Search Results

Fyodor Dostoevsky ishte një nga shkrimtarët më të mëdhenj dhe më të thellë të letërsisë ruse, i njohur për trajtimin e ndjenjave dhe dilemateve ekzistenciale që i përjetojnë personazhet e tij. Romane si Krim dhe Dënim, Vëllezërit Karamazov, dhe I vdekur në parajsë përshkruajnë ndjeshmërinë dhe vuajtjet e njeriut përballë një bote të pasigurt dhe shpesh të padrejtë. Vuajtjet e tij nuk janë vetëm një pasqyrim i vuajtjes fizike, por edhe një pasqyrim i konfliktit të brendshëm dhe tërheqjes nga moraliteti, ideali dhe një realitet shpirtëror i mbushur me dyshime. Në një nga veprat më të njohura, Në djallin, Dostoevsky trajton luftën e individit për të ruajtur dinjitetin dhe shpirtin e tij në një botë të shkatërruar nga ideologjitë dhe shtypja sociale. Në përgjithësi, vuajtjet që ai përshkruan janë të pasura me dimensione filozofike dhe psikologjike, duke e bërë veprën e tij të rëndësishme jo vetëm për analizën e shoqërisë ruse, por edhe për të kuptuar thelbin e vuajtjes dhe shpëtimit njerëzor. 1. Martesa e parë: Në vitin 1857, ai u martua me Maria Dmitrijevna Isajeva, një grua e ve dhe me një djalë nga martesa e mëparshme. Marrëdhënia e tyre ishte e ndërlikuar, pasi Maria ishte e sëmurë dhe lidhja e tyre nuk ishte e mbushur me dashuri të madhe, por më tepër me dhembshuri dhe detyrim moral. Maria vdiq në vitin 1864. 2. Martesa e dytë: Në vitin 1867, Dostojevski u martua me Anna Grigorjevna Snitkina, një stenografe 25 vjet më e re se ai. Kjo martesë ishte e lumtur dhe Anna ishte një mbështetje e madhe për të, si në jetën personale ashtu edhe në karrierë. Ajo e ndihmoi me financat dhe e nxori nga borxhet. Fëmijët Me Annën, Dostojevski pati katër fëmijë, por dy prej tyre vdiqën të vegjël: Sonja (1868–1868) – vdiq pas disa muajsh. Ljuba (1869–1926) – vajza e tij e madhe, e cila shkroi kujtime për të atin. Fjodori i Ri (1871–1922) – djali i tij që u bë inxhinier dhe shkrimtar. Aleksandra (1875–1878) – vdiq në moshë të vogël. Marrëdhënia me familjen e tij Dostojevski kishte një marrëdhënie të vështirë me të atin, Mikhail Dostojevskin, i cili ishte një mjek ushtarak dhe një njeri i rreptë. Ka hipoteza se babai i tij u vra nga fshatarët e vet, por kjo nuk është e konfirmuar. Nëna e tij, Maria Fjodorovna, ishte e butë dhe e dashur, por vdiq kur Dostojevski ishte vetëm 16 vjeç. Kjo humbje e tronditi thellë dhe ndikoi në botëkuptimin e tij. Vëllai i tij, Mikhail Dostojevski, ishte një nga njerëzit më të rëndësishëm në jetën e tij. Ata ishin shumë të afërt dhe bashkëpunuan në botimin e revistave letrare. Vdekja e Mikhailit në vitin 1864 ishte një tjetër goditje e rëndë për Dostojevskin. Veprat më të njohura të Fjodor Dostojevskit  janë: "Krim dhe Ndëshkim" (1866)  – Romani më i famshëm i tij, që flet për një student të varfër, Raskolnikovin, i cili kryen një vrasje dhe përballet me pasojat psikologjike dhe morale të saj. "Vëllezërit Karamazov" (1880)  – Kryevepra e tij e fundit, një roman filozofik që trajton tema të mëdha si Zoti, morali dhe konflikti mes besimit dhe dyshimit. "Idioti" (1869)  – Historia e Princ Mishkinit, një njeri i pastër dhe i ndershëm, i cili përballet me cinizmin e shoqërisë ruse. "Demonët" (1872)  – Një roman i fuqishëm mbi ideologjitë revolucionare dhe pasojat e tyre shkatërruese në shoqëri. "Shënime nga Nëntoka" (1864)  – Një nga romanet e para ekzistencialiste, ku protagonisti i paemër është një njeri i izoluar që sfidon arsyen dhe moralin tradicional. Nga këto, "Krim dhe Ndëshkim"  është ndoshta më e lexuara dhe më e diskutueshmja. A e ke lexuar ndonjë nga veprat e tij?

Filozofia e Dostojevskit Dostojevski është një nga shkrimtarët më filozofikë të historisë. Në veprat e tij, ai trajton moralin, lirinë e njeriut, ekzistencën e Zotit, të keqen dhe shpëtimin shpirtëror . Ai kundërshtonte idetë racionaliste dhe besonte se njeriu nuk mund të përcaktohej vetëm nga logjika , por kishte brenda vetes forca irracionale, emocione dhe pasione që shpesh e çonin drejt shkatërrimit. Një nga idetë e tij kryesore ishte se liria absolute çon në katastrofë . Në romanin Demonët , ai tregon se si idetë radikale mund të shkatërrojnë një shoqëri. Ndërsa te Vëllezërit Karamazov , ai trajton pyetjen e madhe: Nëse Zoti nuk ekziston, a është gjithçka e lejuar? . Përmes personazhit të Ivan Karamazovit, ai tregon se pa besim dhe pa një bazë morale, njeriu mund të bjerë në errësirë totale. Gjithashtu, ai e sheh vuajtjen si një rrugë drejt pastrimit shpirtëror . Personazhet e tij shpesh vuajnë fizikisht dhe psikologjikisht, por disa prej tyre arrijnë një lloj shëlbimi në fund. Në këtë aspekt, ai i afrohet mendimit të krishterë ortodoks, duke besuar se vuajtja ka një qëllim më të lartë. Jeta personale dhe përplasjet e tij Dostojevski pati një jetë të mbushur me tragjedi dhe peripeci. Arrestimi dhe burgu në Siberi  e ndryshuan rrënjësisht. Ai u bë më besimtar dhe kritikoi revolucionarët e rinj që kërkonin të shkatërronin rendin e vjetër. Varësia ndaj kumarit  e çoi në borxhe të mëdha. Ai shpesh shkruante me nxitim vetëm për të paguar kreditorët, por edhe kështu, arriti të krijojë kryevepra. Epilepsia  e tij ishte një tjetër burim vuajtjeje. Sulmet epileptike i përshkroi edhe në veprat e tij, si te Idioti , ku protagonisti Mishkini vuan nga e njëjta sëmundje. Martesa me Anna Snitkinën  i solli një periudhë stabiliteti. Ajo e ndihmoi shumë në botimin e librave dhe në menaxhimin e financave. Ndikimi në letërsi dhe mendimin bashkëkohor Dostojevski ka ndikuar shumë mendimtarë dhe shkrimtarë të mëdhenj, si Friedrich Nietzsche, Jean-Paul Sartre, Albert Camus, Sigmund Freud dhe Gabriel García Márquez . Nietzsche  e vlerësonte shumë, edhe pse kishte pikëpamje të ndryshme për fenë. Ai e quajti Dostojevskin një nga psikologët më të mëdhenj të historisë. Freud  analizoi personazhet e tij dhe madje tha se Dostojevski kishte një marrëdhënie të ndërlikuar me atin e tij, gjë që ndikoi në veprën e tij. Ekzistencialistët  si Sartre dhe Camus morën nga Dostojevski idenë e njeriut të huajtuar , që kërkon kuptimin e jetës në një botë pa Zot. Veprat e tij janë profetike . Ai parashikoi rënien morale që mund të vinte nga ideologjitë radikale dhe totalitare. Sot, shumë njerëz e lexojnë për të kuptuar natyrën njerëzore dhe pasojat e ideve ekstreme. Dostojevski ishte një shkrimtar që e pa jetën si një betejë mes së mirës dhe së keqes, besimit dhe dyshimit, arsyes dhe pasionit . Nëse do të lexosh një nga librat e tij, mund të të ndihmoj të zgjedhësh cilin të nisësh! Dostojevski quhet një nga psikologët më të mëdhenj sepse ai analizoi natyrën e njeriut me një thellësi të jashtëzakonshme, duke zbuluar motivet më të fshehta të shpirtit njerëzor. Ai nuk ishte psikolog në kuptimin akademik, por përmes letërsisë së tij ai eksploroi ndjenjat e fajit, frikës, mëkatit, ndërgjegjes dhe marrëdhënies së njeriut me lirinë dhe Zotin. 