhur hapa të rëndësishëm, si fiskalizimi dhe rritja e përdorimit të kartave bankare. Megjithatë, ai evidenton disa sfida të dukshme: 😔Informaliteti mbetet shumë i lartë, duke penguar zbatimin e plotë të sistemit digjital. Besimi në banka dhe institucione është ende i dobët, gjë që bën qytetarët të preferojnë para fizike. Përjashtimi financiar është shqetësues: shtresa të gjera të popullsisë nuk kanë akses në llogari bankare. Digjitalizimi i pabarabartë: qytetet janë shumë më të avancuara se zonat rurale në akses dhe përdorim Cfare eshtë? ⭐️ATM (Automated Teller Machine) janë pajisje elektronike që u mundësojnë qytetarëve të kryejnë shërbime bankare pa shkuar në degë, si tërheqje parash ose kontroll bilanci. Mungesa e ATM-ve në fshatra kufizon aksesin. Çfarë ështe? ⭐️PIS software (Payment Initiation Service software) është teknologji që lejon nisjen e pagesave direkte nga llogaria bankare, pa hyrë te faqja e bankës. Këto programe përdoren nga aplikacione të palëve të treta (si fintech), duke e bërë pagesën më të shpejtë, më të lirë dhe më të sigurt. Çfare është? ⭐️Fintech (shkurtim për "financial technology") i referohet kompanive dhe zgjidhjeve teknologjike që ofrojnë shërbime financiare të reja jashtë modelit tradicional bankar. Aplikacione si PayPal, Revolut apo Wise janë shembuj klasik të fintech. D. PROPOZIME KONKRETE ME KOMENTE SQARUESE 1. Strategji kombëtare cashless deri në 2030 Koment: Kjo strategji do të duhet të jetë e bazuar mbi objektiva të matshëm, faza implementimi dhe mekanizma monitorimi, si dhe të kërkojë bashkëpunim institucional mes qeverisë, Bankës së Shqipërisë, sektorit privat dhe shoqërisë civile. 2.Fushata të edukimit financiar, sidomos për grupet vulnerabël Koment: Edukimi duhet të fillojë nga shkolla dhe të shtrihet te grupet vulnerabël si pensionistët, banorët ruralë dhe punonjësit informal, për të shmangur përjashtimin digjital. 3.Lehtësira fiskale dhe nxitje për bizneset që përqafojnë pagesat elektronike Koment: Shteti mund të ofrojë ulje taksash ose subvencione për bizneset që investojnë në POS, software apo aplikacione digjitale, si dhe për punësim të teknologëve. 4.Siguri kibernetike dhe mbrojtje të të dhënave personale Koment: Kalimi masiv te pagesat digjitale rrit ekspozimin ndaj rreziqeve si mashtrimet, rrjedhja e të dhënave dhe sulmet kibernetike. Duhet krijuar një qendër kombëtare për siguri kibernetike dhe legjislacioni duhet të përditësohet vazhdimisht. 5. Mbështetje për fintech dhe inovacion Koment: "Fintech" (teknologji financiare) i referohet kompanive dhe platformave që ofrojnë shërbime financiare duke përdorur teknologji, si aplikacione për pagesa, kredidhënie, investime apo menaxhim buxheti. Për shembull, aplikacionet mobile që të lejojnë të transferosh para ose të paguash fatura pa shkuar në bankë. Ligji për "sandbox-in rregullator" do të mundësonte testimin e risive pa rrezikuar sistemin financiar. ?? 3. Pyetje dhe sfida për diskutim me komente sqaruese Si të sigurohet që tranzicioni të mos i përjashtojë më të dobëtit? Koment: Shtresa të caktuara si të moshuarit, të papunët apo komunitetet rurale mund të mbesin jashtë sistemit pa masa mbrojtëse si subvencione, trajnime dhe infrastrukturë alternative (banking lëvizës). ??A është infrastruktura e zonave rurale gati për cashless? Koment: Shumë zona nuk kanë internet stabil, ATM apo filiale bankare. Pa investime në infrastrukturë, kalimi cashless mbetet iluzion. ??A po udhëhiqet kjo reformë nga tregu apo nga shteti? Koment: Nëse tregu dominohet nga bankat apo kompanitë fintech, ekziston rreziku i rritjes së tarifave dhe përjashtimit të konsumatorëve të dobët. Roli i shtetit si rregullator është kritik. ??A jemi të mbrojtur ndaj rreziqeve të privatësisë dhe sigurisë kibernetike? Koment: Të dhënat financiare janë të ndjeshme. Mungesa e kuadrit ligjor dhe e strukturave teknike e bën Shqipërinë të cenueshme ndaj abuzimeve apo vjedhjes së identitetit. 4. Përfundim Artikulli i Prof. Civicit është më shumë se një opinion: Është një thirrje për veprim strategjik, inkluziv dhe afatgjatë. Ai i sugjeron drejt, ne perballje me sfidat politikbërëse, dhe ekspertët të mos fokusohen vetëm tek teknologjia, por tek barazia, transparenca dhe besimi shoqërori. > "Cashless nuk është fundi i parasë, është fillimi i një ekonomie që duhet të jetë më e drejtë dhe efikase" – kjo është thelbi që kjo analizë përpiqet të theksojë." Analizë nga Revista Prestige-Liliana Pere mbi qëndrimin e rëndësishëm të Prof. Civicit për një çështje bashkëkohore – cashless, interviste e publikuar në Gazeta Telegraf, 23 korrik 2025 © Autor: Liliana Pere

Roza Anagnosti – si një adagjo e thellë dhe një penelatë drite në heshtje Roza Anagnosti (lindur Roza Xhuxha; 27 tetor 1943, Shkodër, Shqipëri) është një nga figurat më të ndritura dhe më të përmbajtura të artit shqiptar. E lindur në një qytet ku tradita kulturore frymon fort, ajo do të rrënjoste që herët ndjeshmërën që më vonë do të përshkonte gjithë jetën dhe artin e saj. Ajo mbaroi Institutin e Lartë të Arteve në Tiranë, duke u specializuar në Dramë, dhe nisi rrugëtimin në Teatrin “Migjeni” të qytetit të saj të lindjes. Pikërisht atje, që në fillimet e saj, publiku ndjeu se kishte përpara një aktore që nuk luante, por bëhej vetë roli – një thelb që do ta ndante nga të gjithë. Në vitin 1963, vetëm 20 vjeç, u ngjit në ekranin e madh me rolin e një mësueseje në filmin “Detyrë e posaçme”. Që nga ai çast, ajo do të