Search Results

Mjerimi ka vulën e vet të shëmtueme asht e neveritshme, e keqe, e turpshme balli që e ka, syt që e shprehin, buzët që më kot mundohen ta mshefin. Janë fëmitë e padijes e flitë e përbuzjes, të mbetunat e flliqta rreth e përqark tryezës mbi të cilën hangri darkën një qen i pamshirshëm me bark shekulluer, gjithmon i pangishëm‼ ▫️▫️▫️MIGJENI Ky fragment  është një poezi nga Migjeni (Millosh Gjergj Nikolla), i cili është i njohur për stilin e tij të ashpër, realist dhe shpesh të hidhur në pasqyrimin e botës dhe të qenies njerëzore. Poezia përshkruan një mjerim të thellë dhe fytyrën e shëmtuar të varfërisë, padijes dhe përbuzjes, duke përdorur figura të forta dhe imazhe të qarta: balli, sytë, buzët që nuk mund ta fshehin shëmtinë; fëmijët e padijes; tryeza e shëmtuar mbi të cilën ka ngrënë një qen i pangjishëm. Stili i Migjenit shpesh shpreh revoltë dhe neveri ndaj padrejtësisë sociale dhe të shëmtuarës morale, duke krijuar një atmosferë të rëndë, pothuajse groteske, që trazon lexuesin dhe e bën të ndjejë pasiguri dhe dhimbje për gjendjen njerëzore. "Lule të mjerimit" është një nga veprat më të rëndësishme dhe më të njohura të shkrimtarit të madh shqiptar, Migjenit (Millosh Gjergj Nikolla). E botuar për herë të parë në vitin 1936, ky vëllim me tregime shënon një kthesë të madhe në letërsinë shqiptare, duke sjellë një frymë të re realizmi social. ​Përmbajtja dhe tematika ​Vëllimi përmban 13 tregime të shkurtra dhe novela, të cilat përshkruajnë me një stil të fortë e prekës jetën e shtresave më të varfra dhe të margjinalizuara të shoqërisë shqiptare të asaj kohe. Migjeni trajton tema të rënda si: ​ Varfëria dhe mjerimi: Ai shpalos botën e njerëzve të harruar, të cilët luftojnë çdo ditë për mbijetesë. Personazhet e tij janë punëtorë të pashpresë, lypsarë, prostituta dhe të mjeruar që jetojnë në skamje të plotë. ​ Pabarazia sociale: Migjeni vë në kontrast pasurinë e vogël me varfërinë e thellë, duke kritikuar hapur padrejtësinë e shoqërisë. Ai ishte një zë i fuqishëm për të paprivilegjuarit. ​ Dëshpërimi dhe pashpresa: Shumë prej tregimeve nuk kanë një fund të lumtur. Ato pasqyrojnë një ndjenjë të fortë dëshpërimi dhe pafuqie, duke theksuar se shpresa është një luks që këtyre personazheve u mungon. ​ Hipokrizia e moralit: Shkrimtari kritikon ashpër moralin e dyfishtë të shoqërisë, veçanërisht atë që i dënon njerëzit e varfër për zgjedhjet që detyrohen të bëjnë për të mbijetuar. ​Stili i Migjenit ​Në "Lule të mjerimit" , stili i Migjenit është i drejtpërdrejtë, i fortë dhe shpeshherë sarkastik. Ai përdor një gjuhë realiste dhe shpërthimet emocionale të personazheve janë të sinqerta dhe të dhimbshme. Përdorimi i ironisë dhe i një lloj humori të zi e bën narracionin e tij edhe më efektiv, duke e bërë lexuesin të reflektojë thellë mbi atë që lexon. ​Disa nga tregimet më të njohura të këtij vëllimi janë: ​ "Zeneli" ​ "Historia e një njeriu që shkon për të mbledhur gjethe" ​ "Bukuria që vret" ​ "Studenti në shtëpi" ​"Lule të mjerimit" mbetet një vepër themelore në letërsinë shqiptare, jo vetëm për vlerat e saj artistike, por edhe për ndikimin e saj të fuqishëm social dhe humanitar. © 2024-2025 Liliana Pere  – Themeluese, Botuese. Autore   Revista Prestige

Art Kinematografi  Analizë Anna Maria Pierangeli, me nënshkrimin e autores Liliana Pere për Revista Prestige.  Kjo analize përfshin historinë e jetës së saj, formimin, rolet më të rëndësishme në kinematografi, psikologjinë e figurës së saj artistike, si dhe një analizë krahasuese midis kinemasë italiane dhe asaj amerikane: Ka figura që ndriçojnë për pak në horizontin e artit, por që lënë gjurmë të pashlyeshme në ndjeshmërinë e brezave. E tillë ishte Anna Maria Pierangeli – ose thjesht Pier Angeli – një aktore që nuk i përkiste vetëm kinemasë italiane, por shpirtit të një epoke të artë, ku arti dhe ndjeshmëria lëviznin dorë për dore. Fëmijëria dhe formimi – një yll që ngrihej ngadalë Anna Maria lindi më 19 qershor 1932, në Cagliari të Sardenjës, një nga vendet më të egra e poetike të Italisë. Që fëmijë tregoi një prirje të pazakontë për artin, ndonëse rrethanat historike të Italisë në prag dhe pas Luftës së Dytë Botërore nuk ishin aspak të favorshme për një vajzë e re të rritet në paqe dhe ëndrra. Ajo studioi artin dramatik në Centro Sperimentale di Cinematografia në Romë, një institucion prestigjioz që ka formuar emrat më të mëdhenj të ekranit italian. Zëri i saj i ëmbël, fytyra e pastër, tiparet e pafajshme dhe mënyra e të folurit me theks të butë sard dominuan që në fillim rolet e saj të para në ekran. Kishte diçka tek ajo që i ngjante më shumë një pikture të Rafaelit se një vajze të zakonshme. Shkëlqimi i hershëm – Teresa dhe Hollywood-i Karriera ndërkombëtare e Pier Angeli nisi fuqishëm me filmin “Teresa” (1951) të Fred Zinnemann, një dramë që preku thellë publikun amerikan. Me këtë rol ajo fitoi Golden Globe Award për aktoren më të mirë debutuese – një sukses i rrallë për një aktore joanglishtfolëse në atë kohë. Roli i Theresës, një vajze italiane emigrante që martohet me një ushtar amerikan, nuk ishte vetëm një histori dashurie, por një reflektim i pasojave të luftës, i ndryshimeve sociale dhe i krizës identitare që mbartnin shumë gra evropiane të kohës. Pas këtij suksesi, Hollywood-i i hapi dyert. Ajo luajti përkrah aktorëve të mëdhenj si Kirk Douglas, Paul Newman, Vic Damone (me të cilin u martua) dhe pati lidhje romantike me legjendën James Dean. Rolet më të paharrueshme Përtej “Teresa”-s, Pier Angeli luajti në: The Silver Chalice (1954) – ku luajti përkrah Paul Newman, në një film historik që trajtonte rrënjët e krishterimit. Zonjusha Nitush – ku ajo shkëlqen përkrah Fernandel, në një film komik e muzikor që ka mbetur i dashur për shumë breza shqiptarësh. Somebody Up There Likes Me (1956) – një nga filmat më të mirë të dramës sportive të Hollywood-it, ku ajo interpreton gruan e boksierit Rocky Graziano. Por çfarë e bënte unike Pier Angeli në ekran?  Ishte ajo përzierje e rrallë e ndjeshmërisë, e trishtimit të heshtur, e buzëqeshjes së paqes dhe syve që flisnin më shumë se fjalët. Ajo s’ishte thjesht një aktore – ajo ndiente çdo rol, e përjetonte, e mishëronte. Psikologjia e një shpirti të thyer Ajo që e dallon Pier Angeli në art nuk është thjesht bukuria – por introspektimi i thellë, melankolia e përhershme, dhe sensibiliteti emocional që ajo sjell në çdo rol. Rrallëherë ajo shfaqet si protagoniste ekstreme, si femme fatale – përkundrazi, ajo është figura e ndrojtur, e përkushtuar, e ndjeshme, që përfaqëson një Itali që digjet përbrenda. Në shumë aspekte, ajo është më shumë personazh neorealist, edhe kur luan në produksione të mëdha amerikane. Në psikologji do të thuhej se Pier Angeli ishte një person me dominancë të lartë të ndjeshmërisë empative dhe të melankolisë poetike – çka ndikoi edhe në fatin e saj tragjik. Martesa e trazuar, presioni i nënës së saj, ndarja nga James Dean dhe boshllëku emocional e çuan në depresion dhe më vonë në overdozë barbituratesh, që i mori jetën në moshën 39-vjeçare. 🌟🌟Kinemaja italiane vs. kinemaja amerikane – një reflektim Kinemaja italiane e epokës së Pier Angeli kishte një karakter të veçantë: neorealizmi – një rrëfim i thjeshtë, human, i bazuar në realitetin e pasluftës. Filmat italianë nuk kishin nevojë për efekte speciale – ata ishin më shumë poezi vizuale, ku historia dhe ndjenja ishin boshti i artit. Kinemaja amerikane, nga ana tjetër, ndërtonte yje, ndërtonte mitologji. Aktorët ishin pjesë e një makinerie të madhe që përpunonte imazhin, promovonte ikonat dhe kërkonte përsosmërinë jashtë njeriut. Pier Angeli qëndronte në mes: mishërimi i ndjeshmërisë italiane me ëndrrën amerikane. Ajo nuk përshtatej plotësisht në asnjë prej tyre – dhe pikërisht kjo është ajo që e bënte të veçantë. Ishte italiane me shpirt, por e huaj në të dy botët. 🌟🌟Pse ende pëlqehet kinemaja italiane? Sepse kinemaja italiane nuk gënjen. Ajo flet për njeriun. Për trishtimin. Për dashurinë. Për shpresën. Sepse gjithçka është e vërtetë, edhe kur është fiction. Ajo është një pasqyrë e ndjenjave, jo një skenografi e iluzioneve. Dhe aktore si Pier Angeli janë dëshmi e kësaj ndershmërie estetike. Në kohën tonë, ku gjithçka komercializohet dhe shpejtohet, kthimi te aktoret si Pier Angeli është një formë meditimi, një kthim te ajo art që fliste me heshtje dhe buzëqeshje të hidhura. 🕰️ Jeta dhe karriera e Pier Angeli – Një kronologji e ndjeshme dhe e ndriçuar 1932 – LINDJA E NJË SHPIRTI ARTISTIK 19 qershor 1932 – Lindi në Cagliari, në ishullin piktoresk të Sardenjës, në Itali. Ishte motra binjake e aktorja Marisa Pavan, por ndryshe nga motra, Pier kishte një butësi që nuk të lejonte ta harroje. > Sardenja i dha natyrën: e egër, e bukur, e thellë. Familja i dha rregullin. Bota do t’i jepte dhimbjen. Vitet ’40 – E RINIA MES LUFTËS DHE ëNDRRËS Në fund të Luftës së Dytë Botërore, familja Pierangeli u zhvendos në Romë, ku ajo u regjistrua në Centro Sperimentale di Cinematografia – akademia më e rëndësishme e filmit në Itali. > Në një kohë kur gratë në Itali kërkonin dinjitet në një shoqëri të rrënuar, ajo kërkoi artin si strehë. 1950 – DEBUTIMI NË KINEMANË ITALIANE Luajti rolin e saj të parë në filmat italianë, ku menjëherë ra në sy për prani të brendshme, më shumë se pamje të jashtme. Shumë kritikë thoshin: "Ajo nuk aktron, ajo jeton çdo skenë." 