1. Analiza e ndërlikuar e ndërgjegjes dhe konfliktit të brendshëm Dostojevski krijoi personazhe që përballen me konflikte të thella psikologjike dhe morale. Raskolnikovi në Krimi dhe ndëshkimi vret një grua të pafajshme duke menduar se është mbi moralin e zakonshëm, por më pas torturohet nga ndërgjegjja e tij, gjë që tregon sesi njeriu nuk mund t’i shpëtojë natyrës së vet shpirtërore. Ivan Karamazovi në Vëllezërit Karamazov refuzon Zotin dhe moralin tradicional, por më vonë përjeton një krizë të thellë psikologjike që e çon në çmenduri. 2. Studimi i ndjenjës së fajit dhe pendesës Psikanalisti Sigmund Freud e quajti Dostojevskin një mjeshtër të analizës së ndjenjës së fajit. Në shumë nga veprat e tij, personazhet bëjnë mëkate të mëdha, por nuk arrijnë të gjejnë paqe shpirtërore derisa të pranojnë fajin dhe të pendohen. Ky është një motiv që lidhet edhe me psikologjinë moderne mbi fajin dhe ndërgjegjen. 3. Parashikimi i psikologjisë moderne Dostojevski, para se psikanaliza të ekzistonte, trajtoi tema që më vonë u bënë thelbësore për psikologët: Njeriu i ndarë midis arsyes dhe emocioneve (Idioti dhe Krimi dhe ndëshkimi) Liria dhe ankthi ekzistencial (Demonët) Marrëdhënia e ndërlikuar me atin dhe autoritetin (Vëllezërit Karamazov) 4. Portretizimi i njerëzve ekstremë dhe të sëmurë psikologjikisht Ai krijoi personazhe të cilët janë të fiksuar, të çmendur, neurotikë ose të prekur nga çrregullime të ndryshme mendore. Për shembull: Smerdjakovi në Vëllezërit Karamazov, që është psikopati klasik. Stavrogini në Demonët, një karakter nihilist që vepron pa ndjenja, por fsheh një makth të brendshëm. Princi Mishkini në Idioti, që është një personazh i pastër, por i papërshtatshëm në një botë të korruptuar. 5. Ndikimi i tij në psikologjinë moderne Përveç Freud-it, filozofë dhe psikologë si Carl Jung, Jean-Paul Sartre dhe Viktor Frankl kanë marrë frymëzim nga Dostojevski. Jung e përdori Dostojevskin për të studiuar “hijen” – anën e errët të personalitetit njerëzor. Sartre dhe ekzistencialistët e panë atë si një pararendës të ideve të tyre mbi lirinë dhe ankthin ekzistencial. Frankl, që mbijetoi në kampet naziste, e përmend Dostojevskin për idenë se edhe në vuajtjen më të madhe, njeriu mund të gjejë një kuptim të jetës. Përfundim Dostojevski nuk ishte thjesht një shkrimtar, por një vëzhgues i jashtëzakonshëm i shpirtit njerëzor. Ai hyri në mendjen e personazheve të tij në një mënyrë që sot përdoret nga psikanaliza dhe psikologjia klinike. Për këtë arsye, ai mbetet një nga psikologët më të mëdhenj të letërsisë. Çfarë mendon ti për këtë? A ndonjë nga këto aspekte të duket më i rëndësishëm? Fjodor Mihajlloviç Dostojevski (1821–1881) ishte një nga shkrimtarët më të mëdhenj të letërsisë botërore. Ai njihet për analizën e thellë psikologjike të personazheve të tij dhe për trajtimin e temave filozofike dhe sociale si faji, shpëtimi, morali dhe liria. Jeta e tij ka qenë e mbushur me vuajtje, të cilat ndikuan ndjeshëm në veprën e tij. Jeta dhe vuajtjet Dostojevski lindi në një familje të varfër në Moskë. I ati, një mjek ushtarak i rreptë dhe i dhunshëm, u vra nga fshatarët e tij, çka tronditi thellë të riun Fjodor. Studimet e tij për inxhinieri nuk e larguan nga pasioni për letërsinë, dhe ai u përfshi në rrethe intelektuale me ide revolucionare. Në vitin 1849, u arrestua për pjesëmarrje në një grup që diskutonte ide kundër carit. Fillimisht u dënua me vdekje, dhe vetëm në momentet e fundit, dënimi iu kthye në burgim dhe punë të rëndë në Siberi për katër vjet. Ky përjetim e transformoi plotësisht, duke e kthyer në një besimtar të thellë dhe në një kritik të radikalizmit politik. Më vonë, ai vuajti nga varësia ndaj kumarit, e cila e çoi në borxhe të mëdha. Për vite me radhë jetoi mes krizave financiare, duke u përpjekur të shkruante sa më shpejt për të paguar kreditorët. Përveç kësaj, ai vuajti nga epilepsia, një sëmundje që e shoqëroi gjatë gjithë jetës. Familja Dostojevski u martua dy herë. Gruaja e tij e parë, Maria, vdiq nga tuberkulozi, dhe martesa e tyre nuk ishte e lumtur. Më vonë, u dashurua me stenografen e tij, Anna Snitkina, e cila luajti një rol kyç në jetën dhe krijimtarinë e tij. Anna e ndihmoi të menaxhonte financat dhe të botonte librat e tij. Ata kishin katër fëmijë, por humbja e vajzës së tyre të vogël, Sonjës, e tronditi thellë Dostojevskin. Veprat kryesore Dostojevski shkroi disa nga romanet më të fuqishme të letërsisë botërore: "Krimi dhe ndëshkimi" (1866) – Një histori mbi moralin, krimin dhe ndërgjegjen, përqendruar te vrasja e një pleqërore nga studenti Raskolnikov. "Idioti" (1869) – Një reflektim mbi mirësinë e pastër dhe pafuqinë e saj përballë shoqërisë së korruptuar. "Demonët" (1872) – Një kritikë e fuqishme ndaj ideologjive revolucionare. "Vëllezërit Karamazov" (1880) – Një kryevepër filozofike dhe psikologjike mbi besimin, moralin dhe marrëdhëniet familjare. Trashëgimia Dostojevski mbetet një nga mendimtarët më të thellë të letërsisë. Ai e pa njeriun si një qenie e ndarë mes mëkatit dhe shpëtimit, mes errësirës dhe dritës. Veprat e tij vazhdojnë të frymëzojnë filozofë, psikologë dhe lexues në mbarë botën. Nëse të intereson ndonjë aspekt më i veçantë i jetës apo veprës së tij, më thuaj! Përgatiti:Liliana Pere.