kthehej në një figurë qendrore të kinemasë shqiptare për dekada me radhë. Në “Toka jonë” (1964) me regji nga Hysen Hakani, ajo mishëronte File-n, një grua e rrënjosur në tokën dhe ndërgjegjen e saj – një rol që zbulon talentin e brendshëm, të heshtur, por të pathyeshëm. Në vitin 1966, me filmin “Komisari i dritës” të Dhimitër Anagnostit dhe Viktor Gjikës, ndodhi një tjetër kthesë e rëndësishme: lidhja artistike dhe jetësore me regjisorin e shquar Dhimitër Anagnosti, me të cilin ajo u martua më vonë dhe ndau një jetë të pasur në krijimtari dhe sfida. Roza Anagnosti është ajo që filozofi Martin Heidegger do ta quante një zbuluese e së fshehtës së qenies. Ajo nuk përdorte fjalë të mëdha për të shprehur ndjenjën – por një frymëmarrje e saj, një vështrim i thellë, mund të përçonte më shumë se një faqe monolog. Në këtë kuptim, ajo i përket atij grupi të rrallë aktorësh që e fisnikërojnë skenën, pa e pushtuar atë. Nëse do ta përfytyronim Rozën si një vepër muzikore, ajo do të ishte “Adagio for Strings” e Samuel Barber-it – një muzikë e thjeshtë në melodi, por që mban brenda një univers dhimbjeje dhe shprese. Në ekran, ajo ishte po aq qetësuese sa shqetësuese – një melodi e qetë që rrjedh nga brendësia njerëzore. Në pikturë, ajo mund të shihej si një penelatë nga Johannes Vermeer, veçanërisht në portretin e tij të famshëm “Vajza me vathë perle”. Aty, ashtu si në fytyrën e Rozës në role të shumta, qëndron bukuria që nuk kërkon vëmendje, por që e ndalon kohën. Ajo qëndron e qetë, e përmbajtur, por nuk është kurrë e padukshme. Roza ka luajtur në mbi 20 filma artistikë, duke mbetur gjithmonë simbol i introspeksionit të heshtur dhe forcës së brendshme të gruas shqiptare. Ndër ta: Detyrë e posaçme (1963) Toka jonë (1964) Komisari i dritës (1966) Plagë të vjetra (1968) Ndërgjegja (1972) Qyteti më i ri në botë (1974) Fije që priten (1976) – Medalja e Festivalit, 1977 Mësonjëtorja (1979) – Kupa e Festivalit, 1981 Në shtëpinë tonë (1979) Dita e parë e emrimit (1981) Rruga e lirisë (1982) – Medalja e Dytë Besa e kuqe (1982) Taulanti kërkon një motër (1984, 1985) Familja ime (1987) Vrasje në gjueti (1987) Botë e padukshme (1987) Kthimi i Ushtrisë së Vdekur (1989) Vetmi (1990) Valsi i Titanikut (1990, teatër-komedi) Gjoleka, djali i Abazit (2006) Kritika e ka quajtur shpesh “aktorja më e bukur shqiptare e të gjitha kohërave”, por kjo etiketë është vetëm një cipë mbi thellësinë e saj artistike. Roza Anagnosti është një nga aktoret më komplekse, të përmbajtura dhe të ndjeshme të skenës shqiptare. Ajo është krahasuar me Jeanne Moreau-n dhe Liv Ullmann-in, jo për tërheqjen vizuale, por për forcën e brendshme, për shpërthimet e kontrolluara, për heshtjen që flet. Ajo nuk interpretonte personazhe – ajo zhytej në to dhe kthehej mishërimi i tyre. Për kontributin e saj të jashtëzakonshëm, Roza Anagnosti është nderuar me: Titulli “Artiste e Merituar” Titulli “Mjeshtër i Madh i Punës” Në rolet e saj, ajo ka thënë më shumë me heshtje sesa me fjalë: > “Një grua që nuk bërtet, por që thërret me sy.” “Një buzëqeshje e saj është më ndriçuese se gjithë ndriçimi i studios.” Ajo është një melodi që mbetet edhe pasi ka mbaruar koncerti, një tablo që me çdo vështrim të ri zbulon një dritë të re. Referenca (Stil APA) Pere, L. (2025). Roza Anagnosti – si një adagjo e thellë dhe një penelatë dritëhije. Ese kulturore-biografike. Barber, S. (1936). Adagio for Strings [kompozim]. Vermeer, J. (ca. 1665). Girl with a Pearl Earring [pikturë]. Fejzo, M. (Regjisor). (1976). Fije që priten [film]. Fejzo, M. (Regjisor). (1979). Mësonjëtorja [film]. Wikipedia contributors. (2024). Roza Anagnosti. Wikipedia. https://sq.wikipedia.org/wiki/Roza_Anagnosti Heidegger, M. (1935). Origjina e veprës së artit [tekst  Pergatiti : Liliana Pere

Ekspozitë në Lezhë me 12 skulptura të artistëve shqiptarë Në Galerinë e Arteve në Lezhë po zhvillohet një ekspozitë me 12 skulptura të artistëve shqiptarë, ku përfshihen edhe autorë nga Lezha. Skulpturat përfaqësojnë teknika dhe stile të ndryshme, nga realizmi klasik deri te format moderne të shprehjes artistike. Skulpturat i përkasin fondit të Galerisë së Arteve të Lezhës dhe janë ndër pjesët më me vlerë të saj. Në ekspozitë marrin pjesë 12 skulptura nga 3 autorë lokalë dhe 5 profesorë të njohur të skulpturës shqiptare. Ekspozita përbën një udhëtim estetik për vizitorët dhe është pjesë e programit promovues gjatë sezonit turistik. Hyrja është falas dhe ekspozita do të qëndrojë e hapur deri në fund të muajit korrik. Interesi i vizitorëve është i konsiderueshëm, sidomos për pjesët antike, reliket dhe veprat e Galerisë së Arteve. Deklarata: Ymer Metaliaj, përgjegjës i Galerisë së Arteve në Lezhë, thekson: “Vlerat janë shumë të mëdha për këto skulptura, pasi kemi emra të njohur të historisë së skulpturës shqiptare. Ekspozita është mundësi e mirë për të njohur zhvillimin e skulpturës shqiptar Revista Prestige Burimi: Shqiptarja com