1951 – TRIUMFI NË HOLLYWOOD Roli i Teresa-s në filmin amerikan me të njëjtin emër shënoi një kthesë historike: E para aktore italiane që debutoi me një rol kryesor në një film të madh amerikan. Fitoi Golden Globe si “Aktorja më e mirë debutuese”. > Pier nuk interpreton një emigrante italiane. Ajo e përfaqëson atë – në brengë, dashuri, përulësi dhe krenari. Është më shumë dokument sesa film. 1954 – DASHURIA, DEAN DHE NDALIMI I SË VËRTETËS Gjatë xhirimeve në Hollywood, ra në dashuri me James Dean. Por nëna e saj konservatore nuk e pranonte një dhëndër protestant dhe i ndaloi martesën. Kjo ndërhyrje shënoi një kthesë emocionale në jetën e saj. > Jetën e saj nuk e shkatërroi Hollivudi, por një botë ku dashuria duhej të kalonte nga dogana morale. 1954–1956 – PËRPARIMI DHE ROLI I GRUAS IDEALE Luajti në disa filma të njohur si: The Silver Chalice (përkrah Paul Newman) Mam'zelle Nitouche (Zonjusha Nitush) përkrah Fernandel Somebody Up There Likes Me – si grua e boksierit Rocky Graziano > Roli i gruas së ndjeshme, mbështetëse, por me integritet të brendshëm e shoqëroi gjithmonë – ajo e përfaqësonte më mirë se kushdo tjetër epokën e heshtur të gruas së fortë, që nuk bërtet. 1956–1960 – MARTESA DHE JETË FAMILJARE E LODHUR U martua me këngëtarin Vic Damone dhe pati një djalë, por martesa u prish për shkak të xhelozisë, konflikteve dhe presioneve publike. > Ndonëse në ekran luante gruan ideale, në jetë ajo ishte vetëm një shpirt që kërkonte prehje, por nuk e gjente. 1960–1970 – RËNIA E NGADALTË DHE LARGIMI NGA SKENA Me kalimin e viteve, rolet filluan të zvogëloheshin. Kinemaja ndryshoi. Bukuria e qetë e viteve ’50 nuk ishte më në modë. Hollivudi kishte nevojë për “diva” ekspresive, jo për trishtim të brendshëm. > Ishte si një violinë klasike që mbeti në kohën kur muzika u bë më elektronike. 1971 – NJË ROL I HUMBUR NË “THE GODFATHER” Ishte përzgjedhur për një nga rolet në filmin “The Godfather”, por jeta pati tjetër plan. 10 shtator 1971, në moshën vetëm 39 vjeç, ajo vdiq në apartamentin e saj në Beverly Hills, pas një overdoze të barnave. > Ironikisht, vdiq para se të merrte rolin që do t’i kthente hijen e vjetër. Në vend të ekranit, zgjodhi përjetësinë. 📽️ Analiza: Çfarë e bënte Pier Angelin ndryshe nga të tjerat? Element Komenti Analitik Fizikisht Nuk kishte sharmin e zjarrtë të Sophia Lorenit apo tërheqjen seksuale të Gina Lollobrigidës. Ishte më shumë “vajza që mund ta dashurosh përgjithmonë” – e pastër, e butë, e brishtë. Aktorisht Ajo nuk aktronte për efekt, por për ndjesi. Rol i saj i vërtetë ishte heshtja. Ishte më shumë “emotion translator” se interpretuese. Psikologjikisht Bartëse e një shpirti empatik dhe melankolik, që nuk duroi dot presionin e dy botëve: të artit dhe të moralit. Në kontekst evropian vs. amerikan ✨️✨️Në Evropë ajo do të ishte një aktore autore, e vlerësuar për ndjeshmërinë. Në Amerikë, në kohën e saj, kërkohej më shumë glamur se shpirt. Kjo kontradiktë e tretur në shpirtin e saj. > "Pier Angeli: jo thjesht një aktore, por një epokë në formën e një gruaje" Çfarë e bënte Pier Angelin ndryshe nga të tjerat? Nuk ishte diva tipike. Pier Angeli nuk kishte hijen klasike të një "femme fatale", as magnetizmin ekspozues që përfaqësonte, fjala vjen, Sophia Loren apo Gina Lollobrigida. Ajo nuk synonte të sundonte skenën – ajo thjesht e mbushte atë me ndjeshmëri. Fytyra e saj ishte delikate, shpesh me një hije trishtimi që të kujtonte portretet renascentiste. Sytë i flisnin më shumë se çdo fjalë. Kishte një lloj bukurie të padukshme në shikim të parë, por që rrinte gjatë në mendje dhe zemër. Nuk interpretonte rolet – ajo i përjetonte. Në film, Pier Angeli nuk donte të dëshmonte se ishte aktore e madhe. Ajo nuk kishte nevojë për gjeste të mëdha. Ishte minimaliste në shprehje, por maksimale në ndjenjë. Kur luante gruan e përulur, të dashuruar, të lënduar apo të heshtur – ajo nuk e "bënte" këtë rol: ajo ishte ajo grua. Prekja e saj e butë artistike krijonte lidhje të drejtpërdrejtë me publikun, pa efekt dramatik. Mishërim i një elegance morale. Ajo refuzoi martesën me James Dean – jo nga mungesë dashurie, por për respekt ndaj nënës dhe bindjeve të saj fetare. Në një kohë kur rebelimi ishte në modë, ajo qëndroi besnike një kodi të brendshëm. Kjo e bënte më të thellë, më të ndërlikuar, më njerëzore. Publiku e shihte si vajzën që, përtej glamurit, vuante, zgjidhte dhe gabonte si të gjithë ne. Një shpirt që nuk bënte kompromis me ndjenjat. Nuk e dëshiroi famën me çdo kusht. U lodh nga presioni i imazhit, nga jeta që i diktohej nga studiot dhe tabloidet. Ajo nuk mund të shtirej gjatë. Ishte ndjeshmëri e pastër në një industri që shpejt po e humbiste këtë cilësi. Simbol i gruas së brishtë në një botë të zhurmshme. Ndryshe nga aktoret që kërkonin të ishin zë i fortë në ekran, ajo ishte zëri i brendshëm i shumë grave që s’mund të flisnin. Pier Angeli përfaqësonte atë tipologji gruaje që ekziston në art, por rrallë në jetë: e bukur pa vetëdije, e dashuruar pa fjalë, e fortë pa u dukur. Prania e saj ishte muzikë e heshtur. Në një kohë ku kinemaja kërkonte ndriçim të jashtëm, ajo solli dritë të brendshme. Në vend të llambave të studios, mjaftonte prania e saj në një kornizë filmi dhe e gjithë skena ngrohej. Ishte ajo që në psikologji do ta quaje një figurë qetësuese – “the calming presence” – që krijonte ekuilibër edhe kur vetë ndodhej në trazim. Për këtë ajo nuk mund të harrohet. Pier Angeli nuk u bë mit. Ajo mbeti kujtim. Dhe kujtimet e pastra, ato që nuk shiten, janë më të rrallat në historinë e kinemasë. Nëse dëshiron, këtë seksion mund ta titullojmë edhe: 🔹 "Pier Angeli – Zëri që fliste pa folur" ose 🔹 "E brishta që sfidoi ekranin me butësi" Trashëgimia Ndonëse vdiq e re, Pier Angeli la pas një trashëgimi të qetë, por të fortë – një kujtim të një elegance që nuk bërtet, një feminiteti që nuk provokon, një trishtimi që nuk kërkon mëshirë. Liliana Pere Revista Prestige

“Drita e Një Talenti të Vërtetë: Rrjedhja e Emocionit, Ikona e Ndjeshmërisë” Gëzuar ditëlindjen, Marjeta! 🌹 Shëndet, gëzim dhe shumë momente të bukura që ndriçojnë jetën tënde siç ti ndriçon artin dhe zemrat tona. Në mes të skenës dhe jetës, ekziston një dritë që ndricon :  Marjeta Ljarja.  Talenti dhe aftësia  e saj prek me talent, delikatesë dhe mendje të kulturuar çdo shikues.  Një ikonë e bukur , e cila nuk jeton vetëm në filma dhe teatro, por në ndjesinë që lë pas çdo rol, çdo fjalë, çdo heshtje.  Me butësinë e saj njerëzore dhe forcën e artit,  Marjeta është një përfytyrim i së bukurës që prek, që mendon, që jeton – një aktore që ndricon me rolet e saj, kulturen dhe natyralitetin e mrekulkueshem. Në fillim ishte drita e Pogradecit, më 3 shtator 1955, kur lindi Marjeta Ilo. Fëmijëria e saj u bë rrënjë e ëndrrës, që më pas do ta çonte drejt Institutit të Lartë të Arteve, dega Dramatike në Tiranë. Viti 1977 i hapi dyert e një skene që do të shndërrohej në tempullin e saj shpirtëror. Në vitin 1978, ndërsa xhirohej “Në pyjet me borë ka jetë”, fati ndërthuri dy shpirtra – një aktore e re, me sytë plot ëndrra, dhe një regjisor e aktor që kishte fuqinë e vizionit: Rikard Ljarja.  Aty u ndez sinergjia, dhe më vonë u kurorëzua dashuria. Martesa e tyre nuk ishte thjesht lidhje, por një bashkim artistik dhe jetësor. Rikardi u bë bashkëshorti, miku, partneri i artit, e më vonë kujtim i paharrueshëm pas 20 prillit 2020, kur ai u shua fizikisht, por jo kurrë në kujtesë. Marjeta Ljarja shkëlqeu si aktore në Teatrin e Pogradecit dhe pastaj në Teatrin Kombëtar të Tiranës që nga fundi i viteve ’70. Roli i saj u bë mishërim i dramës, natyralizmit, dhimbjes dhe shpresës. Nga “Visitë e plakës së pasur”, “Richard III”, “Dy Zogj të Virgjinë”, te “Këmbanat e muzgut”, ajo krijoi portrete të pashlyeshme. Në kinema, me mbi 15 role kryesore, Marjeta la gjurmë: Debutimi në “Në pyjet me borë ka jetë” (1978). “Vajzat me kordele të kuqe” (1978) – ku fitoi Kupën si Aktorja më e mirë në Festivalin e II-të, 1979. “Kur xhirohej një film” (1981) – lojë mes realitetit e artit. “Fillim i vështirë” (1986) – Zana, që i solli nderim në Festivalin e VII-të (1987). “Rrethi i kujtesës” (1987) – roli i Margaritës, kulmi i karrierës, i shpërblyer me çmim të tretë. E më pas “Lamerica” (1994), “Viktimat e Tivarit” (1996), “Koha e kometës” (2007), dhe shumë të tjera. Rrugëtimi i saj nuk u ndal me filmin: ajo u bë drejtore artistike në Ministrinë e Kulturës, Rinisë dhe Sporteve (1995–1997). Pastaj emigroi në Greqi (1997–2003), për t’u kthyer sërish në atdhe, ku për 10 vjet drejtoi programe për fëmijë në televizion. Nderimet nuk munguan: “Artiste e Merituar” në Shqipëri – një titull që vulos respektin institucional për një artiste që jeton në memorien kolektive. Në fytyrën e saj, publiku sheh një reflektim të brishtë, por të fortë. Në secilin rol, Marjeta nuk ishte thjesht aktore, por rrëfimtare e shpirtit shqiptar. Ajo shfaqej si Meryl Streep në natyralitet, si Irène Jacob në thellësi psikologjike, si Judi Dench në diversitetin e skenës. Por mbi të gjitha, ajo ngelet gjysma e një çifti që mbeti model i përkryer – Rikard & Marjeta. Ai, regjisor e aktor me zë të fuqishëm, ajo aktore me ndjeshmëri të kristaltë.  Ata jetuan artin bashkë, krijuan kujtime bashkë, luftuan kohën bashkë. Pas humbjes së tij në 2020, Marjeta mbart jo vetëm trashëgiminë e saj, por edhe të Rikardit – si një dëshmi e dashurisë që nuk shuhet. > Dy shpirtra të lidhur nga arti, nga fjala, nga ekrani. Një martesë  një testament i harmonisë mes dashurisë humanizmit dhe artit.  Një çift që mbeti ikonë e kinemasë dhe e teatrit shqiptar. Dhe sot, më 3 shtator 2025, kur Marjeta Ljarja mbush 70 vjeç, ajo është jo vetëm aktore, por kujtesë e një brezi, simbol i një dashurie që shndrit edhe përtej ekranit.  © 2025 Liliana Pere. Themeluese Botuese.Autore-- Revista Prestige.