Princesha Viktoria Philip Alexios de Laszlo Po, Philip Alexius de László ka pikturuar Princeshën Victoria Alexandra Olga Mary të Uellsit në vitin 1907. Ky portret është një nga veprat më të njohura të tij dhe tregon princeshën në moshën 39-vjeçare, e veshur me një fustan të bardhë dhe një varëse perlash, duke pasqyruar elegancën dhe statusin e saj mbretëror. Princesha Victoria Alexandra Olga Mary, e njohur gjithashtu si "Toria", lindi më 6 korrik 1868 dhe ishte vajza e parë e Princit dhe Princeshës së Uellsit, Edward dhe Alexandra. Ajo ishte mbesa e Mbretëreshës Victoria dhe mbretit Christian IX të Danimarkës. Në vitin 1893, ajo u martua me Princin Louis të Battenberg, dhe së bashku kishin katër fëmijë. Princesha Victoria ishte e njohur për angazhimin e saj në punë bamirësie dhe për mbështetje ndaj organizatave të ndryshme shoqërore. Ajo vdiq më 3 dhjetor 1935 në moshën 67-vjeçare. Portreti i pikturuar nga de László është një shembull i shkëlqyer i aftësisë së tij për të kapur karakteristikat dhe personalitetin e subjekteve të tij, duke pasqyruar statusin dhe elegancën e Princeshës Victoria. Po, Philip Alexius de László ishte një piktor anglo-hungarez i njohur për portretet e tij të aristokratëve dhe personazheve mbretërorë. Lindur më 30 prill 1869 në Pest (sot Budapesti), ai filloi studimet e tij artistike në Akademinë Kombëtare të Arteve në Budapest dhe vazhdoi në Akademinë Mbretërore Bavareze të Arteve në Mynih dhe në Akademinë Julian në Paris. Në vitin 1900, de László martohet me Lucy Guinness, një anëtare e familjes Guinness nga Irlanda, dhe bëhet shtetas britanik në vitin 1914. Gjatë karrierës së tij, ai ka pikturuar rreth 2700 portrete, përfshirë figura të njohura si Papa Leo XIII dhe shumë anëtarë të familjeve mbretërore dhe aristokratike të kohës. Pikturat e tij janë të njohura për realizmin e lartë dhe aftësinë për të kapur karakteristikat dhe personalitetin e subjekteve të tij. Disa nga veprat e tij më të njohura përfshijnë portretet e Princeshës Victoria Alexandra Olga Mary të Uellsit dhe të Princeshës Marina e Greqisë dhe Danimarkës. Philip Alexius de László vdiq më 22 nëntor 1937 në Londër.

"Madonna Litta" është një pikturë e shekullit të 15-të, e cila tradicionalisht i atribuohet Leonardo da Vincit. Ajo paraqet Virgjërën Mari që ushqen me gji foshnjën Jezu, një temë e njohur si Madonna lactans. Piktura ndodhet në Muzeun e Ermitazhit në Shën Petersburg, Rusi. Piktura ka përmasa 42 cm me 33 cm dhe është realizuar me tempera në kanavacë. Në dorën e saj të majtë, fëmija i Krishtit mban një shpend të kuq, simbolizues të Pasionit të tij të ardhshëm. Opinioni shkencor mbi atribucionin e "Madonnës Litta" është i ndryshëm. Disa historianë të artit besojnë se ajo është punuar nga një nxënës i Leonardo-s, si Giovanni Antonio Boltraffio ose Marco d'Oggiono. Megjithatë, Muzeu i Ermitazhit e konsideron pikturën si një punë autografike të Leonardo-s. Provenienca e pikturës tregon se ajo ka qenë në pronësi të familjes fisnike milaneze Litta, nga e cila merr emrin aktual. Në vitin 1865, Tsari Aleksandër II i Rusisë e bleu panelin nga Konti Antonio Litta për Muzeun e Ermitazhit, ku është ekspozuar deri më sot. Për ata që janë të interesuar të shohin "Madonnën Litta", ajo është në ekspozitë në Muzeun e Ermitazhit në Shën Petersburg, Rusi. "Madonna Litta" është një nga pikturat më të njohura të Leonardo da Vincit, e krijuar rreth vitit 1490. Piktura ka një histori të veçantë dhe është një nga shembujt më të njohur të teknikave të tij të pikturës. Sipas disa studimeve, kjo vepër mund të jetë realizuar gjatë periudhës kur da Vinci ishte në Milano, dhe është një nga disa piktura që lidhen me temën e "Madonës" të da Vincit. Ajo tregon figurën e Shën Marisë duke mbajtur Jezusin e vogël në krahë, dhe fytyra e Madonës është e portretizuar me një bukuri të jashtëzakonshme dhe një ndjeshmëri të thellë. Kjo pikturë është vlerësuar për realizimin e përkryer të detajeve, sidomos të fytyrës së Madonës dhe shprehjes së saj të butë. Një tjetër detaj interesant është që piktura ka pasur disa ndërrime, përfshirë transportimin e saj nga druri në kanavacë, që është një teknike e përdorur për ruajtjen e mëtejshme të veprës. Sipas disa teorive, da Vinci ka përdorur modele të ndryshme për të krijuar fytyrën e Madonës, dhe ky portret i mrekullueshëm është një shfaqje e mjeshtërisë së tij të pasur në vëmendjen ndaj detajeve. Piktura ka përfunduar në Muzeun Hermitage në Shën Petersburg, ku mund të shihet nga vizitorët e pasionuar pas artit dhe pikturës.