Dritaret e mija te para te formimit letrar: Jack London & Ernest Hemingway Reflektim personal nga Liliana Pefe Në shtëpinë tonë prej guri – të madhe, të heshtur, me dy dritare që shikonin jashtë dhe një të tretë që shikonte nga brenda, në katin e dytë – kishte një vend të vogël e të shenjtë: një dritare e adoptuar si bibliotekë. Aty, në raftin modest të bufesë së familjes, vëllai im i madh, i urtë dhe i lexuar, radhiste librat me kujdes të shenjtë. Ai ishte një dritë për mendjen time – më thoshte shpesh: "Je ende e vogël për këto libra..." Por unë nuk mund të prisja të rritesha. Kureshtja ime e fshehtë më shtynte që, me duar të vogla e zemër të etur, të rrëmbeja një nga ato libra me kopertina të zverdhura – jo nga koha, por nga përvoja. Një ditë, mes heshtjes së pasdites, gjeta "Dhembi i Bardhë" të Jack London. Dhe ajo nuk ishte thjesht një histori për një ujk. Ishte historia ime e parë e thellë me veten, një hyrje në botën e egërsisë dhe ndjeshmërisë, të instinktit dhe dashurisë. Jack London më mësoi se brenda çdo krijese ka një luftë, dhe ajo nuk fitohet me forcë fizike, por me besim, durim dhe butësi. > “Ai ishte produkt i një bote që kishte nevojë për dhëmbë.” – Jack London Dhe unë e ndjeva: jeta kërkon dhëmbë, por zemra vendos si t’i përdorësh. Disa vite më vonë, nga po ai raft, më ra në dorë një tjetër emër: Ernest Hemingway. Ai nuk më çoi në dëborë – por në një det të qetë, ku njeriu është vetëm përballë fatit dhe veten. Në "Plaku dhe Deti", ndjeva një lloj forcë të heshtur, një burrëri pa britma, një qëndresë që nuk e mburret veten. Ishte një zë që më tha: > “Njeriu nuk është bërë për të humbur. Ai mund të shkatërrohet, por jo të mposhtet.” – Ernest Hemingway Hemingway më mësoi se dinjiteti nuk vjen nga fitoret, por nga mënyra si përballesh me humbjet. London më mësoi se dashuria mund të zbusë egërsinë. Hemingway më mësoi se heshtja mund të bërtasë më fort se fjalët. Të dy shkruanin për dhimbjen, por secili në mënyrën e vet: London e përballonte me pasion, me zjarr, me përballje të hapura. Hemingway e mbulonte me heshtje, me thjeshtësi të rrezikshme, si një plagë që nuk kërkon mëshirë. Tipar Jack London Ernest Hemingway Stili I gjallë, dramatik, emocional I përmbajtur, lakonik, i thjeshtë Temat Natyra, kafsha dhe njeriu, mbijetesa Dinjiteti, humbja, lufta e brendshme Qasja Përmes rrëfimeve të fuqishme e të ashpra Përmes nënkuptimeve dhe heshtjeve të thella Mesazhi Mirësia mund të shpëtojë edhe më të egërtin Njeriu ruan dinjitetin, edhe në humbje Në raftin e vjetër të bufesë sime, në atë dritare që nuk shikonte jashtë, por drejt shpirtit tim, këta dy autorë u bënë më shumë se lexime – u bënë udhërrëfyes. "Jeta nuk është një zgjedhje e librave me kopertina të bukura. Jeta është të mësosh të lexosh ata me kapakë të zverdhur e të zhubrosur – sepse në ato faqe fshihen furtunat që të përgatitin për të ecur drejt jetës, pa u trembur."

Portrete që frymëzojnë Gustav Klimt – Penelata e ndjeshmërisë së artit Ka piktorë që flasin me ngjyra. Ka të tjerë që pëshpërisin me dritë. Por Gustav Klimt… ai ëndërronte me ar. Në çdo penelatë të tij, dukej sikur lëvizte një botë e fshehtë, ku ndjeshmëria kishte ngjyrën e floririt dhe heshtja kishte trajtën e një gruaje të bukur që s’kishte nevojë të fliste për të qenë kuptuar. Gustav Klimt nuk e pikturonte thjesht njeriun, ai e hapte si një lule të brendshme. Ai nuk bënte portrete, por rrëfime të ndjeshmërisë njerëzore. Shikimi i tij i brendshëm ishte më i mprehtë se çdo penel. E dinte se njeriu nuk jeton vetëm me sy, por me atë thellësinë që nuk duket, me atë që lëkundet si një gjethe në erën e shpirtit. Ai i përkiste një epoke që luhatej ndërmjet realitetit dhe rebelimit, një Vjenë që dridhej ndërmjet klasikes dhe modernes. Dhe në këtë dridhje, ai gjeti vendin e vet: një cep ku zbukurimi nuk ishte kotësi, por mënyra më e ëmbël për të thënë të vërtetën. Art Nouveau ishte streha e tij, por vepra e tij ishte shumë më shumë se një stil – ishte një mënyrë ndjeshmërie. Fëmija që rritej mes metaleve dhe heshtjes Lindi më 14 korrik 1862, në një lagje të varfër të Vjenës. Në shtëpinë e tij nuk kishte pasuri, por kishte tinguj – tinguj metalikë që dilnin nga dora e babait gdhendës, dhe ëndrra që rrotulloheshin në sytë e nënës, që dikur kishte dashur të bëhej këngëtare. E në këtë mes, Gustav rritej me heshtje, me vëzhgim, me ndjeshmëri. Ishte një djalë që shihte botën me një sy tjetër – jo vetëm siç është, por siç do të donte të ishte. Kur fitoi bursën për të hyrë në Shkollën e Arteve të Bukura, nuk e dinte ende se një ditë do të shpërthente kufijtë e akademisë dhe do të fluturonte në një botë të vetën, me ngjyra të paprekura më parë. Një jetë pa kurorë, por me ndjenjë Gustavi nuk u martua kurrë. Martesa e tij e vetme ishte me ndjeshmërinë. Por në jetën e tij ishte gjithnjë pranë Emilie Flöge, një grua e bukur, elegante, një frymë e lirë si vetë pikturat e tij. Ajo ishte më shumë se shoqe, më shumë se dashuri – ishte muzë, ishte qetësia që i duhej një burri që pikturonte stuhi ndjenjash. Thuhet se kishte fëmijë nga lidhje të ndryshme, por Klimt kurrë nuk u përpoq të shpjegohej. Ai linte veprat të flisnin për të – ato gra që vështrojnë nga telajo me sytë e dashurisë, dëshirës, dhe mistikës. Puthja që pushtoi botën A ka ndonjë dashuri më të bukur se “Puthja”? Ajo vepër, ku trupat e një burri dhe një gruaje përqafohen brenda një bote floriri, si të mos donin të ishin më kurrë vetëm. Ai moment është përjetësi – një puthje që nuk zgjat sekonda, por jetëra. “Adele Bloch-Bauer”, “Danaë”, “Judit”, “Tre moshat e gruas” – të gjitha këto janë gra të veshura me ndjeshmëri. Ato nuk janë portrete të ftohta, por shfaqje të pasioneve të fshehura, të ndjenjave që nuk thuhen me fjalë. Çdo vështrim i tyre është një rrëfim. Çdo lule, çdo formë gjeometrike në sfond është një tingull i heshtur i shpirtit të njeriut. Risia që ndriti artin Klimti nuk kishte frikë nga ndjeshmëria. Ai nuk e fshihte trupin, por