Çfarë është ADHD-ja? “Pyet mjekun” është rubrika më e re, një platformë që bën të mundur kontaktin ndërmjet mjekut dhe pacientit. Nëse keni ndonjë pyetje, për gjithçka që ju shqetëson në shëndetin tuaj, këtu do të merrni përgjigje nga mjekë me eksperiencë, pa rezervime takimesh dhe duke shmangur radhët e gjata. Pacienti: Çfarë është ADHD-ja? Mjeku: Çrregullimi i hiperaktivitetit të deficitit të vëmendjes (ADHD) është njohur me një mori emrash të ndryshëm gjatë viteve: nxitje organike, mosfunksionim minimal i trurit, hiperkinezë, sindromë hiperaktive, çrregullim të deficitit të vëmendjes dhe ADHD. ADHD-ja fillimisht mendohej si “mosfunksionim minimal i trurit”, sipas studiuesit Robert Erk. Në vitet 1940, “mjekët arritën në përfundimin se për shkak se shumë fëmijë me çrregullim të deficitit të vëmendjes dhe hiperaktivitetit shfaqnin disa nga të njëjtat simptoma si fëmijët me encefalit ( p.sh ., hiperaktivitet, mosvëmendje, çorganizim), këta fëmijë ndoshta kishin njëfarë mase dëmtim minimal të trurit.” Për dy dekadat e ardhshme, shkencëtarët do t’i lidhnin çrregullimet e sjelljes me dëmtimin e trurit. Në vitin 1961, Ritalina u miratua për trajtimin e “problemeve të sjelljes” tek fëmijët. Nga fundi i viteve 1960, “mosfunksionimi minimal i trurit” ishte ndarë në kategori më të vogla që përfshinin “disleksinë”, “çrregullimet e trurit” dhe “hiperaktivitetin”. “Hiperaktiviteti” lidhej me fëmijët e moshës shkollore, të identifikuar kryesisht në bazë të performancës dhe sjelljes në klasë. Publikimi me ndikim i DSM-III nga Shoqata Amerikane e Psikiatrisë në vitin 1980 zgjeroi përkufizimin e ADHD (atëherë i quajtur thjesht “ADD”) për të përfshirë adoleshentët. Diagnoza u nda më tej në dy kategori: ADD me hiperaktivitet dhe ADD pa hiperaktivitet. Në vitin 1987, këto nëntipa u hoqën dhe çrregullimi më në fund u bë i njohur si ADHD. Deri në vitet 1990, diagnozat e ADHD-së ishin rritur ndjeshëm. Përdorimi iu stimulantëve te fëmijët me ADHD u rrit katërfish mes viteve 1987 dhe 1996. Kjo rritje mund të jetë lehtësuar nga vendimi për ta përfshirë ADHD-në si një paaftësi të mbrojtur sipas Aktit Amerikan të Aftësive të Kufizuara të vitit 1990. Ndërsa diagnozat u rritën, si rrjedhojë u rrit edhe shtytja sociale: në artikullin e tyre të vitit 1996, “A po bëhet ADHD-ja një diagnozë e dëshiruar?” mësuesit Richard Smelter, Bradley Rasch, Jan Fleming, Pat Nazos dhe Sharon Baranowski u shqetësuan për këtë “medikalizim sjelljeje të keqe”. “Të bësh një gjë “të keqe” nënkupton përgjegjësi dhe faj, si edhe nevojën për disa veprime ndëshkuese nga ana e bashkëmoshatarëve të dikujt,” argumentuan ata. “Por të kesh një “mosfunksionim” nuk mbart një stigmë të tillë sociale.” Megjithatë, në kontekstin e klasës, disa mësues ishin të shqetësuar se diagnoza e ADHD-sëpo bëhej një justifikim i përshtatshëm për djemtë që dukeshin “dembelë” ose “impulsivë”. Një tjetër zgjerim i diskutueshëm i diagnozës së ADHD-së erdhi në vitet 1990. “Fytyra e re e çrregullimit përfshinte një grup të ri “të rriturish me ADHD” të cilët erdhën për të riinterpretuar problemet e tyre aktuale dhe të mëparshme të sjelljes në dritën e një diagnoze të ADHD-së,” shkruajnë sociologët Grace Potter dhe Peter Conrad. Ata përshkruajnë një kopertinë të revistës Time të vitit 1994, e cila “lëshoi një thirrje të qartë për të rriturit me ADHD: “Të çorganizuar? Të hutuar? Të shpërqendruar?Mjekët thonë se mund të keni ÇRREGULLIME TË DEFICITITTË VËMENDJES. Nuk e kanë vetëm fëmijët.” Në dekadat në vijim, erdhi gjithashtu një kuptim në rritje se ADHD-ja nuk ishte vetëm për djemtë e bardhë. “Djemtë kanë gati dy herë e gjysmë më shumë gjasa se vajzat për të marrë një diagnozë formale,” shkruan psikologët Jessica Stephens dhe Dana Byrd në vitin 2017. Përveç kësaj, djemtë kishin “2-3 herë më shumë gjasa për të marrë trajtim për çrregullimin sesa një vajzë.” Gratë me ADHD “shpesh shfaqin më shumë simptoma në fushat e vendosjes së qëllimeve dhe përfundimit të detyrave”, shpjeguan gjithashtu autorët. Si rrjedhojë, ata kishin më shumë gjasa të diagnostikoheshin me varietetin më delikat të çrregullimit. Njerëzit me ngjyrë gjithashtu luftojnë për të marrë diagnozat e ADHD-së. Krahasuar me fëmijët e bardhë, “shanset për t’u diagnostikuar me ADHD ishin pothuajse 70% më të ulëta për fëmijët me ngjyrë, 50% për fëmijët latinë dhe 46% më të ulëta për fëmijët e racave të tjera”, shkruan sociologu Myles Moody. Gjatë njëzet viteve të fundit, rritja e diagnozave të ADHD-sëishte më e theksuar te grupet minoritare. Sikleti i vazhdueshëm rreth ADHD-së ndoshta është për faktin se ka pak konsensus shkencor rreth çrregullimit, argumenton studiuesja Susan Hawthorne. “Me gjithë dekadat që ka rafinuar kategorinë e saj diagnostikuese,” shkruan ajo, “aspektet e kuptimit dhe praktikës [mjekësore, shkencore dhe sociale] mbeten të pazgjidhura ose të diskutueshme.” Deri më sot, shkencëtarët debatojnë nëse çrregullimi është një formë e mosfunksionimit biologjik apo thjesht një mjekim i devijimit normal, i promovuar nga kompanitë farmaceutike për t’i shitur ilaçe popullsive gjithnjë e më të mëdha. Dhe për fat të keq, shkruan Hawthorne, “diskutimet mbi paqartësinë e kufijve të kategorisë, mungesën aktuale të konsensusit mbi etiologjinë dhe materializmin (ose jo) të ADHD-së” shpesh “transformohen në debate nëse ADHD-ja është “reale” dhe në shqetësimet në lidhje me diagnostikimin e pamjaftueshëm ose të tepërt.