Keida Kostreci Woodrow Wilson fitoi zgjedhjet presidenciale në Shtetet e Bashkuara tre javë para se Shqipëria të shpallte pavarësinë në nëntor të vitit 1912. Por duhet të kalonin disa vjet para se refuzimi prej tij i planeve për ndarjen e Shqipërisë, t’i siguronte ish-Presidentit amerikan një vend nderi në historinë shqiptare. Vizioni i Presidentit Wilson për botën, roli i shqiptaro-amerikanëve dhe rrethanat historike kontribuan në vendimin që do të rikonfirmonte pavarësinë e Shqipërisë. http://www.youtube.com/embed/LJ7ZjE06SB0 Kur i hedh një vështrim botës së pas Luftës së Parë Botërore në vitet 1919-1920 dhe vendimit të Woodrow Wilsonit për të mos lejuar copëtimin e Shqipërisë, nuk mund t’i shpëtosh mendimit se sikur rrjedha e ngjarjeve të kishte shkuar vetëm pak më ndryshe, harta e Shqipërisë nuk do të ishte kjo që njohim sot. Ndoshta një pjesë e fatit të Shqipërisë, u mbrujt kur Presidenti Wilson paraqiti parimin e vetëvendosjes së popujve, që sipas historianit Bernd Fischer, ishte ndër më të rëndësishmit në planin e tij prej 14 pikash, sipas së cilit kufijtë nuk mundet të caktoheshin më mbi bazën e politikës së fuqive të mëdha. “Por mendoj se ai ishte gjithashtu i interesuar për të mirën e popujve më të vegjël në Evropë, të cilët nuk ishin marrë parasysh në politikën e fuqive të mëdha. Pra ishte një politikë vizionare përsa i takon botëkuptimit, por ishte edhe një shqetësim shumë konkret për popuj të caktuar dhe shqiptarët përfituan nga kjo”. Në dhjetor të vitit 1918 Presidenti Wilson u nis për në Evropë ku kaloi pjesën më të madhe të gjashtë muajve të ardhshëm i përfshirë në negociatat e Konferencës së Paqes në Paris. Negociatat për fatin e Shqipërisë, kishin të bënin me synimet për kontrollin e Adriatikut. Territoret shqiptare ishin copëtuar një herë nga fuqitë e mëdha në vitin 1913. Por synimet e fqinjëve nuk ishin ndalur aty. “Shqipëria, nëse do të kishte qenë në dorën e Italisë dhe Jugosllavisë, që mbështeteshin nga Britania dhe Franca, me siguri që do të ishte ndarë në bazë të Traktatit të Fshehtë të Londrës që italianët e negociuan në vitin 1915”. Fuqitë evropiane donin të vazhdonin diplomacinë tradicionale. Presidenti Wilson e hodhi poshtë idenë e aleancave sekrete në diskutimet e tij në Paris. Një nga këto marrëveshje të fshehta ishte e ashtuquajtura Tittoni-Venizelos e vitit 1919, kur Italia dhe Greqia kishin rënë dakord për marrjen e pjesëve të Shqipërisë. “Disa nga fuqitë e mëdha kishin rënë dakord fshehtas pa dijeninë apo angazhimin e Shteteve të Bashkuara që ta ndanin Shqipërinë dhe Presidenti Wilson kur e mori vesh një gjë të tillë tha se nuk do ta mbështeste”, thotë Robert Enholm, Drejtor Ekzekutiv i Shtëpisë së Woodrow Wilsonit në Uashington, ku ish-presidenti kaloi vitet pas largimit nga posti". Për historianin Nikolla Pano, rreziku që i kanosej Shqipërisë ishte synimi i fqinjëve por edhe dobësia e qeverisjes së vendit. Profesor Pano thotë se në fillim të negociatave, Presidenti Wilson kishte prirjen të bënte disa lëshime. “Por ajo që filloi ta bënte Wilsonin të mbështeste gjithnjë e më shumë Shqipërinë, ishte fakti që Greqia dhe sidomos Italia u bënë gjithnjë e më kërkuese”. Më 9 dhjetor 1919, Franca dhe Anglia – pa praninë e Shteteve të Bashkuara - arritën një marrëveshje që i jepte Italisë mandatin ta shkëpuste Vlorën dhe që Greqia të merrte territorin përreth Gjirokastrës, por jo Korçën. Profesor Pano thotë se Presidenti Wilson u befasua që italianët dhe grekët ishin të pakënaqur dhe donin më shumë pjesë territori nga Shqipëria dhe kur u ngrit pyetja e kufijve veriorë, ai u zhgënjye plotësisht, duke kuptuar se ajo që po propozohej do të sillte zhdukjen e Shqipërisë. “Më 6 mars, Presidenti Wilson me forcë i hodhi poshtë këto kërkesa dhe nga këndvështrimi i tij çështja e Shqipërisë nuk ishte e hapur për diskutim dhe fati i Shqipërisë do të përcaktohej në një sërë takimesh pas Konferencës së Paqes”. “Meqë amerikanët luajtën një rol të rëndësishëm në fazat e fundit të luftës, fjala e Woodrow Wilsonit kishte peshë të madhe”. Shtetet e Bashkuara nuk e kishin njohur shumë Shqipërinë, para një misioni për mbledhje faktesh në vitin 1914 nga ministri amerikan në Greqi, George Frederick Williams. Por historianët bien dakord se kishte edhe një faktor tjetër thelbësor në qëndrimin amerikan. "Faktori tjetër që duhet mbajtur parasysh në fillimin e skenarit të mbrojtjes së Shqipërisë, është roli i diasporës shqiptare sidomos asaj në Shtetet e Bashkuara dhe udhëheqësit e saj si Faik Konica e sidomos Fan Noli. Faik Konica ishte jashtë vendit gjatë pjesës më të madhe të luftës, por Fan Noli ishte në këtë kohë në Shtetet e Bashkuara, po ashtu edhe njerëz të tjerë të njohur si Kostë Çekrezi dhe Kristo Dako”. Kështu mendon edhe zoti Enholm i Shtëpisë Woodrow Wilson. “Presidenti Wilson nuk e pranoi ndarjen e Shqipërisë falë parimit të tij të vetëvendosjes, dhe më konkretisht edhe nga kontaktet me shqiptaro-amerikanët”. Zoti Pano thotë se shqiptarët ndërmorën një fushatë masive propagande për ruajtjen e pavarësisë së Shqipërisë dhe tërësisë së saj territoriale. Dy ditë pas qëndrimit të shprehur nga Amerika në vitin 1920, gazeta Dielli vlerësoi rolin e Shteteve të Bashkuara dhe Kostë Çekrezi e bëri të qartë që Shtetet e Bashkuara e kishin shpëtuar Shqipërinë, në një intervistë në gazetën New York Times. Më pas atë vit Shqipëria u bë anëtare e Lidhjes së Kombeve. Trashëgimia e Woodrow Wilsonit është e ndërlikuar. Disa bëjnë përgjegjëse platformën e tij për shumë nga problemet moderne të Ballkanit, sidomos ato që kanë lidhje me konfliktet e viteve 1990. Por siç thonë historianët, po të mos kishte ndërhyrë Woodrow Wilson, kishte shumë gjasa që Shqipëria të ishte më e vogël se sa është sot. Ky rol i Shteteve të Bashkuara nuk është harruar nga shqiptarët, ndërsa ata festojnë 100 vjetorin e pavarësisë. Presidenti Woodrow Wilson (1856–1924) ishte një figurë e rëndësishme në politikën amerikane dhe në skenën ndërkombëtare, veçanërisht gjatë periudhës së Luftës së Parë Botërore. Wilson ishte president i Shteteve të Bashkuara nga 1913 deri në 1921. Ja disa nga aspektet kryesore të jetës së tij: Arsimi dhe Eksperiencat Wilson studioi në Universitetin e Prinstonit dhe më pas në Universitetin e John Hopkins. Ai ishte një akademik i thelluar dhe një historian i njohur për periudhën e tij të edukatës. Ka shërbyer si profesor dhe më vonë si president i Universitetit të Prinstonit, para se të kalonte në politikë. Familja Wilson lindi në Staunton, Virxhinia, dhe ishte i biri i një predikuesi presbiterian. Ai u martua me Ellen Axson dhe më pas, pas vdekjes së saj, u martua me Edith Wilson. Karriera Politike Wilson ishte një politikan i Partisë Demokratike dhe shërbeu si guvernator i Nju Xhërsit para se të bëhej president. Gjatë presidencës së tij, ai e udhëhoqi Amerikën përmes Luftës së Parë Botërore dhe ishte një mbështetës i fuqishëm i "Paqes së 14 Pikave", e cila kërkonte krijimin e Lidhjes së Kombeve për të parandaluar luftërat e ardhshme. Kontributi për Shqipërinë Wilson pati një ndikim të rëndësishëm në historinë e Shqipërisë, sidomos pas Luftës së Parë Botërore, kur ishte një mbështetës i integritetit territorial të Shqipërisë. Ai ishte një nga ata që promovuan idenë e krijimit të një Shqipërie të pavarur dhe të njohur ndërkombëtarisht, pas shpalljes së saj të pavarësisë në vitin 1912. Wilson mbajti qëndrime të forta për mbrojtjen e interesave të Shqipërisë dhe të kombit shqiptar gjatë periudhës së pasluftës.