e ngrinte në një akt adhurimi. Nuk e pikturonte turpin, por bukurinë e sinqertë. Ishte një nga të parët që guxoi të thoshte: edhe brishtësia është forcë, edhe ndjeshmëria është revoltë, edhe gruja është Zot. Në një botë që shpesh e shihte gruan me frikë apo mëshirë, ai e pikturoi me ndjenjë, me respekt, me fuqi. Ai solli dritën e artit bizantin, zbukurimet e Lindjes, ëndrrat e mitologjisë dhe i bashkoi në një gjuhë të re – gjuhën e klimtizmit. Fund që nuk shuhet Vdiq më 6 shkurt 1918, në heshtje. Por vepra e tij nuk heshti kurrë. Ajo vazhdon të ndriçojë muzetë, dhomat, zemrat. Vepra e Gustav Klimtit është më shumë se pikturë: është një lutje ndaj ndjeshmërisë, një përqafim i brendshëm, një puthje që s’mbaron. Ai nuk kërkoi të jetë i madh. Por u bë – sepse ishte i ndershëm me ndjenjat, i guximshëm me penelat, i thellë me heshtjen. Gustav Klimt është vetë arti që ndjen. Ai na mëson se bukuria nuk është sipërfaqe, por thellësi. Se një grua e pikturuar mund të flasë më shumë se një mijë fjalë. Se ndjeshmëria është forma më e lartë e të qenit njeri. Dhe ndoshta, po të kishte një lutje që do ta thoshte çdo telajo e tij, ajo do të ishte kjo: Mos kini frikë nga ndjeshmëria. Është ajo që ju bën të gjallë. Gustav Klimt ka pikturuar nga fundi i shekullit XIX deri në fillim të shekullit XX, konkretisht gjatë viteve 1880 deri në vitin 1918, kur ai ndërroi jetë. Këto afro 40 vite krijimtarie përfaqësojnë një nga periudhat më të ndjeshme dhe transformuese në historinë e artit evropian, kur arti kalonte nga tradita akademike në modernizëm, nga realizmi në simbolizëm, dhe më pas në abstragim. Si e përshkruajnë kritikët Gustav Klimtin si piktor Kritikët e artit e përshkruajnë Gustav Klimtin si një magjistar i ndjeshmërisë vizuale, një novator që i dha artit një formë të re poetike, sensuale dhe simbolike. Ai shihet si: 🟡 Piktori i ndjenjës dhe sensualitetit femëror Shumë kritikë e vlerësojnë Klimtin si mjeshtrin më të madh të përfaqësimit të gruas në artin modern. Jo në mënyrë të ftohtë, jo si model të zbrazët, por si forcë, ndjeshmëri, shpirt dhe fuqi shpirtërore. Ai pikturoi gruan si një qenie që dashuron, vuan, mendon, ëndërron dhe rrezaton. 🟡 Simbolist dhe dekorativ i rrallë Klimti është konsideruar një piktor simbolist, i cili përdorte imazhe mitologjike, alegorike dhe erotike për të shprehur gjendjet e brendshme njerëzore. Kritika thotë se ai e përzjeu aristokracinë bizantine me pasionin sensual të shekullit XX, duke përdorur dekorime të arta, ornamente dhe mozaikë që e bëjnë stilin e tij të veçantë dhe të pashoq. 🟡 Kundër rrymës akademike Klimt nisi si një piktor i trajnimit akademik, por me kalimin e kohës, ai e braktisi realizmin e ftohtë dhe iu bashkua lëvizjes së Secessionit të Vjenës në vitin 1897, qëllimi i së cilës ishte të çlirohej arti nga kufijtë e vjetëruar të akademisë. Kritikët e konsiderojnë Klimtin si një udhëheqës të emancipimit të artit në Austri dhe një simbol të shpërthimit të lirisë krijuese. 🟡 Estet i dritës dhe zbukurimit Kritikët gjithashtu e quajnë Klimtin një estet i skajshëm, një njeri që pa turp përqafoi bukurinë dhe e ngriti atë në një formë sublime të komunikimit. Ai nuk u turpërua nga floriri, nga detaji, nga forma lakore dhe nga zbukurimi—përkundrazi, i shndërroi këto në alfabetin e tij shpirtëror. Përmbledhtas, kritikët thonë për Klimtin: “Një piktor i dëshirës dhe ëndrrës.” “Një poet i dritës dhe ndjeshmërisë.” “Një udhërrëfyes drejt të brendshmes përmes së jashtmes.” “Një nga piktorët më të guximshëm në trajtimin e trupit  Nga:Liliana Pere. Ja një përzgjedhje e veprave më të bukura dhe më të njohura të Gustav Klimtit, të cilat përfaqësojnë kulmin e ndjeshmërisë, artit simbolik dhe estetikës së veçantë që ai krijoi: 🌟 1. Puthja (Der Kuss) – 1907-1908 Një nga veprat më të famshme në botën e artit. Një burrë dhe një grua përqafuar në një moment të shenjtë, të mbështjellë me florinj dhe forma gjeometrike. Ky është akti më i ndjeshëm i dashurisë, i ngritur në një përjetësi të qetë dhe hyjnore. Tabloja përfaqëson dashurinë si një akt i shenjtë dhe poetik. 🎨 2. Portreti i Adele Bloch-Bauer I – 1907 E quajtur edhe “Zonja me ar”, kjo vepër është portreti më luksoz i Klimtit. Ai përdor fletë ari për të shndërruar një grua në një ikonë të shenjtë, ku çdo detaj rrëfen elegancën, intelektin dhe misterin e saj. Vepra është një portret i ndjeshmërisë aristokrate dhe një kryevepër e artit modern. 3. Danaë – 1907 Një grua e mbledhur në vetvete, ndërsa një shi i artë zbret mbi trupin e saj. Frymëzuar nga mitologjia greke, kjo tablo përfaqëson momentin kur Zeusi viziton Danaën në trajtën e arit. Është një simbol i ndjeshmërisë hyjnore, i dëshirës dhe misterit femëror.  4. Judit I – 1901 Një grua e fortë, magjepsëse dhe e rrezikshme. Judita mban kokën e Holofernit, por jo me frikë – me krenari të qetë. Ajo është femra që sfidon burrin, që nuk është thjesht objekti i dëshirës, por edhe subjekti i fatit. Klimti e bën Juditën misterioze dhe sensuale, e veshur me dritë dhe fuqi.  5. Tre Moshat e Gruas (1905) Një kompozim prekës që shfaq ciklin e jetës së gruas: fëmijëria, rinia, dhe pleqëria. Në qendër është një nënë me foshnjën në gjoks – një përqafim i ngrohtë dhe plot ndjeshmëri. Kjo vepër është një himn i bukur për jetën, trupin dhe kalimin e kohës. 