Enxhi Nini – Violinistja e Skenave Botërore, Yll i La Scala-s Si një nimfë muzikore që zbret nga tempujt e Apolonit, Enxhi Nini e shndrit skenën me violinën e saj, duke i dhënë jetë tingujve që ngrihen lart si valët e një oqeani artistik. Ajo është Penelopa e melodive, që me durim e mjeshtëri end fijet e artë të notave në tapetin e përjetësisë. Me duart që ngjajnë me ato të një skulptoreje që gdhend ajrin me harkun e saj, ajo bën që Stradivari i saj të këndojë me një gjuhë qiellore. Si një Orfe femër, ajo nuk kthen kokën pas, por ecën përpara, duke e mahnitur botën me interpretimin e saj magjepsës. E lindur për të ndriçuar skenat më prestigjioze, ajo është Medea e pasionit muzikor, por pa tragjedinë e saj – vetëm triumfi i artit të pastër. La Scala, tempulli i muzikës, e ka pranuar si priftëreshën e tij, ndërsa publiku e sheh si një Venus që lëshon dritë nga çdo notë që prek. Në një botë ku tingulli mund të jetë heshtje dhe heshtja muzikë, Enxhi Nini është zëri i violinës që flet me shpirtin e kohës. Gruaja e vitit? Jo vetëm kaq. Ajo është muzika vetë. Enxhi Nini është një artiste shqiptare e njohur për kontributin e saj si këngëtare dhe violiniste. Ajo lindi më 9 shkurt 1977 në Tiranë. Arsimi dhe Karriera: Pasioni i Enxhi Ninit për muzikën filloi në moshën 6-vjeçare. Ajo u diplomua në Konservatorin e Santa Cecilias në Romë për violinë. Në vitin 2010, pas një konkursi ndërkombëtar, u bë pjesë e orkestrës së Radio Televizionit Italian (RAI). Gjithashtu, ka interpretuar në skenën prestigjioze të La Scala-s në Milano. Familja: Enxhi Nini është vajza e Dorian Ninit dhe Violeta Gjokës. Nje vajze mjaft e edukuar dge e talentuar. Ajo është e martuar dhe ka dy vajza, Mia dhe Adele. Në një intervistë, ajo ka ndarë emocionet e saj rreth martesës dhe familjes, duke theksuar rëndësinë e tyre në jetën e saj. Aktiviteti Aktual: Aktualisht, Enxhi Nini vazhdon karrierën e saj muzikore në Itali, duke kontribuar në projekte të ndryshme artistike dhe duke performuar në skena prestigjioze. https://revistprestige.wixsite.com/prestige/post/enxhi-nini-violinistja-e-orkestrave-më-të-famshme-italiane-1

Revista Prestige – Një urë mes teknologjisë, inteligjencës, dijes dhe kujtesës njerëzore Jam thellësisht mirënjohëse ndaj platformës shkencore Academia.edu, me qendër në San Francisko, për vlerësimin dhe pozicionimin që i jep Revistës Prestige në hartën ndërkombëtare të institucioneve me reputacion. Sipas njoftimeve më të fundit, nga Academia edu rreth 297 dokumente akademike referojnë Revistën Prestige si burim të besueshëm për kërkime dhe referenca. Kjo nuk është thjesht statistikë, por një reflektim i thellë mbi seriozitetin dhe përkushtimin që e ka karakterizuar këtë platformë që nga fillimi. Revista Prestige, tashmë pjesë e komunitetit global të Academia.edu me mbi 270 milionë përdorues, u ngrit me qetësi dhe konsistencë. Ajo nuk kërkoi asgje, skena të mëdha, por u bë vetë tribunë e mendimit, shpirtit dhe vlerave. Themeluar nga Dr. IT Liliana Pere, një vizionare që e konceptoi teknologjinë jo vetëm si kod apo sistem, por si urë lidhjeje mes njerëzve, dijes, kulturës dhe identitetit. Platforma bashkoi katër shtylla kryesore: 🟡 kërkimin, 🟣 studimin, 🔵 promovimin, 🟢 publicitetin – duke krijuar një hapësirë që kultivon mendimin dhe frymën intelektuale, jo thjesht konsumon përmbajtje. Revista Prestige nuk ndjek modat e përkohshme, por i paraprin atyre, duke shërbyer edukimit, historisë dhe ndihmon e motivon ne krijimin e potencialeve te reja Me mbi 700 artikuj të botuar, dhe 297. cpërmendje akademike të Revista Prestige në Academia.edu, ajo është një referencë e njohur per te gjithe studiuesit në fushën e dijes bashkëkohore. Në rrjetin e saj, lexuesi takohet me filozofë, nobelistë, shkencëtarë, Mjekë prof humanistë dhe figura të rendesishme te historisë e diplomacisë, si dhe artistë nga Shqipëria dhe bota. Kjo është një hapësirë ku dija nuk përkthehet thjesht në informacion, por në kuptim të thellë, që edukon dhe frymëzon brezat e rinj. Dija është themeli i reflektimit dhe transformimit; edukimi nuk është vetëm transmetim i njohurive, por formim i vetëdijes intelektuale. Dhe kete e bën mesemiri Revista Prestige Falënderoj lexuesit,intervistuesit bashkëpunëtorët për çdo kontribut. Çdo fjalë dhe mendim përbën një gur të çmuar në ndërtimin e këtij tempulli dijesh dhe vlerash. Revista Prestige është një platformë që përcon dije duke e kthyer fjalën ne art në mjet njohjeje dhe reflektimi. Themeluese dhe botuese Revistës Prestige eshtë Liliana Pere. Liliana Pere – Themeluese Botuese Koordinatore Percjelll Inovacion, Dije Teknollogji dhe Publiciteti me Vlera Puna e saj flet me përmbajtje, me artin e fjales, me vlerat me te mira. . Durimi i thellë, puna e palodhur dhe qetësia mendore ben qe ajo te sjelle më të miren, dritë në çdo rrugëtim të jetës. Mishërimi dhe përkushtimi me vlera të qëndrueshme që ndikojnë jo vetëm tek familja dhe rrethi i saj i afërt, por përhapen si valë në komunitet dhe në të gjithë shoqërinë shqiptare e përtej saj. Në çdo rresht, faqe tregohet se si një grua ja del te jete e fortë, e urtë , te jete e motivuar pa interes te motivoje, dhe të jetë model i vërtetë i lidershipit, duke frymëzuar të tjerët të besojnë tek forca e tyre e brendshme dhe tek fuqia transformuese e dijes dhe e punës. Rrugetimi profesional e jetesor i saj nisi në administratën shtetërore në Drejtorine eTelekomit shqiptar, ku Liliana përballoi me dinjitet sfidat e para profesionale. Nga pozicioni i finances, ajo kaloi me vendosmëri drejt fushës së inxhinierisë informatike, duke demonstruar talent, aftësi të avancuara teknike dhe një vizion të qartë për inovacionin. Një një sektor IT që ndryshon me vrull, ajo ka qenë gjithnjë një hap me kohen dhe evolucionin teknologjik , duke e përdorur teknologjinë jo thjesht si qëllim, por si mjet për përmirësim, për eficiencë dhe për shërbim ndaj qytetarit. Puna e saj është vlerësuar për ndikimin konkret në ngritjen e infrastrukturës dhe modernizimin e sistemeve të shërbimit publik. Me qëllim fuqizimin ekonomik të grave, ajo ka ndërtuar aplikacione praktike dhe faqe interneti dedikuar grave sipërmarrëse dhe bizneseve të vogla, duke u ofruar atyre mjete dixhitale për menaxhim, promovim dhe lidhje me tregun. Këto platforma janë kthyer në ura të fuqishme për zhvillimin e qëndrueshëm dhe pavarësinë ekonomike të shumë grave. Por për Lilianën, përvoja teknologjike ishte vetëm themeli mbi të cilin do të ndërtonte misionin e saj më të gjerë – misionin njerëzor. Si themeluese e organizatës “Gruaja Shqiptare në Botë”, ajo ngriti një rrjet të fuqishëm solidariteti që lidh gra nga Shqipëria me ato në diasporë, duke ndarë përvojë, mundësi dhe vizion. Nëpërmjet kësaj platforme, ajo u bë zëri i gruas që nuk kërkon vetëm barazi, por kuptim, dinjitet dhe hapësirë për të ndërtuar. Liliana është gjithashtu pjesë e Internacionales së Grave WIN, me president Kristin Envig, një komunitet global që përfaqëson lidershipin femëror në karrierë, në shoqëri dhe në vizion. Përmes këtij rrjeti, ajo ka sjellë praktika të mira në vendin tonë dhe ka krijuar ura bashkëpunimi ndërkombëtar, duke kontribuar në avancimin e ideve të progresit me shpirt njerëzor. Në një moment të veçantë, ajo komunikoi drejtpërdrejt me Presidentin Obama, përmes një korrespondence që solli në vëmendje çështje jetike "Nënë Çilja" për të drejtat e grave. Përgjigjja e tij inkurajuese nuk ishte vetëm një nder – ishte një konfirmim se zëri që buron nga vlera arrin gjithmonë larg. Ajo eshte ka shërbyer si këshilltare në misionin diplomatik, duke kontribuar në ndërtimin e urave të bashkëpunimit ndërkulturor dhe ndërinstitucional me përfaqësi të huaja dhe organizata ndërkombëtare. Kjo ndjesi e forcës së heshtur u përforcua edhe më tej kur Liliana u nderua me titullin “Doctor IT” nga AGPU- Organizata e Kombeve të Bashkuara, si një njohje e denjë për kontributin e saj në teknologji e qindra shkrime per vlerat e arritjet profesionale dhe në mbrojtjen e të drejtave të grave në shkallë globale. Në të njëjtën frymë, ajo ndërtoi dhe vazhdon të drejtojë me përkushtim Revistën Prestige, ku është themeluese, botuese dhe koordinatore kryesore. Kjo revistë – është një platformë që frymëzon, nxit mendimin kritik, promovon dijen dhe ndriçon figura që përndryshe do të mbeteshin në heshtje. Ajo ka krijuar një hapësirë publike ku publiciteti nuk është konsum, por komunikim me qëllim dhe shpirt. Në një kohë kur mediat ndonjëherë humbasin thelbin, ajo i ka dhënë Prestige një fytyrë të ndershme dhe një mision të qartë: të jetë një fener që ndriçon rrugën e grave, të rinjve dhe komunitetit në tërësi. Në mënyrë të natyrshme, kjo prani dhe ndikim është zgjeruar edhe në botën akademike. Liliana është një nga anëtaret aktive shqiptare në platformën ndërkombëtare Academia.edu, ku ka publikuar dhe shpërndarë materiale, ese dhe reflektime që prekin teknologjinë, arsimin, barazinë historine dhe mendimn e shpirtin njerëzor. Revista Prestige si me poshte, përmenden në mbi 296 artikuj dhe botime akademike, kulturore dhe publike – një tregues i fortë i kontributit të saj në rrjetin global të dijes dhe mendimit kritik. Për Lilianën, dija nuk është thjesht instrument profesional, por një akt dashurie dhe përgjegjësie. Siç thotë ajo vetë: > “Nëse një grua ndriçon me dije, ajo nuk ndriçon vetëm veten – por rrugën për të gjithë të tjerët që vijnë pas saj.” Ka ndërtuar vlerë edukim promovim. Mirekuptimi dhe bashkepunim. Dhe në heshtje, ka vendosur gur pas guri themelet e një Shqipërie dhe bote me më shumë ndjeshmëri, më shumë drejtësi dhe më shumë dritë. > Dr. IT / Accredited USA & BE Themeluese, Botuese dhe Koordinatore e Revistës Prestige Anëtare e WIN – International Women's Network Këshilltare në Misionin Diplomatik Anëtare e Academia edu © 2024–2025 Liliana Pere Themeluese, Drejtore, Autore Revista Prestige Të gjitha të drejtat e rezervuara.