"Portreti i Ginevra de' Benci" është një pikturë e realizuar nga Leonardo da Vinçi rreth viteve 1474–1478. Ajo paraqet Ginevra de' Benci, një aristokrate e re nga Firence, e cila në atë kohë ishte rreth 16 vjeç. Piktura është e njohur për kompozimin e saj në tre të katërtat e profilit, një risi në artin italian të asaj periudhe. Në sfond, Da Vinçi ka përshkruar një shkurre dëllinje, e cila në italisht quhet "ginepro", një lojë fjalësh që lidhet me emrin e subjektit, Ginevra. Kjo bimë gjithashtu simbolizonte virtytin femëror në Rilindjen Italiane. Piktura ndodhet në Galerinë Kombëtare të Artit në Uashington, D.C., dhe është e vetmja vepër e Leonardo da Vinçit e ekspozuar në Amerikën e Veriut. Për më shumë informacion dhe për të parë imazhin e pikturës, mund të vizitoni faqen zyrtare të Galerisë Kombëtare të Artit.

Feride Rushiti dhe Qendra Kosovare për Rehabilitimin e të Mbijetuarve të Torturës (QKRMT) janë nominuar për Çmimin Nobel për Paqe për vitin 2025. Nominimin e ka bërë deputeti i Parlamentit suedez, Magnus Jacobsson, i cili në letrën dërguar Komitetit të Institutit norvegjez të Nobelit, ka thënë se këtë vendim e ka ndërmarrë për të njohur “kontributet e jashtëzakonshme” të Rushitit dhe QKRMT-së “në avancimin e të drejtave të njeriut, dinjitetit të të mbijetuarve dhe shërimit të plagëve të luftës të komuniteteve”. “Çmimi Nobel për Paqe synon të vlerësojë individët, puna e së cilëve nxit paqen, drejtësinë dhe pajtimin. Feride Rushiti dhe QKRM-ja i mishërojnë këto ideale përmes përkushtimit të tyre të përjetshëm për të mbështetur njerëzit më të cenueshëm, duke shëruar plagët e konfliktit dhe duke ndërtuar një bazë për paqe të qëndrueshme në Kosovë dhe përtej”, shkroi ai. Feride Rushiti ka themeluar QKRM-në më 1999 me misionin për të ofruar trajtim dhe rehabilitim për viktimat e torturës në Kosovë. Kjo qendër po ashtu promovon respektimin e të drejtave të njeriut për të gjitha etnitë që jetojnë në Kosovë dhe të parandalimit dhe çrrënjosjen e torturës dhe të gjitha formave të dhunës. Po kush është Feride Rushiti? Le te mësojme më tepër. Në mes të errësirës së luftës dhe padrejtësisë, doli një zë i fuqishëm që nuk u lodh kurrë së kërkuari drejtësi dhe shërim për ata që kishin vuajtur më së shumti. Feride Rushiti, me përkushtimin e saj të palëkundur, nuk ishte thjesht një mjeke – ajo u bë një shpresë për mijëra të mbijetuar të torturës dhe dhunës seksuale, një forcë që sfidoi stigmat dhe ndërtoi ura drejt paqes dhe drejtësisë. Nga vitet e saj të para si studente në mjekësi deri tek themelimi i Qendrës Kosovare për Rehabilitimin e të Mbijetuarve të Torturës (QKRMT), ajo ka dëshmuar se guximi nuk matet vetëm me fjalë, por me veprim. Lufta i shkatërroi shumë, por ajo zgjodhi të ndërtojë – jo vetëm jetë, por edhe institucione që garantojnë dinjitet dhe të drejta për ata që dikur u mohuan. Sot, si një kandidate për Çmimin Nobel për Paqe 2025, ajo na kujton se paqja nuk është thjesht mungesa e luftës, por edhe prania e drejtësisë, shërimit dhe humanizmit. Në një botë ku shumë zgjedhin të harrojnë, ajo vendosi të kujtojë – dhe të veprojë. Feride Rushiti është një mjeke dhe aktiviste e njohur nga Kosova, e cila ka luajtur një rol kyç në mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe rehabilitimin e viktimave të torturës dhe dhunës seksuale gjatë dhe pas luftës në Kosovë. Feride Rushiti është dëshmi se ndryshimi nuk vjen vetëm nga fjalët, por nga guximi për të vepruar, për të sfiduar të pathënat dhe për të ndërtuar drejtësi aty ku ka pasur vetëm dhimbje. Në një botë ku shumë viktima mbeten të harruara, ajo zgjodhi t’u japë zë, dinjitet dhe shpresë. Puna e saj nuk është thjesht një histori suksesi, por një testament i fuqisë së humanizmit. Dhe ndërsa emri i saj jehon sot në arenën ndërkombëtare, ai mbetet, mbi të gjitha, një simbol i përkushtimit ndaj jetës, të vërtetës dhe pajtimit. Nëse paqja ka fytyrë, ajo reflektohet në punën e palodhur të Feride Rushitit. Edukimi dhe Karriera e Hershme Në vitin 1997, Rushiti përfundoi studimet në Fakultetin e Mjekësisë në Universitetin e Tiranës, ku u specializua në gastroenterologji. Gjatë luftës në Kosovë në vitin 1999, ajo punoi me organizata ndërkombëtare si UNICEF dhe Mjekët pa Kufij në Kukës, Shqipëri, duke ofruar ndihmë mjekësore dhe psikosociale për refugjatët kosovarë.  Themelimi i QKRMT-së Pas përfundimit të luftës, në vitin 1999, Rushiti themeloi Qendrën Kosovare për Rehabilitimin e të Mbijetuarve të Torturës (QKRMT), me qëllim ofrimin e ndihmës mjekësore dhe psikosociale për viktimat e torturës dhe dhunës seksuale. Ajo ka qenë aktive në promovimin dhe avancimin e të drejtave të këtyre individëve, duke luftuar për njohjen e tyre ligjore dhe sociale.  Arritje dhe Njohje Në vitin 2017, përpjekjet e saj çuan në një vendim historik të qeverisë së Kosovës për të ofruar pensione për të mbijetuarit e dhunës seksuale gjatë luftës, duke vendosur një precedent për angazhimin qeveritar në trajtimin e së kaluarës së Kosovës.  Në vitin 2018, Rushiti u nderua me Çmimin Ndërkombëtar për Guximin e Grave nga Departamenti Amerikan i Shtetit, një njohje për përkushtimin dhe guximin e saj në fushën e të drejtave të njeriut.  Nominimi për Çmimin Nobel për Paqe 2025 Në janar 2025, Feride Rushiti dhe QKRMT u nominuan për Çmimin Nobel për Paqe nga deputeti suedez Magnus Jacobsson, i cili vlerësoi kontributin e tyre të jashtëzakonshëm në mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe avancimin e paqes. Përmes punës së saj të palodhur, Feride Rushiti ka ndikuar ndjeshëm në jetën e shumë individëve dhe ka kontribuar në ndërtimin e një shoqërie më të drejtë dhe humane në Kosovë.