🟡 6. Portreti i Emilie Flöge – 1902 Gruaja që i qëndroi pranë gjithë jetën. Në këtë portret, ajo është elegante, mistike dhe e mbështjellë me motive të stilit secessionist. Klimti nuk e pikturon vetëm pamjen e saj, por energjinë dhe lidhjen e thellë që kishte me të.  7. Bota e sipërme (Beethoven Frieze) – 1902 Një murale gjigande, krijuar për një ekspozitë të artit modern, frymëzuar nga Simfonia e 9-të e Beethovenit. Aty shfaqet lufta e njeriut me forcat e errësirës, kërkimi për ndriçim, dhe gjetja e dashurisë si shpëtim. Është një poemë murale, me figura mitologjike, drama dhe dritë.  8. Gratë e kopshtit (Bauerngarten) – 1907 Një peizazh me lule, ku gjithçka duket si një tapet i endur me ngjyra të buta dhe kontraste të ngrohta. Një himn ndaj natyrës, jetës dhe thjeshtësisë së bukur. Një vepër që tregon se edhe toka mund të ketë ndjeshmëri.  9. Portreti i Friederike Maria Beer – 1916 Një tjetër portret mahnitës i një gruaje të sofistikuar, ku ndjeshmëria e brendshme shfaqet nëpërmjet rrobave, sfondit dhe shikimit. Klimti dinte si të fuste një jetë të tërë brenda një fytyre. 10. Portret i Mada Primavesi – 1912-13 Një vajzë e vogël, me një vështrim të qartë dhe të pafajshëm. Një portret që rrezaton ndriçim dhe shpresë. Klimti i trajton fëmijët me delikatesë të veçantë, pa zbukurime të tepruara, por me një dashuri të thellë. Në secilën nga këto vepra, Klimti nuk pikturoi thjesht trupa, fytyra apo lule – por ndjeshmëri, histori të brendshme, frymëzim dhe mister. Hulumtoi Pergatiti  Liliana Pere

Artikulli i plotë nga The Guardian tregon për një situatë të tensionuar në pronën e Mbretit Charles në Highgrove, ku 11 nga 12 kopshtarët kanë dhënë dorëheqjen, duke përmendur një ambient pune të vështirë dhe kërkesa të ekzagjeruara nga vetë Mbreti. Më poshtë është një përkthim i përmbledhur i artikullit: Fiksimi i Mbretit Charles me gjelbërimin po largon kopshtarët e tij Highgrove, rezidenca rurale e Mbretit Charles, është një nga shembujt më të spikatur të kopshtarisë ekologjike në Britani. Por pas pamjes idilike, situata përbrenda është më pak harmonike: 11 nga 12 kopshtarët kanë dhënë dorëheqjen së fundmi për shkak të sjelljes kërkuese të Mbretit. Sipas burimeve të brendshme, Charles inspekton personalisht punën, shpesh duke lënë shënime të shkruara me stilolaps të kuq për ndryshime që dëshiron – nga mënyra e krasitjes së një bime, te etiketimi i saktë i luleve sipas emrave latinë. Një prej punonjësve që dha dorëheqje tha: > "Nuk është se nuk është një mjedis i mrekullueshëm. Por presioni është i jashtëzakonshëm. Çdo lule, çdo fije bari duhet të jetë sipas standardit të Mbretit. Dhe nëse gabon, ai e vë re." Mbretit i pëlqen gjithçka e organike, e qëndrueshme dhe natyrale, por kjo kërkon një intensitet pune të jashtëzakonshëm për ekipin. Një tjetër ish-punonjës tha se nuk ka vend për mendim ndryshe: > "Është mënyra e tij ose hiç. E kuptoj që ai e do natyrën, por kjo dashuri po na shkatërron neve që e mirëmbajmë atë." Paga minimale për punë maksimale Pavarësisht se Highgrove fiton miliona në vit nga turistët, suveniret dhe librat, kopshtarët paguhen me rrogë minimale. > "Kur punon për një njeri që është Mbreti dhe milioner, kjo është poshtëruese," tha një prej tyre. Një Mbret me obsesion të gjelbër Nuk është hera e parë që Charles përshkruhet si perfeksionist ekstrem. Ai ka mbrojtur për dekada idetë e kopshtarisë së qëndrueshme dhe ushqimit organik, por në praktikë, kjo filozofi po shndërrohet në burim stresi për stafin e tij.

Lea Ypi – “Përmbajtja e mendimeve të mia tani është një objekt në botë!” 24.07.2025 Lea Ypi është më shumë se një shkrimtare apo akademike – ajo është një ndërgjegje mendimtare bashkëkohore, një zë që e lidh jetën intime me historinë kolektive dhe filozofinë politike. Aktualisht, ajo është Profesoreshë e Teorisë Politike në London School of Economics (LSE) dhe Profesoreshë Nderi e Filozofisë në Australian National University (ANU) – dy pozicione që pasqyrojnë jo vetëm vlerësimin ndërkombëtar për punën e saj, por edhe përmasën e saj intelektuale në debatin publik botëror. Me një stil të kthjellët dhe një ndershmëri të rrallë, Ypi mishëron mendimin që frymëzon dhe filozofon njëkohësisht: ku rrëfimi personal bëhet analizë shoqërore, dhe filozofia merr trajtën e kujtimit njerëzor. Në veprën e saj më të fundit, Indignity, gjithçka nis nga një fotografi e papritur: gjyshja e saj, Leman, gjatë muajit të mjaltit në Alpet e vitit 1941, e postuar nga një i panjohur në rrjet. Ky detaj i vogël çel një portë të madhe për të vënë në diskutim trashëgiminë, dinjitetin, turpin dhe pasojat morale të zgjedhjeve në kohë ekstreme. Nga aristokracia osmane, në Shqipërinë komuniste e deri tek bashkëkohësia, Ypi ndërton një narrativë ku historia personale ndriçon të vërtetat e heshtura të një shoqërie. Stili i saj përngjan me atë të Orhan Pamuk dhe Annie Ernaux – i përzier mes rrëfimit të brendshëm dhe reflektimit të thellë filozofik, ku e bukura bashkëjeton me të dhimbshmen, dhe kujtesa me ndërgjegjen. Në një postim të ndjerë në rrjetet sociale, ajo shkruan: > “Përmbajtja e mendimeve të mia tani është një objekt në botë! Faleminderit të gjithëve që më mbështetën në këtë rrugëtim.” Ky “objekt” – libri Indignity – nuk është thjesht një vepër letrare. Është një ftesë për të rishikuar marrëdhënien tonë me të kaluarën dhe me vetveten. Është një provokim moral: çfarë jemi gati të pranojmë si pjesë të historisë sonë? Në thelb të Indignity qëndron pyetja: A mund të rrëfejmë të shkuarën pa e tradhtuar atë? Ky nuk është një libër që kërkon ta zgjidhë enigmën morale të historisë