Rrevista Prestige #personality #DhimitërAnagnost Në moshën 89 - vjeçare, ndroi jetë artisti dhe regjizori i madh Dhimiter Anagnosti duke lënë pas nje trashëgimi tè vyer. Dhimitër Anagnosti - një artist, regjizor, mjeshtër që ngriti kinemanë shqiptare në majat më të larta të artit global. Një humbje e thellë për familjen, kinematografinë dhe publikun. Kinemaja shqiptare humbi një udhëheqës të rrallë, një vizionar që me çdo film i dha jetë emocioneve, historive dhe shpirtit të publikut. Ai realizoi filma që janë gurthemel i historisë së kinemasë shqiptare dhe frymëzojnë ende sot breza të tërë. Lulëkuqet mbi mure, Përrallë nga e kaluara, Gjoleka, djali i Abazit, Komisari i dritës, Dueli i heshtur, Debatik, Toka jonë dhe Gurët dekorativë. etj. Secili film ishte një kryevepër e rrallë, e mbushur me mjeshtëri, ndjeshmëri të thellë dhe një vizion guximtar, që e vendos Anagnostin në majën e kinemasë shqiptare. Ai nuk ishte vetëm një regjisor – ishte një skenarist brilant, shkrimtar i thellë dhe mendimtar i guximshëm. Çdo projekt që realizonte ishte një talent dhe kreativitet i tij i rrallë. Studimet i kreu në Institutin Kinematografik “VGIK” të Moskës, ku u diplomua për kinooperator me rezultate të shkëlqyera. Për kontributin e tij të jashtëzakonshëm në art dhe kulturë, u nderua me titullin “Artist i Popullit” dhe fitoi shumè çmime që dëshmojnë shkëlqimin e rrallë të karrierës së tij. Ai ishte ideator dhe kryetar i Fondacionit për Artin dhe Kulturën “Fan Noli”, duke mbështetur kulturën shqiptare dhe intelektualët më aktivë, duke e bërë artin shqiptar të njohur dhe të respektuar në gjithë botën. Së bashku me Viktor Gjikën, Dhimitër Anagnosti xhiroi si punë diplome filmin “Njeriu kurrë nuk vdes”, një ekranizim i tregimit të Ernest Heminguejt, i cili u vlerësua me Çmimin e Parë në Festivalin Botëror të Shkollave Kinematografike, që u zhvillua në Holandë më 1961. Më 1966, ai dhe Viktor Gjika realizuan si regjisorë filmin “Komisari i dritës”, ndërsa një vit më vonë Anagnosti vazhdoi të punojë si regjisor i vetëm me filmin “Dueli i heshtur”. Në botën e kinemasë, pak regjisorë kanë arritur ndikim kaq të thellë si Federico Fellini ne Itali, dhe Akira Kurosawa.Japoni Si ata, Anagnosti krijoi një stil të papërsëritshëm, një kombinim të mjeshtërisë vizuale, ndjeshmërisë dhe guximit artistik që e vendos në piedestalin e legjendave globale. Trashëgimia e tij matet vetëm me emocionin, frymën dhe magjinë që filmat dhe vizioni i tij vazhdojnë të zgjojnë në zemrat e të gjithëve. Ai ishte një dritë udhëheqëse, një yll i shndritshèm që do të mbetet gjithmonë simbol i madhështisë, pasionit dhe kreativitetit. I lindur në Vuno më 23 janar 1936, Anagnosti do të mbahet mend si një ndër regjisorët më të mirë të shekullit XX. Me një krijimtari mbi 40-vjeçare, la pas një trashëgimi të pasur me 14 filma artistikë e 10 dokumentarë, për të cilët u vlerësua me çmime të rëndësishme kombëtare dhe ndërkombëtare. Ja lista e filmave të Dhimitër Anagnostit 1. Njeriu kurrë nuk vdes (1961) 2. Komisari i dritës (1966) 3. Duel i heshtur (1967) 4. Plagë të vjetra (1968) 5. Parafabrikatet (1970) 6. Malet me blerim mbuluar (1971) 7. Motive nga dita e diel (1973) 8. Përjetësi (1974) 9. Cuca e maleve (1974) 10. Kur hiqen maskat (1975) 11. Lulëkuqet mbi mure (1976) 12. Monumenti (1977) 13. Në shtëpinë tonë (1979) 14. Vëllezër dhe shokë (1982) 15. Kujtime nga Gjirokastra (1983) 16. Gurët e shtëpisë sime (1985) 17. Përrallë nga e kaluara (1987) 18. Kthimi i ushtrisë së vdekur (1989) 19. Gjoleka, djali i Abazit (2006) Anagnosti konsiderohej frymëzim për bashkëshorten e tij, partneren në jetë dhe skenë, Artisten e Merituar, Roza Anagnostin dhe për artistët e rinj. Me profesionalizmin në art dhe fabulën që e ngrinte në nivelin më të lartë provoi zhanre të ndryshëm në kinematografi. Ndërsa, pas viteve ’90 u angazhua në jetën politike krah PD-së. Në 1992 u emërua ministër i Kulturës, Rinisë dhe Sporteve. Në artin shqiptar u prezantua edhe si shkrimtar. Në një përsiatje për jetën, me veprën e fundit të tij të fundit Treni ADN, që gati gati duket si testament, u shfaq jo thjesht si mendimtar e eseist, por mbi të gjitha si poet e krijues i hollë. Lamtumirë, Dhimitër Anagnosti – regjisori ynë i madh, mjeshtri i pakrahasueshëm i kinemasë shqiptare!🙏 Autor: Liliana Pere

Thenje - Arthur Schopenhauer është i njohur për shumë thënie të fuqishme që pasqyrojnë pesimizmin dhe filozofinë e tij mbi vuajtjen, vullnetin dhe natyrën e ekzistencës njerëzore. Ja disa nga thëniet më të njohura dhe të thella të Schopenhauer-it: 1. Për Vuajtjen dhe Dëshirën "Dëshira është burimi i të gjitha vuajtjeve." Kjo thënie reflekton idenë që vuajtja njerëzore rrjedh nga dëshirat që janë të pashtypura dhe të pakontrolluara. Për Schopenhauer-in, gjithçka që ne duam apo kërkojmë është në esencë një burim vuajtjeje, sepse dëshira është e pafund dhe kur plotesohet, shfaqen dëshira të tjera. 2. Për Vullnetin dhe Ekzistencën "Vullneti është themeli i gjithë ekzistencës." Schopenhauer besonte se vullneti (volition) është forza primare që nxit gjithë jetën dhe të gjitha fenomenet në natyrë. Ai e përkufizoi vullnetin si një forcë irracionale dhe pa vetëdije, që drejton të gjitha veprimet dhe ndjenjat tona, dhe se eksistenca është një lufte e pafund për të përmbushur këto dëshira. 3. Për Mjerimin dhe Natyra e Njeriut "Njeriu është më i lumtur kur ka më pak dëshira." Kjo thënie thekson konceptin e Schopenhauer-it se lumturia është e shkurtër dhe e përkohshme, dhe se vuajtja është e pandërprerë. Lumturia arrihet vetëm kur njeriu mëson të heqë dorë nga dëshirat dhe t'i pranojë ato si diçka të brishtë dhe të pamjaftueshme. 4. Për Dashurinë dhe Erotizmin "Dashuria është vetëm një iluzion që ka për qëllim ruajtjen e specieve, duke e mbajtur individin të nënshtruar një vullneti të pashpjegueshëm." Schopenhauer-i e shihte dashurinë jo si një shprehje romantike apo shpirtërore, por si një instinkt të natyrshëm që shërben për ruajtjen e racës njerëzore. Për të, dashuria ishte një mekanizëm që ndihmonte natyrën të realizonte riprodhimin dhe vazhdimësinë e jetës, duke manipuluar individët për të ndjekur dëshira të pasionuara, të cilat shpesh janë të dëmshme. 5. Për Artin dhe Estetikën "Artisti është ai që ka arritur të shpëtojë nga robëria e vullnetit." Schopenhauer-i besonte se arti kishte mundësinë të ofronte një çlirim nga vuajtja e ekzistencës. Ai e shihte artin si një mënyrë për t'u distancuar nga dëshirat dhe vullneti i pandalshëm, duke ofruar një mundësi për një ndjenjë të pafundme bukurie dhe lirim shpirtëror. Artisti, në këtë kuptim, arrin një nivel më të lartë të vetëdijes. 6. Për Optimizmin dhe Pesimizmin "Një jetë pa vuajtje do të ishte një jetë pa domethënie." Schopenhauer shpesh kritikonte optimistët që besonin se jeta mund të ishte plot me lumturi dhe arritje pa pasur vuajtje. Ai besonte se vuajtja është një pjesë e pandashme e natyrës njerëzore dhe përvoja e jetës, dhe pa vuajtje, jetës do t'i mungonte thelbi i saj. 7. Për Vullnetin dhe Lirinë "Ne jemi të lirë vetëm kur e njohim dhe e kontrollojmë vullnetin tonë, dhe jo kur e ndjekim atë pa menduar." Schopenhauer e përkufizonte lirinë si një formë të vetëkontrollit ndaj dëshirave të pafrenuara të vullnetit. Ai e shihte lirinë e vërtetë jo si mundësinë për të vepruar sipas dëshirave, por si mundësinë për të vepruar në përputhje me një vetëdije të thellë për natyrën e këtyre dëshirave. 8. Për Lirinë e Dëshirës dhe Të Jetuarit e Shpirtit "Nuk është dashuria që na çon në një lloj lumturie, por një shpërndarje e të gjithë dëshirave dhe prirjeve tona." Kjo thënie pasqyron filozofinë e Schopenhauer-it që lumturia është një iluzion i krijuar nga përcaktimi dhe ndjekja e dëshirave. Kur njeriu është i lirë nga këto dëshira, ai ka mundësinë të jetojë më paqësisht dhe të arrijë një lloj qetësie shpirtërore. 9. Për Pasurinë dhe Luksin "Pasuria është një kurth për ata që duan të arrijnë lumturinë me anë të saj." Schopenhauer-i shihte pasurinë si një ëndërr të pabesueshme që e tërheq njeriun në një rrugë të pasigurt, ku ndjenja e kënaqësisë është e përkohshme dhe shpesh e mbushur me vuajtje dhe dëshira të reja. 10. Për Ndikimin e Shumëllojshmërisë së Ndjenjave "Një njeri që është plot me pasione dhe dëshira, është si një kalimtar që udhëton në errësirë." Kjo thënie reflekton qëndrimin e Schopenhauer-it ndaj shpirtit njerëzor dhe pasionit. Për të, dëshirat janë shpesh të errëta dhe i bëjnë individët të humbasin qartësinë dhe kontrollin mbi jetën e tyre. --- Përmbledhje: Thëniet e Schopenhauer-it shpesh janë të ngarkuara me një pesimizëm të thellë dhe një ndjenjë tragjike për natyrën e ekzistencës njerëzore, duke theksuar se vuajtja është një pjesë e pandashme e jetës. Ai besonte se gjithçka që ne kërkojmë dhe dëshirojmë është një formë e iluzionit që ne krijojmë, dhe se vetëm përmes vetëdijes për natyrën e dëshirave dhe vuajtjeve tona, mund të gjejmë një lloj çlirimi shpirtëror.  © 2025 Liliana Pere. Themeluese Botuese.Autore-- Revista Prestige.