"Gjenerali në labirintin e tij" i Gabriel García Márquez është një roman historik që tregon udhëtimin e fundit të Simon Bolívarit, hero i pavarësisë së Amerikës Latine, gjatë ditëve të fundit të jetës së tij. I mbështetur në ngjarje të vërteta, ky roman paraqet një figurë të ndërlikuar, të përbërë nga kontradikta dhe pasiguri, duke eksploruar psikologjinë e udhëheqësit të pushtuar nga nostalgjia, dhimbja dhe dëshira për të realizuar ëndrrën e tij të bashkimit të Amerikës Latine. Márquez përdor stilin e tij të veçantë, duke hedhur dritë mbi pasojat e pushtetit dhe të vërtetës, duke krijuar një labirint emocional dhe filozofik, ku heroi i tij lufton me të kaluarën dhe fatin e tij tragjik.  "Gjeneralin në labirintin e tij" nga Gabriel García Márquez dhe për figurën e Simon Bolívarit është një reflektim i thellë mbi pushtetin dhe udhëheqësit. Në këtë roman, Marquez analizoi psikologjinë e Bolívarit dhe përplasjen e tij me realitetin e pushtetit, si dhe marrëdhëniet e tij me të vërtetën, shtypin dhe kulturën evropiane. Libri e portretizon një udhëheqës të sfilitur nga pushteti, i cili, edhe pse ka realizuar ëndrrat e tij të pavarësisë, ndodhet i dëshpëruar në fund të udhëtimit të tij. Tensioni i botuar në këtë narrativë lidh fuqishëm me dilemat e liderëve dhe me realitetin e pasigurisë dhe zhgënjimit pas fitores. Ajo që shpesh na duket e paqartë përtej epërsisë politike, është rrëfimi i një individi që përpiqet të kuptojë veten në një shoqëri që ka ndryshuar rrënjësisht, siç ndodhi me Bolívarin. Realiteti që përshkruhet në "Gjenerali në labirintin e tij" është një pasqyrë komplekse dhe shpesh e shtrembëruar e pushtetit dhe ndikimeve që ai ka mbi individët dhe shoqëritë. Márquez përdor figurën e Simón Bolívarit për të shfaqur mënyrën se si pushteti dhe idealet mund të kthehen në shkatërrim për liderët dhe njerëzit që janë të lidhur me to. Ky realitet është i ndërthurur me tema të dhimbshme si tradhëtia, manipulimi, dhe lufta për të mbajtur pushtetin, dhe nuk është i thjeshtë për t'u vlerësuar si "i drejtë" apo "i shtrembëruar" në mënyrë të qartë. Realiteti i "drejtë" në roman : Një nga aspektet më interesante të romanit është se Márquez paraqet se pushteti ka një çmim të lartë, dhe se ndihmuesit dhe bashkëpunëtorët që e rrethojnë një udhëheqës shpesh ndjekin interesa personale dhe jo ideale të pastra. Ky realitet i "drejtë" tregon se çdo udhëheqës, pavarësisht sa i ndershëm ose i idealizuar mund të jetë, mund të bëhet një viktimë e realiteteve të pasigurisë, gënjeshtrave dhe manipulimeve që i rrethojnë. Bolívari, për shembull, gjithmonë është i rrethuar nga të tjerë që i ofrojnë mbështetje, por ata mund të jenë gjithashtu të motivuar nga interesat e tyre personale ose dëshira për pushtet. Realiteti i "shtrembëruar" : Marrëdhënia e Bolívarit me të vërtetën është një nga temat kryesore të romanit dhe, ndoshta, një pasqyrë e këtij "realiteti të shtrembëruar". Bolívari, në shumë raste, është i rrethuar nga të tjerë që e mbajnë atë të informuar me të dhëna të pasakta ose që i bëjnë të duket se po shkon gjithçka mirë. Ky realitet "i shtrembëruar" i ndihmon njerëzit të mbajnë kontroll mbi situatën dhe t'i japin ndjesinë e suksesit udhëheqësit, ndërkohë që ai është në fakt i izoluar dhe i shpërbërë nga brenda. Ajo që ai dëshiron të shohë si sukses dhe si realizim të idealit të tij për Amerikën Latine të bashkuar është thjesht një iluzion, një ëndërr që kurrë nuk mund të realizohet për shkak të realitetit politik, social dhe kulturor që ndodhet përtej tij. Përplasja e ideologjive dhe kulturave : Një tjetër element që ndihmon në formimin e këtij realiteti është përplasja midis ideologjisë dhe kulturës evropiane dhe asaj latine. Bolívari e shihte veten si një udhëheqës të denjë për të krijuar një bashkim të kontinentit të Amerikës Latine, duke pasur për model Napoleonin dhe idetë evropiane për një shtet të fuqishëm dhe të centralizuar. Por këto ide janë në kontradiktë me kulturën dhe realitetin e Amerikës Latine, ku lufta dhe ndarjet e brendshme janë të thella. Ky dallim midis idealeve evropiane dhe realitetit të Amerikës Latine krijon një realitet që është shumë larg atij që Bolívari e kishte ëndërruar, duke kontribuar në ndjenjën e humbjes dhe tradhëtisë që ai ndjen gjatë udhëtimit të tij të fundit. Përfundimi : Në fund, "realiteti" që paraqitet në roman është një pasqyrë e mundimshme dhe sfiduese, ku udhëheqësit e mëdhenj si Bolívari janë të përfshirë në një lojë të pafundme me gënjeshtra, besnikëri dhe tradhëti. Ai është një realitet që është i shtrembëruar nga interesat e individëve dhe grupimeve që veprojnë në emër të idealeve të mëdha, por që shpesh dështojnë t'i realizojnë ato. Në këtë kuptim, Márquez na tregon se edhe në përpjekjet më të sinqerta për të krijuar një botë më të drejtë, ajo mund të përfundojë në një labirint të pashmangshëm të kompromisesh dhe humbjesh.

“Amantia, qyteti që u themelua nga Abantët që u larguan nga Troja” E ndodhur vetëm 35 km larg nga qyteti i Vlorës në Amantia mund të shkosh për 45 minuta pas një udhëtimi me makinë. Pasi i drejtohesh lindjes dhe përshkon një sërë vargjesh kodrinorë përpara të del një kodër e lartë. Pikërisht pranë fshatit të sotëm Ploç, të rrethit të Vlorës në krahun e djathtë të lumit Shushica gjenden rrënojat e qytetit antik të Amantias, një nga qendrat arkeologjike të Shqipërisë. Qysh nga viti 2005 ajo funksionon si Park Kombëtar i hapur për turistët vendas dhe të huaj. Ndërkohë që stadiumi ku dikur zhvilloheshin garat sportive hesht duke pritur së bashku me objektet e tjera rrënoja kazmat e arkeologëve që kanë vite që nuk kanë trokitur aty. Emri i këtij qyteti ka qenë shumë i lakuar prej autorëve antike. Ndër ta mund të përmendim Skylaksin i cili tek vepra e tij Lundrimi thotë se: Amantia është larg Apolonisë 320 stade. Të tjerë autorë që mund të përmenden janë Plini i cili tek libri i tij: Historia e Natyrës se pranë Nymfeut banojnë barbarët Amantë dhe Bylianë.    