shqiptare, por një përpjekje për ta ndriçuar nga brenda, përmes intimitetit të një narrative që nuk synon pajtim, por kuptim. Për Ypin, historia nuk është një tekst i mbyllur, por një fletë që mbart gjurmë gishti – ndonjëherë të harruara, ndonjëherë të përlyera, por gjithmonë njerëzore. Ajo nuk flet për heronj, por për figura të zakonshme që mbijetojnë mes etërve që heshtin dhe nipërve që pyesin. Pikërisht aty, në këtë hapësirë ndërmjet nderit dhe turpit, nis filozofia e saj. Siç ndodhi me Free, edhe këtu ndjeshmëria nuk është dobësi, por metodë. Ajo i kthehet dokumenteve arkivore, letrave familjare, fotografive të zbehura – jo për t’i ekspozuar, por për t’i ndriçuar. Në një botë ku rrëfimi shpesh përdoret për të zhveshur dinjitetin, Ypi zgjedh t’i japë atij një trajtë njerëzore dhe të kujdesshme. Lexuesi përballet me dilema që nuk janë më thjesht të sajat: > Si ta ndash të vërtetën kur ajo dhemb shumë për t’u thënë dhe është tepër e rëndë për t’u harruar? Në këtë kuptim, Indignity është një akt guximi moral dhe estetik. Një thirrje e qetë dhe e thellë për të menduar me ndershmëri – jo vetëm për të kaluarën e një kombi, por edhe për mënyrën si ne i trashëgojmë hijet dhe dritat e saj në jetën tonë të përditshme. Lea Ypi, në këtë libër, nuk kërkon të flasë “në emër të” askujt – por ajo arrin të flasë për të gjithë. Për ata që s'kanë mundur të flasin. Për ata që janë rritur me histori të thëna me zë të ulët. Për ata që duan të kuptojnë pa gjykuar, dhe të mësojnë pa justifikuar. Dhe kështu, ajo mbetet ajo që është: një ndër mendjet më të kthjellëta, më të ndershme dhe më njerëzore të kohës sonë – një figurë që nuk na fton të bindemi, por të mendojmë thellë. Burimet: LeaYpi.com – Faqja zyrtare e autores London School of Economics – Profil akademik zyrtar Australian National University – Njoftime dhe titulli “Honorary Professor” Postimet publike të autores në rrjetet sociale dhe artikuj ndërkombëtarë mbi veprën Indignity © Liliana Pere

Jules Alexandre Grün – Peneli i artë i shoqërisë mondane Në rrjedhën e historisë së artit francez të fund-shekullit XIX dhe fillimit të shekullit XX, emri i Jules Alexandre Grün shfaqet si një ndër artistët më të rafinuar dhe përfaqësues të jetës mondane dhe shoqërore të epokës Belle Époque. Ai ishte një piktor, ilustrator dhe afishist që arriti të kapë atmosferën e Parisit të ndriçuar nga dritat artificiale, zhurmat e salloneve dhe eleganca e klasës së lartë. Origjina dhe formimi artistik Jules Alexandre Grün lindi më 25 maj 1868 në Paris, një qytet që në atë kohë ishte qendra e artit, modës dhe intelektualizmit evropian. Ai vinte nga një familje borgjeze, që e mbështeti që në fëmijëri në rrugën e artit. Ndikimi i mjedisit parisien dhe rrethi kulturor ku u rrit ndikuan thellësisht në përfytyrimin e tij artistik. Arsimin e mori në një nga institucionet më të rëndësishme të artit në Francë, École des Beaux-Arts, ku zhvilloi një teknikë solide dhe klasike, të pasuruar nga mjeshtrit e realizmit dhe ndikimet impresioniste. Ai pati si mentor Antoine Guillemet, një peizazhist i njohur që e ndihmoi të afirmohej në qarqet e artit. Jeta personale dhe familjare Ndryshe nga shumë artistë të kohës që përjetuan drama apo jetë të trazuar, jeta personale e Grün ishte relativisht e qetë dhe e qëndrueshme. Ai jetoi kryesisht në Paris dhe ishte i martuar. Pak detaje janë të dokumentuara mbi jetën intime, pasi ai e mbajti atë larg vëmendjes publike, duke e lënë artin e tij të fliste më shumë sesa biografia personale. Grün u bë i njohur për pikturat që pasqyronin jetën shoqërore të qytetit, ku paraqiteshin ambiente të brendshme të mbushura me njerëz elegantë, humor të hollë dhe një atmosferë luksi. Veprat e tij ishin të mbushura me detaje, karaktere të shumtë dhe kompozime të ndërlikuara që kërkonin vëmendje të kujdesshme.  Disa nga veprat më të njohura të tij janë: "The End of the Dinner" (1913) – Një vepër madhështore që përshkruan fundin e një darke të sofistikuar me figura të shumta, biseda, buzëqeshje dhe një ndjenjë të mbylljes elegante të një nate parisiene. "A Friday at the Salon" – Paraqet një skenë nga një ekspozitë arti, ku vizitorët janë po aq të rëndësishëm sa pikturat. "La Femme au Chien" "Le Déjeuner" "Le Bal" Këto vepra janë dëshmi vizuale të një bote të rafinuar, ku arti, moda dhe shoqëria ishin në harmoni. Stili i Grün shpesh etiketohet si realizëm shoqëror me elementë të Belle Époque, ndonëse ai nuk iu bashkua një rryme të mirëfilltë artistike si impresionizmi apo simbolizmi. Ai qëndroi besnik ndaj përshkrimit të realitetit me një ngjyrim emocional dhe estetik. Kritika e kohës e vlerësonte lart mjeshtërinë e tij teknike, aftësinë për të kompozuar skena të mbushura me jetë dhe për të treguar histori përmes shikimeve, pozave dhe dritës. Disa e krahasonin me Jean Béraud për vëmendjen ndaj jetës urbane dhe me Edgar Degas për kompozimin elegant të hapësirës dhe figurës. Gjatë jetës së tij, Jules Alexandre Grün arriti fama të konsiderueshme në Francë, veçanërisht në Paris, ku ekspozoi në Salonin e Parisit dhe punimet e tij ishin pjesë e koleksioneve më prestigjioze. Përveç pikturës, ai kishte edhe një karrierë të suksesshme si ilustrator dhe afishist, duke krijuar kopertina revistash, reklama dhe postera të kërkuar. Ai punoi për Le Rire, Gil Blas dhe L'Assiette au Beurre, revista satirike që përfaqësonin frymën kritike të shoqërisë franceze. Përmes ilustrimeve të tij, Grün zgjeroi kufijtë e artit klasik, duke sjellë stilin e tij edhe në botën e shtypit dhe dizajnit grafik. Fundi dhe trashëgimia Jules Alexandre Grün vdiq më 15 nëntor 1938 në Paris, duke lënë pas një trashëgimi artistike që vazhdon të admirohet edhe sot. Veprat e tij ruhen në muze si Musée Carnavalet dhe në koleksione private. Ai është konsideruar si një dëshmitar i heshtur dhe i ndjeshëm i një epoke që po zhdukej, një periudhë elegance, aristokracie dhe arti të jetës së përditshme. Në kohët moderne, ai vlerësohet si një nga piktorët më të rëndësishëm të jetës urbane në Francën e para Luftës së Parë Botërore, dhe veprat e tij janë gjithnjë e më të çmuara për vlerën dokumentare dhe estetike që përçojnë. Copyright © Liliana Pere