--- Himarë, ku vera vazhdon edhe në shtator Himarë, 1 shtator 2025 – Ndryshe nga shumë destinacione bregdetare ku shtatori shënon fundin e sezonit turistik, në Himarë atmosfera verore vazhdon të pulsojë edhe pas gushtit. Me ditë plot diell, ujë të kristaltë dhe energji mikpritëse, qyteti i rivierës shqiptare mbetet i mbushur me pushues vendas e të huaj që e kanë zgjedhur për të shijuar një shtator ndryshe. Kreu i Bashkisë, Vangjel Tavo, publikoi pamje nga plazhet e mbushura, duke e përshkruar këtë muaj si një periudhë të dytë të verës: “Shtatori ka nisur me diell, qytetarë e turistë vazhdojnë të shijojnë plazhet e Himarës” – shkroi ai në rrjete sociale. Plazhe që nuk e njohin fundin e sezonit Plazhet ikonike të Himarës, si Spillea, Potami e veçanërisht Livadhi, vazhdojnë të jenë epiqendra e pushimeve. Livadhi, i rrethuar nga kodra të gjelbra dhe i shtrirë poshtë Kalasë së Himarës, ofron një kontrast të rrallë mes historisë mijëravjeçare dhe natyrës së paprekur. Me rërë të pastër dhe infrastrukturë të përmirësuar vit pas viti, ky plazh mbetet i preferuar nga familjet dhe turistët që kërkojnë qetësi dhe rehati. Kryeministri Edi Rama, gjatë vizitës së tij në gusht, ndau foto nga Livadhi, duke e cilësuar si një perlë të rivierës dhe një vend ku njeriu gjen “qetësi dhe frymëzim” (KultPlus). Trashëgimia kulturore, një magnet shtesë Përveç detit, Himara ofron edhe atraksione të tjera që e mbajnë turizmin gjallë pas gushtit. Kalaja e Himarës, monument mbi 3500-vjeçar, ka marrë një dimension të ri këtë vit pas ndriçimit dekorativ të instaluar nga Ministria e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit. Pamjet e saj në mbrëmje, të shoqëruara me ngjyra dhe dritë, kanë mahnitur vizitorë të huaj, duke e kthyer atë në një pikë të fortë të ofertës turistike jashtë sezonit të zakonshëm veror. Ministri Blendi Gonxhja e quajti këtë investim “një vlerë të shtuar për turizmin kulturor”, duke nënvizuar se kombinimi i detit me trashëgiminë historike e bën Himarën një destinacion unik. Turizëm që zgjatet Agjencia Telegrafike Shqiptare (ATSH) raporton se shtatori po regjistron një rritje të dukshme të fluksit të vizitorëve në krahasim me vitet e kaluara. Kjo tregon se turizmi në rivierën shqiptare po shkon drejt zgjatjes së sezonit, një tendencë që e afron Shqipërinë me destinacionet mesdhetare që prej kohësh ofrojnë turizëm të qëndrueshëm deri në vjeshtë. Turistët e huaj e vlerësojnë Himarën për kombinimin mes natyrës dhe kulturës. “Pamja panoramike nga Kalaja është mahnitëse. Është një eksperiencë që të lidh me historinë, ndërsa poshtë të pret deti më i pastër që kam parë”, shprehet një vizitore nga Italia. Një shtator i gjallë Restorantet dhe hotelet e zonës raportojnë se prenotimet kanë vijuar edhe në shtator, ndërsa operatorët turistikë thonë se interesi është rritur sidomos nga vizitorët europianë që preferojnë pushime më të qeta dhe më pak të mbingarkuara nga turmat e gushtit. Himara, me detin e saj të kaltër, kalanë e ndriçuar dhe atmosferën mikpritëse, po dëshmon se vera nuk mbyllet me gusht. Përkundrazi, shtatori është një ftesë për të zbuluar një faqe të re të turizmit shqiptar – më të qetë, më autentike dhe po aq mahnitëse. --- Burimet OraNews – Qytetarë e turistë shijojnë plazhet e Himarës edhe në shtator (2025) Agjencia Telegrafike Shqiptare (ATSH) – Pamje nga riviera shqiptare në shtator (2025) KultPlus – Rama ndan fotot nga plazhi i Livadhit në Himarë (2025) Telegrafi – Plazhi në Himarë vazhdon edhe në nëntor (2022) Pergatiti: Liliana Pere

Hora e Arbëreshëve – Kujtesa Shqiptare në Zemër të Siçilisë Historia e popujve është si një rrjedhë e gjatë lumesh: disa degë zhduken, disa tretën në det, por disa degë vazhdojnë të mbajnë ujin e burimit të tyre. Një degë e tillë është Hora e Arbëreshëve (Piana degli Albanesi), vendbanimi më i madh shqiptar në Itali. Fjala “Hora” në shqip do të thotë “fshat” ose “vendbanim”, ndërsa në italisht quhet “Piana degli Albanesi” – Fusha e Shqiptarëve, duke reflektuar identitetin e komunitetit. Hora nuk është thjesht një qytet; ajo është një qendër identiteti dhe kulturash, një urë që lidh Shqipërinë mesjetare me botën moderne italiane. --- Themelimi dhe Autonomia (1488) Më 30 gusht 1488, pas vdekjes së Skënderbeut (1468) dhe pushtimit osman, shqiptarët e mërguar gjetën një strehë në Siçili dhe themeluan Horën e Arbëreshëve. Kjo nuk ishte thjesht një zhvendosje fizike; ishte rizgjim i identitetit kombëtar në një tokë të huaj. Mbretëria e Siçilisë garantoi: Autonomi administrative – banorët zgjedhnin vetë kryetarët dhe administronin drejtësinë. Ruajtjen e gjuhës shqipe – në dokumente dhe liturgji. Përdorimin e ritit bizantin në kishë. Autonomia ishte si ujë për pemën e re, që i dha mundësinë rrënjëve të shqiptarëve të përthithnin jetën në një tokë të huaj dhe të lulëzonin brez pas brezi. --- Ruajtja e Gjuhës dhe Kulturës Gjuha Shqipja arbëreshe ruhet në këngë, doktrina fetare dhe dokumente zyrtare, duke e bërë komunitetin një arkiv të gjallë të gjuhës së lashtë. Shumë shkolla dhe seminare arbëreshe, si ajo e Lekë Matrëngës, garantuan mësimin e gjuhës për brezat e rinj. Veshjet tradicionale Veshjet janë pasuria më e madhe vizuale e komunitetit: Mbi 800 kostume femërore ruhen vetëm në Horë. Pashkët dhe dasmat kthejnë qytetin në muze të gjallë, me fustanella të kuqe, arta dhe purpur, të qendisura me mëndafsh dhe stolisura me ar. Ballkonet stolisin qilima shekullorë, që simbolizojnë trashëgiminë dhe krenarinë familjare. Çdo fustan, çdo qilim është një flamur i heshtur, një poezi që rrëfen historinë e një kombi që nuk u shua. Traditat dhe zakonet Festa të Pashkëve dhe të Krishlindjeve mbajnë ritin e vjetër arbëror. Dasmat ruajnë këngë dhe rituale të lashta, duke përfshirë vajtimet e nuses. Mikpritja është e shenjtë: mysafiri trajtohet me bujari dhe respekt, si në Shqipëri. --- Figura dhe Studiues të Shquar Lekë Matrënga (1567–1619) Autor i “E Mbësuame e Krështerë” (1592), përkthim i parë i tekstit fetar në shqip. Themelues i shkollës së parë shqipe në Piana. Fr. Gjergj Guxeta Themelues i Seminarit Greko-Shqiptar të Palermos (1734). Në bashkëpunim me Antonio Brancato themeloi Kolegj për vajzat arbëreshe (1733). Demetrio Camarda (1821–1882) Gjuhëtar dhe patriot, autor i “Gramatikës Krahasuese të Gjuhës Shqipe” dhe koleksioneve folklorike. Giuseppe Schirò (1865–1927) Poet, publicist, folklorist neo-klasik; publikoi “Rapsodie Albanesi” (1887) dhe poezi si “Te dheu i huaj” (1900). Christina Gentile Mandalà (1856–1919) Mbledhëse e folklorit dhe përkthyese. Këta emra janë fenerë që ndriçuan identitetin arbëror, duke mbajtur gjallë gjuhën dhe kulturën në një botë që rrezikonte të harronte. --- Ritet dhe Feja Arbëreshët janë katolikë të ritit bizantin, një praktikë që i lidh me ortodoksinë lindore. Liturgjia zhvillohet me ikona, këngë korale dhe gjuhë liturgjike të lashtë. Priftërinjtë shpesh janë të martuar, siç lejon riti bizantin. Institucione si Seminari i Palermos dhe Kolegji i Shën Adrianit në San Demetrio Corone formuan breza priftërinjsh dhe intelektualësh. Feja është mburojë shpirtërore e identitetit, duke lidhur secilin individ me rrënjët e tij shqiptare. --- Monumentet dhe Episodet Historike Monumenti i Skënderbeut (2017): ngritur pas një ndeshjeje futbolli mes Kosovës dhe arbëreshëve. 535-vjetori i themelimit (30 gusht 2023): festa ku qyteti u mbush me flamuj, këngë dhe ngjyra arbëreshe. Muzeu i Horës: ruan kostume, dorëshkrime dhe flamuj shqiptarë. Kur loja e topit shndërrohet në monument dhe fëmijët mbajnë flamurin e Bashkisë, historia bëhet përvojë e gjallë. --- Ekonomia dhe Dija Dija: Seminare dhe kolegje që formuan priftërinj, intelektualë dhe studiues të gjuhës. Ekonomia: Shumë jetuan me bujqësi dhe blegtori, zona malore kufizoi mundësitë për tregti dhe industri. Shumë emigruan për të gjetur mundësi të reja. Një kontrast i thellë: shpirti i pasur, xhepi i varfër. --- Qytetet Arbëreshe në Itali Siçili: Piana degli Albanesi, Contessa Entellina, Santa Cristina Gela, Mezzojuso. Kalabri: San Demetrio Corone, Lungro, Civita, Frascineto, San Giorgio Albanese, Santa Sofia d’Epiro, Caraffa di Catanzaro. Basilicata: San Costantino Albanese, San Paolo Albanese. Molise: Campomarino, Montecilfone, Portocannone. Apulia: San Marzano di San Giuseppe, Chieuti. Kampania: Greci (Katundi). Secili qytet është yll arbëresh që ndriçon kujtesën shqiptare. --- Rëndësia Historike dhe Trashëgimia Hora dhe qytetet e tjera arbëreshe janë monumente të gjalla të identitetit shqiptar. Ruajnë gjuhën, zakonet, fesë dhe kulturën për mbi 500 vjet. Demonstrim se një komb mund të mbijetojë pa shtet, duke ruajtur vetëm rrënjët e tij. Për Shqipërinë dhe diasporën, ato janë pasqyrë e rrënjëve dhe frymëzim për unitet. Reflektim përfundimtar: Hora është një katedrale kujtese, ku çdo fustan, këngë, ikonë dhe monument rrëfen historinë e një kombi që nuk e harroi kurrë veten. Ajo është dritë për shqiptarët, një dëshmi se identiteti nuk shuhet nga koha, deti ose largësia. ✨️✨️✨️✨️ Ndërsa arbëreshët ishin të pasur me kulturë dhe dijet, ekonomia e tyre shpesh mbeti e kufizuar nga kushtet natyrore dhe shoqërore. Hora, si shumica e qyteteve arbëreshe, ndodhet në zonë malore të Siçilisë, me toka të pjerrëta që e bënin bujqësinë të vështirë. Shumë familje mbijetuan duke punuar tokën, duke kultivuar grurë, misër, ullinj dhe vreshta, ndërsa blegtoria ishte një burim jetese shtesë. Megjithatë, pavarësisht përpjekjeve të mëdha, shumë familje mbetën të varfra krahasuar me fqinjët italianë. Italia veriore po zhvillohej industrialisht, ndërsa jugi dhe Siçilia mbetën larg standardit ekonomik. Kjo u bë një nga arsyet që shumë arbëreshë u detyruan të emigrojnë drejt Amerikës, Argjentinës dhe Kanadasë, duke kërkuar mundësi më të mira Në këtë sfond ekonomik të vështirë, arsimi ishte një pasuri shpirtërore dhe strategjike. Arbëreshët