Ptolemeu një autor tjetër tek libri i tij: “Gjeografia” na jep edhe koordinatat gjeografike të Amantias prej 44o 56’ pranë grykës së lumit Kelydnos (Shushica). Ndërkohë që tek TABULA PEUNTIGERIANA (itinerar udhëtimi romak) Amantia shënohet me shifrën romake LV, që paraqet numrin e miljeve. Së fundi përmendim Stefan Bizantinin i cili tek vepra e tij e shekullit të VI-të: “Mbi qytetet dhe popujt” thotë se Amantia është krahinë e Ilirëve pranë Orikut dhe Korkyrës. Ndërsa guida e udhëtimeve të Hieroklit në shekullin e VI-të e përmend si një ndër tetë qytetet kryesore të Provincës Bizantine të Epirit të ri. Amantia u themelua si qytet diku rreth fundit të shekullit të V-të P.K. (M.Korkuti. Vlora në rrjedhojat e kohës fq.34-39). Ajo ishte qendra e një bashkësie ekonomike, shoqërore dhe politike që njihej me termin grek Koinoni (lidhja) Amante, e cila shtrihej përgjatë luginës së Shushicës deri në Borsh në jug. Koinoni përfshinte edhe bregdetin e sotëm të Vlorës nga laguna e Nartës deri në ujin e ftohtë, ku përfshiheshin edhe qytetet e Aulonës (Triporti) dhe Kaninës (Throni). Të tjera qendra që bënin pjesë në këtë formacion ishin edhe Olimpia (Mavrova) Hajdëraj, Dukaj, Matohasanaj, Cerja, Borshi, etj. Si shumë qytete Ilire edhe Amantia kishte legjendën e saj mbi themelimin. Sipas saj të cilën e citon Pausania qyteti u themelua nga Abantët që u larguan nga Troja, pas shkatërrimit të saj.    Amantia ishte qyteti kryesor i Koinonit, qendra politike, ekonomike, shoqërore, kulturore, etj. Në të kryqëzoheshin nje rrjet i dendur rrugësh që lidhnin Apoloninë me Bylisin dhe më tej me Epirin. Të ardhurat kryesore ekonomike vinin nga blegtoria, dhe tregtimi i lëndës drusore pasi malet përreth ishin të veshur me pyje. Në vitet 260 P.K.-168 P.K. (B.Dautaj, Vlora në rrjedhat e kohës. Tirane 2001. fq.39-43), Amantia nxorri edhe monedhat e saj prej Bronxi me nënshkrimin AMANTION. Lidhjet kryesore ekonomike qyteti i kishte me Apoloninë dhe Epirin. Ndërkohë nuk dihet se si kanë qenë marrëdhëniet me Apoloninë, e cila shfrytëzonte minierën e serës së Nymfeut (Selenicës) që gjendej në territorin Amantin. Gjatë rrjedhave të kohës Amantia përjetoi edhe pushtime e shtetit Ilir, Epirot, Maqedonas, Romak, Bizantin, etj. Mund të përmendim se gjatë viteve të luftës civile në Romë, midis Çezarit dhe Pompeut, siç e pohon vetë Çezari tek libri i tij “Lufta civile” Amantët mbajtën anën e këtij të fundit në këtë konflikt. Gjatë periudhës së dyndjeve barbare në shekujt III-V Amantia si duket nuk i shpëtoi dot barbarizmave të gotëve. Ndërkohë në librin e tij “Ndërtimet” Prokopi i Çezaresë e përmend Amantian si një nga qytetet që rindërtoi Justiniani në Provincën e Epirit të Ri. Së fundi përmendet si qendër Peshkopale në shekullin e VIII-të, më pas historia hesht për të.    Amantia kishte një sipërfaqe prej 15 ha (B.Dautaj. po aty) dhe shtrihej përgjatë një kodre e rrethuar e gjitha me mure që arrinin gjatësinë 2200 m. Për vetë kushtet e ndërtimit në një terren të tillë qyteti kishte formën e një trapezi gjatësor. Pikërisht në këtë hapësirë gjendeshin ndërtesat, tempujt, stadiumi, akropoli, teatri, etj. (N.Ceka Monumentet X. 1975, N.Ceka, qendrat e fortifikuara të Amantëve fq.47).    Nga monumentet me të ruajtur në Amantia është padyshim stadiumi që padyshim është një nga treguesit e zhvillimit të qytetit. I zbuluar nga arkeologu Skënder Anamali në vitin 1956, ai ka formë katërkëndëshi ka një gjatësi në drejtimin Lindje-Perëndim prej 40.40 m. Kjo anë e tij përbëhet prej 17 shkallaresh të gurta ku uleshin spektatorët. Nga ana Lindore (gjerësia) stadiumi kishte 8 shkallare të tjera. Hyrja në stadium bëhej nga Veriu pjesa e të cilit ishte e hapur. Në librin e tij Përshkrimi i Greqisë (Ilirët dhe Iliria tek autorët antikë. Tirane 1965.fa.246) shkrimtari grek i shekullit të II-të, Pausania në pjesën e v-të, në kapitullin Elida, përmend qytetin Amant të Thronit, i cili sipas tij ndodhej pranë maleve Keraune (Llogarasë).    Në këtë pasazh Pausania përshkruan edhe një monument që qyteti i Apolonisë e kishte ngritur për nder të fitores që kishte arritur me Thronin. Ky i fundit që mendohet se mund të jetë Kanina e lashtë duhej të shihej nga Polisi i Apolonisë si një kërcënim i rrezikshëm për kontrollin e bregdetit dhe rrugëve detare. Ndoshta konflikti i zhvilluar në mesin e shekullit të III-të P.K.,ndodhi për shkak të synimit të Apolonisë për të nënshtruar Polisin e Orikut (N.Ceka. Ilirët. Fq.84), me qëllim që të kontrollonte guroret e tij që ndodheshin në të dyja anët e Karaburunit. Sot shumica e arkeologëve pranojnë se Throni antik nuk është veçse Kanina e sotme, duke ju larguar hipotezës se ky qytet ndodhej në kepin e Triportit. Nëpërmjet Thronit dhe Aulonës Amantët kryenin komunikimin me detin duke u lidhur me botën Ilire, Italike, Greke dhe Mesdhetare. Qytet tjetër i Koinonit Amant ishte Olympe, rrënojat e të cilës ndodhen në fshatin e sotëm Mavrovë në anën e djathtë të lumit Shushica (Monumentet X 1975. N.Ceka qendrat e fortifikuara të Amantias).    Olympe shtrihej mbi një kodër me një sipërfaqe prej 13 ha, dhe ishte qytet i paisur edhe me Akropol. Por ndryshe nga Amantia organizimi politik i së cilës ishte sipas Koinonit Grek, Olimpe i kishte organizuar institucionet e saj sipas modelit Epirot. Në krye të qytetit ishte nëpunësi më i lartë ekzekutiv i njohur me emrin Politarkes. Ai ndihmohej nga një kolegj nëpunësish të quajtur Synarkontë si dhe nga Gramateusi (sekretari). Emrin Olympe, qyteti mendohet se e mori nga vajza e Mbretit Pirro, Olimpia. Këtë variant e hodhi për herë të parë arkeologu Hasan Ceka, Olympe u identifikua nga arkeologu Burhan Dautaj, i cili gjatë gërmimeve të zhvilluara në vitet 1960 gjeti tetë monedha me mbishkrimin OLYMPIASTAN.    Zhvillimin më të madh Olympe e arriti në vitet 229-148 P.K. me nxjerrjen e monedhave, të cilat përdoreshin vetëm brenda ekonomisë së këtij qyteti. Ato kishin simbole të ngjashme me monedhat e Apolonisë, Amantias dhe Bylisit.    Interesant është fakti se autorët antikë heshtin për praninë e këtij qyteti, i cili ndeshet vetëm tek Stefan Bizantini që e përmend tek vepra e ti: “Mbi qytetet dhe popujt”. Cerja dhe Hadëraj ishin dy qyteza-fortesa të cilat kishin funksion strategjik për të kontrolluar lëvizjet që bëheshin përgjatë rrugës së Koinonit Amantin. Hulumtim