--- Editorial Revista Prestige Dua Lipa në Palermo – Eleganca e heshtjes dhe forca e thjeshtësisë Në një epokë ku imazhi filtrohet, kur çdo pozë ka një qëllim dhe çdo lëvizje publikohet për duartrokitje virtuale, shfaqja e një ylli botëror si Dua Lipa, ulur në një trotuar të Palermos, me një cigare në dorë dhe një gotë vere portokalli në tjetrën – pa makeup, pa fustan sfilateje, pa zhurmë – është më shumë se një moment pushimi. Është një deklaratë. Në qendër të Sicilisë historike, mes kalldrëmeve që mbajnë gjurmët e shekujve, ajo zgjodhi të jetë vetëm një vajzë që shijon një mbrëmje të ngrohtë korriku. I dashuri i saj, aktori britanik Callum Turner, ishte i vetmi shoqërues i kësaj qetësie – larg tapetit të kuq, larg skenave madhështore, larg gjithçkaje që jemi mësuar të mendojmë për të. Dua nuk kishte nevojë të tregonte asgjë. Pamja e saj ishte mjaftueshëm e fuqishme për të thënë gjithçka: se ndonjëherë, të jesh “vetvetja” është luks më i madh se çdo diamant. Në një qytet të pasur me histori, ku natyra bashkëjeton me arsyen, ajo e gjeti momentin e saj njerëzor. Një gotë verë, një kartë letrash, një ulëse në trotuar – këto ishin simbolet e intimitetit që nuk mund të blihet, nuk mund të imitohet. Ky imazh kaloi përtej Italisë, përtej TikTok-ut dhe Instagram-it. Ai u bë lajm. U bë reflektim. Sepse ajo që shohim te Dua nuk është vetëm një këngëtare me çmime Grammy, por një vajzë e rritur me rrënjë shqiptare, që di të ndalet, të shijojë, të heshtë – në një botë që bërtet. Dua Lipa nuk erdhi në Palermo për t’u parë. Por u pa. Dhe u desh. Sepse nganjëherë, thjeshtësia flet më shumë se çdo skenë. Burimet: Giornale di Sicilia, 20 korrik 2025 La Repubblica Palermo, 21 korrik 2025 Pergatiti; Liliana Pere.

Peñico: Zbulimi i Një Qyteti të Lashtë që Bashkonte Bregdetin, Andet dhe Amazonën Në veri të Perusë, në Luginën Supe, është zbuluar një qytet i lashtë me rëndësi të jashtëzakonshme arkeologjike dhe kulturore. Peñico, një vendbanim 3,500–3,800-vjeçar, ka qenë një nyje qendrore që lidhte bregdetin e Oqeanit Paqësor me Andet dhe Amazonën. Ky qytet i lashtë tregon një nivel të lartë urbanizmi, organizimi shoqëror dhe spiritualiteti, duke ndriçuar më tej fillimet e qytetërimit në Amerikën e Jugut. Pozicioni Strategjik dhe Funksioni Ndërrajonal Peñico ndodhet rreth 600 metra mbi nivelin e detit, në një zonë që favorizon qarkullimin dhe shkëmbimin e mallrave dhe ideve. Studiuesit besojnë se qyteti ka shërbyer si një nyje integrimi kulturor midis komuniteteve bregdetare, andine dhe amazonike. Vendndodhja strategjike mbi një tarracë natyrore ofronte mbrojtje nga përmbytjet dhe një lidhje të qëndrueshme tregtare. Strukturat dhe Planifikimi Urban Pas tetë vitesh gërmimesh janë zbuluar 18 struktura të mëdha përfshirë salla ceremoniale, banesa, hapësira publike dhe tempuj. Salla më e rëndësishme është ajo e njohur si 'B2', e ndërtuar me baltë dhe gurë, dhe e zbukuruar me reliefe që paraqesin instrumente rituale si pututus. Qyteti përmban një plazë qendrore rrethore që sugjeron funksione të rëndësishme ceremoniale dhe administrative. Artefakte dhe Simbolikë Gërmimet kanë zbuluar skulptura prej balte, mjete litike, varëse nga guaska dhe gurë gjysmë të çmuar, si dhe pigmente hematiti të përdorura në rituale. Simbolika fetare është e dukshme në gjetje si figura antropomorfe dhe zoomorfe, përfshirë një skulpturë majmuni që sugjeron lidhje me Amazonën. Instrumentet pututus janë përdorur për njoftime dhe ceremoni, duke forcuar bashkimin social. Peñico si Trashëgimi e Caral-it Pas rënies së qytetërimit Caral për shkak të ndryshimeve klimatike, Peñico përfaqëson një formë vazhdimësie dhe adaptimi. Ai ruan parimet arkitektonike dhe shpirtërore të Caral-it, por në të njëjtën kohë zhvillon identitet të ri rajonal. Sipas arkeologes Ruth Shady, Peñico është simbol i integrimit të komuniteteve në një qytet me organizim kompleks dhe qëndrueshmëri sociale. Hapja për Publikun dhe Rëndësia Bashkëkohore Në korrik të vitit 2025, Peñico u hap për publikun me festivalin 'Peñico Raymi', për të nderuar Pachamama dhe për të promovuar turizmin kulturor. Vizitorët kanë mundësi të eksplorojnë qendrën interpretuese, ekspozita edukative, dhe shtigje të restauruara. Zbulimi ka rëndësi të jashtëzakonshme për trashëgiminë botërore dhe sfidon idetë tradicionale për origjinën e qytetërimeve urbane në Amerikën e Jugut. Burime Reuters – https://www.reuters.com/science/archaeologists-peru-unveil-3500-year-old-city-that-linked-coast-andes-2025-07-03 CNN – https://amp.cnn.com/cnn/2025/07/08/science/penico-ancient-city-peru-scli-intl Smithsonian Magazine – https://www.smithsonianmag.com/smart-news/archaeologists-unveil-a-3500-year-old-city-in-peru-that-sheds-light-on-the-caral-culture-180986944 The Art Newspaper – https://www.theartnewspaper.com/2025/07/16/4000-year-old-ancient-city-discovered-in-peru Al Jazeera – https://www.aljazeera.com/gallery/2025/7/15/peru-welcomes-visitors-to-3800-year-old-penico-archaeological-site Andina Agencia Peruana de Noticias – https://andina.pe/agencia/noticia-perus-caral-presents-new-jewel-penico-an-archaeological-site-built-over-3800-years-ago-1036990.aspx