e Horës themeluan seminare dhe shkolla që nuk shërbenin vetëm për edukim fetar, por edhe për ruajtjen e gjuhës dhe kulturës: Seminari Greko-Shqiptar i Palermos: formoi priftërinj të aftë në liturgji dhe gjuhë, duke ruajtur traditën bizantine. Kolegji i Shën Adrianit në San Demetrio Corone: ofronte edukim për vajza arbëreshe, duke nxitur intelektualizmin dhe ruajtjen e vlerave kulturore. Shkolla e Lekë Matrëngës: mësoi shqip, letërsi dhe religjion, duke mbajtur gjallë gjuhën e komunitetit. Shumë arbëreshë u bënë mësues, priftërinj, studiues dhe poetë, duke e shndërruar dijen në mjet mbijetese shpirtërore për identitetin kombëtar. Arsimi nuk ishte vetëm një mënyrë për të pasuruar mendjen, por edhe një armë kundër harresës kulturore. Jeta e përditshme Në familjet arbëreshe: Gratë dhe vajzat punonin veshjet tradicionale dhe qilimat që sot janë muze të gjallë të trashëgimisë. Burri dhe djemtë punonin tokën ose migronin për punë sezonale. Festa dhe ritualet fetare ishin qendra e jetës shoqërore, ku komuniteti bashkohej për të ruajtur zakonet dhe traditat. Çdo dasmë, festë Pashke apo Krishlindjeje ishte mundësi për të transmetuar vlerat dhe gjuhën e gjeneratës tjetër. Reflektim artistik: Në çdo rrugë të Horës, çdo ballkon me qilim shekullor, çdo fustan i endur me dorë, shihet historia e një kombi që pavarësisht varfërisë materiale, është i pasur në shpirt dhe dije. --- Kishat, Monumentet dhe Trashëgimia Vizuale Hora e Arbëreshëve është e njohur për kulturën dhe arkitekturën e saj fetare, që përçon mesazhe të fuqishme historike dhe shpirtërore. Kishat e qytetit janë zemra e jetës arbëreshe, ku tradita bizantine dhe arkitektura siciliane bashkohen në mënyrë harmonike: Kisha e Shën Marisë së Asumptionit (Chiesa Madre): qendra e fesë dhe qytetit. Ikonostasi i saj bizantin, me ikona të arta dhe ngjyra të thella, ruan mesazhet e shekujve dhe lidh historinë me liturgjinë. Kisha e Shën Adrianit: vendtakim për komunitetin, ku zhvillohen ritet fetare dhe festa tradicionale. Monumenti i Skënderbeut (2017): një simbol i unitetit shqiptar, ngritur pas një ndeshjeje futbolli midis diasporës arbëreshe dhe shqiptarëve nga Kosova. Këto monumente dhe kisha nuk janë thjesht gurë e bronz; ato janë shenja të kujtesës kolektive, që lidhin identitetin, historinë dhe artin. Festat dhe Zakonet Festat janë kohë reflektimi, gëzimi dhe transmetimi i traditës: Pashkët: gratë vishen me fustanella të kuqe, arta dhe purpur, ndërsa qyteti stoliset me qilima shekullorë dhe ikona të shenjta. Kjo është një muze e gjallë e trashëgimisë arbëreshe. Dasmat: ruajnë këngë dhe rituale të lashta, si vajtimet e nuses dhe valle tradicionale. Krishlindjet: janë një periudhë kur kisha, shtëpitë dhe sheshet mbushen me dritë, muzikë dhe simbole arbëreshe. Jeta e Përditshme dhe Ekonomia Jeta në Horë nuk ka qenë e lehtë, megjithatë kultura dhe dijet e ruajtura kanë mbajtur komunitetin të fortë. Toka pjerrë, mungesa e industrisë dhe izolimi gjeografik e bënë bujqësinë të vështirë, dhe shumë familje mbetën të varfra krahasuar me fqinjët italianë. Punët bujqësore: grurë, misër, ullinj dhe vreshta, si dhe blegtori për mbijetesë. Arsimi: Seminaret dhe kolegjet arbëreshe formuan priftërinj dhe intelektualë që ruajtën gjuhën, historinë dhe kulturën. Emigrimi: për shkak të varfërisë, shumë familje u larguan për Amerikë, Argjentinë dhe Kanada, duke ruajtur lidhjet me Horën përmes festave dhe rrjeteve familjare. Arbëreshët ishin si një pemë me rrënjë të thella: tokën e punonin për jetën, dijen e kultivuan për shpirtin. Varfëria nuk mundi të shuante dritën e identitetit dhe trashëgimisë. Përveç Horës, arbëreshët jetojnë në qytete të tjera të rëndësishme: Siçili: Contessa Entellina, Santa Cristina Gela, Mezzojuso. Kalabri: San Demetrio Corone, Lungro, Civita, Frascineto, San Giorgio Albanese, Santa Sofia d’Epiro, Caraffa di Catanzaro. Basilicata: San Costantino Albanese, San Paolo Albanese. Molise: Campomarino, Montecilfone, Portocannone. Apulia: San Marzano di San Giuseppe, Chieuti. Kampania: Greci (Katundi). Secili qytet është një yll arbëresh që ndriçon kujtesën shqiptare, duke kontribuar në një trashëgimi kolektive që lidh shekuj të tërë. --- Rëndësia Historike dhe Trashëgimia Hora e Arbëreshëve dhe qytetet e tjera arbëreshe janë më shumë se komunitete: ato janë monumente të gjalla të historisë shqiptare, që dëshmojnë se identiteti mund të mbijetojë pa territor dhe pa shtet, duke u mbështetur në gjuhë, zakone, fesë dhe kulturë. Ruajtja e gjuhës: gjuhë e shkruar dhe e folur për mbi 500 vjet. Kultura dhe veshjet tradicionale: muze të gjallë, që tregojnë rrënjët dhe krenarinë e shqiptarëve. Figura intelektuale dhe fetare: Matrënga, Guxeta, Camarda, Schirò dhe Mandalà, që mbajtën gjallë dritën e identitetit. Festat dhe monumentet: Pashkët, dasmat, kisha dhe Monumenti i Skënderbeut, që bashkojnë komunitetin dhe diasporën. Hora është një katedrale kujtese dhe muze e gjallë, ku çdo fustan, këngë, ikonë dhe monument rrëfen historinë e shqiptarëve. Ajo është dritë për shqiptarët, dëshmi se identiteti nuk shuhet nga koha, deti ose largësia, dhe shembull frymëzues i qëndresës kulturore. Në çdo hap, çdo festë dhe çdo simbol, arbëreshët tregojnë se një komb mund të mbijetojë përmes dijes, fesë, traditës dhe pasionit për identitetin. Abstrakt: Hora e Arbëreshëve (Piana degli Albanesi) është një nga vendbanimet më të mëdha shqiptare në diasporë, themeluar më 30 gusht 1488 nga emigrantët shqiptarë pas pushtimit osman. Ky komunitet ka ruajtur gjuhën, zakonet, fesë dhe kulturën për mbi pesë shekuj, duke shërbyer si një monument i gjallë i identitetit kombëtar shqiptar. Ky studim shqyrton themelimin dhe autonominë e Horës, ruajtjen e gjuhës dhe kulturës, figurat historike dhe intelektuale që kanë kontribuar në përparimin e komunitetit, kisha dhe monumentet që simbolizojnë trashëgiminë, zakonet dhe festat tradicionale, jetën ekonomike dhe arsimin, si dhe qytetet e tjera arbëreshe në Itali. Analiza thekson rëndësinë historike dhe trashëgiminë kulturore të komunitetit, duke demonstruar se identiteti mund të mbijetojë përmes dijes, fesë dhe traditës, pavarësisht sfidave ekonomike dhe gjeografike. --- Referencat 1. Giuseppe Schirò, Rapsodie Albanesi, Palermo, 1887. 2. Demetrio Camarda, Test of Comparative Grammar on Albanian Language, Torino, 1864. 3. Lekë Matrënga, E Mbësuame e Krështerë, Piana degli Albanesi, 1592. 4. Christina Gentile Mandalà, Mbledhje etnografike dhe përkthime folklorike, Palermo, 1856–1919. 5. Antonio Brancato & Fr. Gjergj Guxeta, Themelimi i Kolegjeve dhe Seminarëve arbëreshe, Palermo, shekulli XVIII. 6. Giuseppe Schirò di Modica, Studime mbi folklorin dhe letërsinë arbëreshe, 1900–1927. 7. Piana degli Albanesi Municipality Archives, dokumente historike dhe privilegje administrative, 1488–1900. 8. Kisha e Shën Marisë së Asumptionit, Piana degli Albanesi, material arkitekturor dhe liturgjik, 1500–sot. 9. Istituto Centrale per la Demoetnoantropologia, Roma, Etnografia dhe dokumente për veshjet dhe traditat arbëreshe, 1950–2020. 10. Rrjeti i Komuniteteve Arbëreshe, www.arbereshe.org, akses 2025.

Pelegrinazhi i Kalorësit Harold nga Lord Byron  Kënga e parë – Portugalia & Spanja Në fillim, Byron na prezanton me Haroldin – një djalë fisnik i ri, i mërzitur nga jeta e shthurur e kënaqësive, festave dhe kotësive të rinisë. Ai largohet nga vendi i tij dhe nis një udhëtim drejt Portugalisë dhe Spanjës. Në këtë udhëtim, ai sheh peizazhe të mrekullueshme, por edhe shkatërrimin dhe plagët që ka sjellë lufta kundër Napoleonit. Fragment: > "Oh, Christ! it is a goodly sight to see What Heaven hath done for this delicious land! What fruits of fragrance blush on every tree! What goodly prospects o’er the hills expand!" Përkthim: > “O Krisht! sa pamje e bukur është të shohësh Ç’ka bërë Qielli për këtë tokë të mrekullueshme! Çfarë frutash aromatike skuqen në çdo pemë! Çfarë horizontesh të hijshme shtrihen mbi kodra!” Koment: Byron përjeton kontrastin mes bukurisë së natyrës dhe shkatërrimit që shkaktojnë luftërat. Ai është romantiku i tipit të pastër: natyra është hyjnore, ndërsa njerëzit shpesh e shkatërrojnë atë me ambicie dhe dhunë ---  Kënga e dytë – Greqia & Shqipëria Në këtë pjesë, Harold udhëton në Ballkan. Ai përshkruan madhështinë e natyrës shqiptare, mikpritjen e Ali Pashës dhe shpirtin heroik të shqiptarëve. Në të njëjtën kohë, ai kthehet drejt Greqisë antike, duke lavdëruar lavdinë e saj të dikurshme dhe duke vajtuar për gjendjen e saj të robëruar nga turqit. Fragment për Shqipërinë: > "Land of Albania! where Iskander rose, Theme of the young, and beacon of the wise..." Përkthim: > “Tokë e Shqipërisë! ku u ngrit Skënderbeu, Temë e të rinjve dhe pishtar i të mençurve…”  Byron i jep Shqipërisë një vend të veçantë në historinë e lirisë. Skënderbeu është për të një figurë universale e qëndresës. Ky varg bëri që Shqipëria të hyjë në imagjinatën romantike europiane. Fragment për Greqinë: > "Fair Greece! sad relic of departed worth! Immortal, though no more; though fallen, great!" Përkthim: > “O Greqi e bukur! relike e vlerës së shkuar! E pavdekshme, megjithëse jo më; e rënë, por e madhe!” Byron shpreh dhimbjen për një komb që dikur i dha botës art, filozofi e liri, por që tani jetonte nën pushtim. Këto vargje tregojnë shpirtin e tij filhelen (dashamirës ndaj Greqisë), që më vonë e çoi të luftonte e të vdiste për pavarësinë greke. Kënga e tretë – Zvicra Harold shkon në Zvicër, ku peizazhet madhështore të Alpeve e frymëzojnë për reflektime të thella mbi natyrën, njeriun dhe historinë. Kjo këngë është më filozofike: Byron paraqitet si poeti i vetmisë, që gjen ngushëllim jo te shoqëria, por te natyra e egër dhe e përjetshme. Fragment: > "There is a pleasure in the pathless woods, There is a rapture on the lonely shore, There is society, where none intrudes, By the deep sea, and music in its roar." Përkthim: > “Ka një kënaqësi në pyjet pa shtigje, Ka një ekstazë në bregun e vetmuar, Ka shoqëri aty ku askush nuk ndërhyn, Tek deti i thellë dhe muzika e gjëmimit të tij.” Ky fragment është një nga më të bukurit e romantizmit. Byron shpreh idealin e bashkimit me natyrën, si një shoqëri e rehatshme që nuk të tradhton. Vetmia për të nuk është boshllëk, por liri dhe qetësi. ---  Kënga e katërt – Italia Në pjesën e fundit, Harold viziton Italinë: Romën, Venecian, Firencën dhe qytete të tjera. Ai sheh madhështinë e artit dhe kulturës, por edhe shkatërrimin dhe rënien e qytetërimeve. Byron reflekton mbi historinë si një cikël lavdie dhe dekadence. Fragment për Venecian: > "I stood in Venice, on the Bridge of Sighs; A palace and a prison on each hand." Përkthim: > “Qëndrova në Venecia, mbi Urën e Psherëtimave; Një pallat dhe një burg nga secila anë.” Këtu ai e sheh kontrastin dramatik: Venecia, qytet i artit dhe lirisë dikur, tashmë është kthyer në simbol dekadence dhe korrupsioni. Pallati dhe burgu, njëri përballë tjetrit, tregojnë natyrën e dyfishtë të qytetërimit. Fragment për Romën: > "O Rome! my country! city of the soul! The orphans of the heart must turn to thee." Përkthim: > “O Romë! atdheu im! qyteti i shpirtit! Jetimët e zemrës duhet të kthehen tek ti.” Për Byron, Roma është qendra e shpirtit perëndimor. Ai e ndien se çdo njeri që kërkon kuptim të jetës duhet t’i kthehet historisë dhe lavdisë së saj, sepse aty janë rrënjët e qytetërimit. ✨ Përmbledhje Kënga I: Harold largohet nga jeta e shthurur, udhëton në Portugali e Spanjë, sheh natyrën e bukur dhe plagët e luftës. Kënga II: Udhëtim në Greqi e Shqipëri. Lavdërim për Skënderbeun, dhimbje për Greqinë e robëruar. Kënga III: Zvicra. Byron shpreh filozofinë e vetmisë dhe lidhjes me natyrën. Kënga IV: Italia. Meditim mbi artin, historinë, lavdinë dhe rënien e qytetërimeve. “Pelegrinazhi i Kalorësit Harold” është një udhëtim i jashtëm (në vende të ndryshme) dhe një udhëtim i brendshëm (në shpirtin e poetit). Byron përshkruan bukuri, histori dhe tragjedi, duke e kthyer poemën në një pasqyrë të gjallë të romantizmit europian. Mesazhi kryesor i poemës është kërkimi i kuptimit të jetës nëpërmjet udhëtimit, natyrës, historisë dhe kujtesës së kombeve. Byron na tregon një djalë të lodhur nga kënaqësitë boshe që niset për të gjetur qetësi e vlera më të larta. Por mesazhi i vërtetë është i dyfishtë: 1. Individual – Harold është vetë Byron: një shpirt i trazuar, i vetmuar, që e gjen veten jo te shoqëria, por te natyra, arti dhe lavdia e së kaluarës. Poema është një rrëfim i brendshëm për krizën shpirtërore të njeriut romantik. 2. Shqiptarizimi i mesazhit – nëpërmjet Shqipërisë, Greqisë dhe heronjve si Skënderbeu, Byron nënvizon idealin e lirisë dhe të qëndresës. Ai sheh historinë si një cikël ku kombet ngrihen, bien, por liria mbetet ideale e përjetshme.  poema është një udhëtim i dyfishtë: udhëtim fizik në vende të reja dhe udhëtim shpirtëror drejt kuptimit të jetës.  Si u prit nga kritika Kur doli Kënga e parë më 1812, Byron papritur u bë i famshëm. Ai vetë ka thënë: “U zgjova një mëngjes dhe pashë se isha i famshëm.”  Poema u prit me entuziazëm nga lexuesit britanikë, sepse ishte ndryshe nga gjithçka kishin lexuar më parë. Përshkrimet e natyrës, mendimet filozofike dhe udhëtimi romantik i dhanë Byron-it një aureolë të re. Kritika: Disa kritikë e lavdëruan për fuqinë poetike dhe origjinalitetin, por pati edhe zëra që e quajtën “shumë melankolik” ose “vetëpërqendruar”. Megjithatë, kjo melankoli dhe individualizëm e bënë Byron-in simbol të heroit romantik. Në Evropë: Poema pati ndikim të jashtëzakonshëm. Lexuesit francezë, gjermanë, italianë dhe sidomos grekë e panë Byron-in si një zë të lirisë dhe si një poet që kuptonte tragjedinë e popujve të shtypur. Publiku anglez e adhuronte Byron-in, saqë ai u kthye në një idull kulturor: i bukur, i lirë, poet i shpirtit të trazuar. Në Ballkan dhe Greqi, poema pati jehonë sepse Byron ngriti figurat e tyre heroike. Në kritikën moderne, kjo vepër shihet si një nga kryeveprat e romantizmit europian, një pasqyrë e shpirtit të njeriut të lodhur nga realiteti dhe i etur për kuptim, liri dhe madhështi. “Pelegrinazhi i Kalorësit Harold” është një poezi udhëtimi dhe meditimi. Mesazhi i saj është se jeta ka vlerë kur e kalon duke kërkuar kuptim, liri dhe bukuri, jo duke u zhytur në kotësi. U prit me duartrokitje nga publiku, e ngriti Byron-in në majën e famës dhe mbeti një pikë kulmore e romantizmit botëror. © 2024-2025 Liliana Pere  – Themeluese, Botuese. Autore   Revista Prestige

NOSTALGJIA E KINEMASË “Një Zemër në Dimër” – një simfoni e heshtjes Ese nga Liliana Pere Ka filma që nuk flasin me fjalë, por me heshtje. Filma ku dashuria nuk është shpërthim i madh, por një dridhje e brendshme, si një fijë e hollë violine që vibron dhe përhap tingullin e saj në shpirt. “Një Zemër në Dimër” (Un Cœur en Hiver) i Claude Sautet, i vitit 1992, është një nga ata filma të rrallë që mbeten në kujtesë jo për skenat, por për atmosferën. Një poezi kinematografike për dashurinë e pamundur, për emocionin që nuk guxon të lindë, për zemrën që rri pezull në një gjendje dimri të përjetshëm. Një imazh i paharruar Ja një imazh i bukur nga filmi: Camille, në interpretimin e Emmanuelle Béart, ulur përpara violinës së saj. Tingujt dalin të pastër, të thellë, sikur çdo notë është një lot i pashpallur. Ajo luan, por brenda saj digjet një dashuri e pamundur. Përballë saj, Stephane e dëgjon i heshtur. Muzika është e gjallë, ata vetë janë të ngrirë. Është një moment dhimbjeje, pasurie dhe heshtjeje që përçon gjithë thellësinë poetike të filmit. Konteksti i ngjarjeve Ngjarjet zhvillohen në Paris, në hapësira intime: punishtja e violinave, ku druri merr frymë nën duart e mjeshtrit; libraritë e ngrohta, ku fjala e shkruar është strehë; dhe studiot muzikore, ku tingujt e Ravel-it marrin jetë. Atmosfera është elegante, e rafinuar, por në thelb melankolike. Një qytet i madh që duket i heshtur përballë dramës së vogël të tre zemrave. Personazhet dhe profesionet Stéphane (Daniel Auteuil): mjeshtër restaurimi violinash, burrë i mbyllur në vetvete, i aftë të rikthejë jetën e një instrumenti, por jo të shpëtojë shpirtin e tij. Camille (Emmanuelle Béart): violiniste e re, pasionante, e ndjeshme, që kërkon dashuri ashtu siç kërkon tingullin e përsosur. Maxime (André Dussollier): partner biznesi i Stéphane, njeri i hapur dhe i dashur, që e sheh dashurinë si diçka për t’u jetuar, jo për t’u fshehur. Historia – një dashuri e heshtur Në qendër është Stéphane, i cili jeton në një botë të kontrolluar dhe të ftohtë. Takimi me Camille e çon drejt një trazimi të brendshëm, një vibrim që ai nuk guxon ta pranojë. Ajo bie në dashuri me të, dhe në një moment i thotë: Camille: “Sillet sikur emocioni nuk ekziston, por e do muzikën!” Stéphane: “Muzika është ëndrra.” Në një tjetër çast, e dëshpëruar nga ftohtësia e tij, ajo shpërthen: Camille: “Të dëgjoj kur luan dhe më duket sikur hyn brenda meje. Por kur të shikoj… ti je bosh.” Dialogët janë të pakët, por secili është një gur i rëndë që bie në shpirtin e shikuesit. Stephane hesht. Ai nuk thotë as po, as jo. Ai refuzon duke heshtur – dhe kjo heshtje është refuzimi më therës. Muzika si metaforë Muzika është qendra e filmit. Ajo është pasioni i Camille-s, profesioni i Stéphane-s, dhe ura që i lidh e i ndan njëkohësisht. Sonata e Ravel-it për violinë dhe violonçel është e pranishme gjatë gjithë filmit, si një reflektim i brendshëm i ndjenjave të pathëna. Muzika është metafora e dashurisë që nuk mund të jetohet. Stephane e jeton dashurinë vetëm përmes artit. Ai beson se ndjenja, nëse shprehet, humbet pastërtinë e saj. Por duke e mbyllur, ai e shkatërron. Heshtja dhe refuzimi Heshtja e Stéphane-s është një mur i padukshëm. Ai nuk pranon të hapet, nuk guxon të marrë rrezikun e ndjenjës. Për të, është më mirë të ruajë dashurinë si ide të paprekur, sesa ta jetojë dhe ta humbasë. Por siç na kujton filmi, dashuria e heshtur nuk është e përjetshme – ajo shuhet. Zemra që nuk rreh, nuk jeton. Camille e kupton këtë dhe, me zemrën e saj të thyer, i thotë: “Ti nuk ke zemër. Ose ndoshta e ke… por ajo është e ngrirë.” Aktorët – artistë të përjetshëm Daniel Auteuil: mjeshtër i dramave të brendshme, i njohur për rolet ku ftohtësia e jashtme fsheh një ndjenjë të thellë. Te ky film, ai mishëron me finesë njeriun që di të restaurojë një violinë, por jo të hapë zemrën e vet. Emmanuelle Béart: një nga ikonat e viteve ’80-’90, e njohur për bukurinë dhe shpirtin e saj artistik. Roli i Camille-s është një ndër më të ndjerët e karrierës së saj. Ajo është zjarr i vërtetë përballë akullit. André Dussollier: aktor i rafinuar francez, që sjell në figurën e Maxime-s ngrohtësi e ekuilibër, duke krijuar kontrast të fortë me heshtjen e Stephanit. Pritja dhe vlerësimi Filmi u prit me entuziazëm dhe fitoi Luanin e Argjendtë në Festivalin e 49-të të Filmit në Venecia (1992). Kritika e cilësoi një “symphonie intime” – një simfoni intime ku fjala është e panevojshme dhe ku tingujt, heshtjet dhe vështrimet thonë më shumë se çdo deklaratë. Mesazhi filozofik Çfarë na mëson ky film? Se frika për të dashur është ndoshta më e dhimbshme se vetë dhimbja e dashurisë. Se disa dashuri vdesin pa lindur kurrë. Se muzika, arti, mund të shprehë atë që ne nuk guxojmë, por nuk mund ta zëvendësojë jetën. “Një Zemër në Dimër” është një ese filmike mbi dashurinë e pamundur, një roman i heshtur, një poezi që nuk recitohet, por që kumbon në shpirt. Përmbyllje – një zemër që nuk rreh Në fund mbetet vetëm një mesazh i thjeshtë, por i madh: zemrat që nuk guxojnë të hapen, mbeten të ngrira. Dhe dimri i tyre nuk përfundon kurrë. Një film që të bën të mendosh: sa dashuri kemi lënë të shuhet, vetëm sepse nuk folëm? Një zemër në dimër është një zemër e humbur. ✍️ Autor: Liliana Pere © Revista Prestige