"Prof. Dr. Tritan Kalo – Kur Dija Vishet me Nder dhe Zëri i Arsyes Nuk Hesht Kurrë" “Dija pa humanizëm është e verbër. Kurajo pa ndërgjegje është e rrezikshme. Por kur bashkohen në një njeri, ato e bëjnë atë të pavdekshëm në kujtesën e shoqërisë" Në gjurmët e gurtësisë së Gjirokastrës, midis rrugëve të historisë dhe krenarisë, lindi më 18 korrik 1956 një njeri që do të bëhej mishërim i dijes, ndershmërisë dhe kurajos qytetare: Prof. Dr. Tritan Kalo. Në atë qytet që i ka dhënë Shqipërisë figura të mëdha, u rrit një shpirt që nuk do të përkulej kurrë para meskinitetit, dhe që do ta ndërtonte jetën mbi tri shtylla: dijen, përkushtimin dhe lirinë e ndërgjegjes. U diplomua në Fakultetin e Mjekësisë të Universitetit të Tiranës në vitin 1982, si student i shkëlqyer dhe medalist i artë. Por për Tritan Kalon, diploma nuk ishte stacioni përfundimtar – ishte vetëm stacioni i parë në një rrugëtim të jashtëzakonshëm. Në fund të viteve ’80, ai mori rrugën drejt Francës për të thelluar dijen në një prej qendrave më prestigjioze të mjekësisë evropiane. Në Universitetin e Parisit VII – “Xavier Bichat”, përfundoi me sukses të plotë specializimet në tre fusha të ndërlidhura e jetike: Sëmundjet Infektive, Sëmundjet Tropikale, dhe Reanimacionin Mjekësor. Jo thjesht një mjek i formuar, por një ekspert multidisiplinar, unikal në botën shqiptare të mjekësisë, që u kthye në atdhe për të shërbyer, jo për të fituar. 43 Vite Mjekësi – 43 Vite Nder Që nga viti 1982 deri në pensionimin e tij në 2023, plot 43 vite punë të pandërprerë nën mantel të bardhë. Ai nuk i përkiste asnjë rryme, asnjë lobimi, asnjë pazari. I përkiste pacientit, të sëmurit, të dobëtit, të pambrojturit Dhe studentëve ku jepte mësim ne Universitet Ai nuk ishte thjesht një mjek: ishte një mësues i dijes, një ushqyes i ndërgjegjes profesionale, një mbrojtës i etikës njerëzore. Shkruante, fliste, paralajmëronte. Ishte zë i ndërgjegjes kur të tjerët heshtnin, ishte prani shprese kur të tjerët strukeshin. Përse Gëzon Respekt Absolut? Respekti nuk fitohet me poste – fitohet me besim. Prof. Dr. Tritan Kalo zotëron besim, sepse: Nuk pushoi së dhëni dije, edhe kur u largua nga leksionet zyrtare. Nuk u nda kurrë nga Shqipëria, edhe kur emigroi përkohësisht në Kanada, duke mbajtur të gjallë kulturën shqiptare edhe larg atdheut. I shpëtoi jetë njerëzish në heshtje, pa kërkuar lavdi, por duke kërkuar përmirësim të punes. Ai është një figurë e dashur për qytetarët e zakonshëm. Është modeli i atij intelektuali që nuk rreshtohet për interesa, por që rreshton ndërgjegje. 🌟🌟🌟 Për kontributin e tij të jashtëzakonshëm në mjekësi dhe në edukim qytetar, është vlerësuar me: Titullin më të lartë të mjeshtërisë profesionale. Dekorime të larta për kontribut në shëndet publik, sidomos gjatë pandemisë. Çmime për qytetari dhe integritet profesional. Statusi “Qytetar Nderi” në disa qytete, si simbol i figurës që ngjall krenari dhe frymëzim. Këto nderime nuk janë për “çfarë ka bërë në letra”, por për atë që ka përfaqësuar në vetëdijen kolektive shqiptare: dinjitet, dije dhe përkushtim të pakushtëzuar. AI është një pasqyrë që tregon se personalitetet më të ndritura të një vendi nuk marrin ende vendin që meritojnë në skenën ndërkombëtare. Historia matet me peshen e formimit, punes humane dhe te ndershme, me praninë në zemrën e njerëzve. Dhe në këtë pikë, Tritan Kalo është enciklopedi më vete. Prof. Dr. Tritan Kalo është: Mjeku i moralit të lartë, jo thjeshtë i profesionit. Mendja e ndritur që nuk u ndal asnjëherë së mësuari dhe së mësuari të tjerët. Zëri qytetar që nuk u tremb të fliste hapur kur heshtja mbizoteron Një shpirt që rrezaton integritet dhe përkushtim, një figurë që e tejkalon sistemin. Një burrë që e nderon dhembjen, e mbron të vërtetën, dhe e rrezaton atë. Në kohë kur shumë heshtin për të ruajtur veten, ai foli për të kthjelluar të tjerët. Në një shoqëri që shpesh harron vlerën e dijes, ai e mbolli atë me dorën e vet dhe e mbrojti me zërin e tij. Prof. Dr. Tritan Kalo është histori frymëzimi për çdo qytetar, për çdo student, për çdo profesionist dhe për çdo njeri që beson se nderi, dija dhe kuraja janë të domosdoshme. “Kur një emër bëhet simbol i dijes, përkushtimit dhe guximit moral – ai nuk jeton vetëm në libra, por në historinë e një kombi.” Sot, Prof. Dr. Tritan Kalo, pas një jete të mbushur me përkushtim, sakrifica dhe dije, gëzon pensionin në Kanada — në një mërgim që kurrë s’e shkëputi nga atdheu. Ndonëse larg tokës amë, mendja, zemra dhe fjala e tij vazhdojnë të jenë dritare e hapur për çdo shqiptar që kërkon ndihmë drejtësi, profesionalizëm dhe zë të ndershëm në shoqëri. Dhe, si gjithmonë, dera e tij mbetet e hapur për çdo bashkatdhetar që ka nevojë për ndihmë mjekësore, këshillë profesionale apo thjesht një fjalë zemre. Ne i urojmë jetë të gjatë, të qetë dhe të mbushur me dashurinë që vetë e ka dhuruar me bollëk për dekada. © Autor: Liliana Pere Të gjitha të drejtat e rezervuara. Nuk lejohet kopjimi, riprodhimi apo shpërndarja pa leje të shkruar nga autori.