Në thellësitë e natyrës, mes luleve dhe aromave të freskëta, një botë e vogël por e përsosur funksionon me një disiplinë mahnitëse – bletët. Këto krijesa të vogla, por të jashtëzakonshme, nuk jetojnë vetëm për veten e tyre; ato janë pjesë e një bashkësie të organizuar në mënyrë të përkryer, ku çdo individ ka një detyrë të saktë dhe çdo lëvizje është e lidhur ngushtë me mirëqenien e kolonisë. Në një koshere, ka jetë, ka punë të palodhur dhe ka një ekuilibër të natyrshëm që sfidon kaosin. Bletët punëtore fluturojnë nga lulja në lule, duke mbledhur nektar dhe polen, mbretëresha siguron vazhdimësinë e jetës, ndërsa rojat mbrojnë me vigjilencë këtë mbretëri të artë. Ky është një mikrokozmos i disiplinës dhe bashkëpunimit, një mrekulli e natyrës ku harmonia dhe puna kolektive janë çelësi i mbijetesës. Nëse kërkojmë një model të përsosur të organizimit, efikasitetit dhe përkushtimit, atëherë duhet të shohim nga kosheret e bletëve—aty ku çdo individ, pavarësisht madhësisë, ka një rol jetësor për të luajtur. Si funksionojnë bletët dhe pse janë kaq të organizuara? Bletët janë ndër krijesat më të organizuara në natyrë, dhe kjo organizim i përsosur i lejon të mbijetojnë dhe të mbështesin ekosistemin. 1. Struktura e Kosheres dhe Roli i Bletëve Një koshere është si një qytet funksional ku çdo bletë ka një detyrë të përcaktuar. Brenda saj gjenden tre lloje kryesore bletësh: A. Mbretëresha  (1 në çdo koshere) Është e vetmja bletë që pjell vezë, duke siguruar vazhdimësinë e kolonisë. Ajo mund të pjellë deri në 2000 vezë në ditë . Jeton 2 deri në 5 vjet . Lëshon feromone që mbajnë unitetin në koshere dhe ndalojnë krijimin e një mbretëreshe tjetër. B. Bletët Punëtore  (50,000 - 60,000) Janë femra sterile dhe kryejnë të gjitha punët e kolonisë. Jetojnë vetëm 4-6 javë në verë , por në dimër mund të jetojnë më gjatë. Ndryshojnë rol sipas moshës: Pastruese  (1-3 ditë): Pastrojnë kosheren. Infermiere  (4-10 ditë): Ushqejnë larvat. Ndërtuese  (11-20 ditë): Prodhon dyll dhe ndërton hojet. Roje  (21-35 ditë): Mbrojnë hyrjen e koshereve. Mbledhëse  (pas 35 ditësh): Shkojnë jashtë për të mbledhur nektar, polen dhe ujë. C. Bletët Meshkuj (Tranët) Kanë vetëm një qëllim: të çiftëzohen me mbretëreshën . Nuk punojnë dhe nuk kanë thumb. Pas çiftëzimit, vdesin. Në fund të verës, bletët punëtore i dëbojnë nga koshereja, sepse nuk janë më të nevojshëm. 2. Si prodhojnë bletët mjaltin? Mbledhja e nektarit  – Bletët mbledhëse shkojnë nga lulja në lule dhe thithin nektarin me gojën e tyre të gjatë (proboscis). Transportimi  – Nektari ruhet në stomakun e dytë të bletës, ku përzihet me enzima që fillojnë tretjen dhe transformimin e tij. Depozitimi në hojet e dyllit  – Bleta e vendos nektarin në hojet e koshereve dhe fillon avullimi i ujit prej tij. Përpunimi  – Bletët rrahin krahët për të tharë nektarin, duke e kthyer në mjaltë të trashë. Mbyllja me dyll  – Kur mjalti është gati, bletët e mbulojnë qelizën me një shtresë dylli për ta ruajtur. 3. Si ndikon bleta në ekosistem? Bletët janë themelore për jetën në Tokë . Pa to, ekosistemet do të shembeshin. Pllenimi i bimëve  – 75% e bimëve bujqësore dhe 90% e bimëve të egra varen nga pllenimi i bletëve. Ruajtja e biodiversitetit  – Pa bletët, shumë lloje bimësh do të zhdukeshin. Ushqimi për njerëzit dhe kafshët  – Shumë kultura bujqësore dhe bimë barngrënëse mbështeten në bletët për të riprodhuar. 4. Pse janë kaq të organizuara? Organizimi i tyre vjen nga: Feromonet  – Kimikatet që çliron mbretëresha dhe bletët punëtore ndihmojnë në komunikimin dhe koordinimin. Komunikimi me “vallëzimin e bletëve”  – Bletët mbledhëse bëjnë një vallëzim specifik për të treguar vendndodhjen e burimeve ushqimore. Gjenetika  – Miliona vite evolucion i kanë bërë bletët të mbijetojnë përmes organizimit të përkryer. Instinkti kolektiv  – Në një koshere nuk ka “udhëheqës” në kuptimin tradicional; çdo bletë ndjek instinktin dhe komunikimin kimik për të ruajtur rendin. Përfundim Bletët janë një nga krijesat më të rëndësishme të natyrës. Ato punojnë në harmoni të plotë, prodhojnë mjaltë, pllenojnë bimët dhe mbajnë të ekuilibruar ekosistemin. Pa to, jeta në Tokë do të ishte në rrezik. Çfarë mendon, a mund të mësojmë ne njerëzit nga organizimi i bletëve?

Liqeni i Butrintit në jug të Shqipërisë, i cili shtrihet përgjatë bregut të detit Jon është krahasuar me Maldivet nga turistët – falë ujërave të tij mahnitëse bruz, plazheve me rërë të bardhë dhe klimës së ngrohtë të verës, shkruan Rom Preston-Ellis në një artikull të botuar në të përditshmen britanike “Mirror”. Ndërsa destinacionet klasike të pushimeve në Evropë po bëhen gjithnjë e më të mbipopulluara këtë verë, turistët janë në kërkim të vendeve më të qeta. Butrinti  në qarkun e Vlorës, Shqipëri plotëson të gjitha kërkesat për një arratisje ëndrrash – me motin e tij të mrekullueshëm, ujërat bruz të pastra kristal dhe rrënojat e lashta romake. Madje, shumë ekspertë të udhëtimeve e kanë krahasuar me Maldivet – falë peizazhit mahnitës të detit, plazheve me rërë të bardhë dhe klimës së ngrohtë. Gjatë vizitës në Butrint mund të shijoni shtigjet e natyrës, eksploroni historinë dhe përvojën thelbësore të pushimeve në plazh. Parku Kombëtar i Butrintit i listuar në UNESCO shtrihet në një sipërfaqe prej 9,424 hektarësh me peizazhe të ndryshme, duke përfshirë kodra, liqene, ligatina dhe këneta të kripura. Ky park është shtëpia e qytetit historik të Butrintit, i cili ka përjetuar banim të vazhdueshëm që nga kohërat parahistorike përmes sundimit grek, romak, bizantin dhe venecian. E kaluara e pasur e zonës shfaqet përmes grupit të saj të relikeve të mirëmbajtura që datojnë nga shekujt IV deri në XIX, një teatër, kisha, vila, kulla dhe bazilika. Parku Kombëtar i Butrintit është një thesar kulturor. Vizitorët mund të shijojnë shkëlqimin natyror, të mrekullohen me rrënojat e lashta, të eksplorojnë kalanë dhe madje të hipin në një traget për të shkuar në një kështjellë të çuditshme veneciane përtej Kanalit të Vivarit, ku ndodhen shumë ndërtesa romake dhe otomane. Turistët që planifikojnë një vizitë në Butrint, mund të akomodohen në “Hotel Livia” – me çmime që fillojnë nga 39 paund nata. Gjithashtu, pushuesit mund të zgjedhin të qëndrojnë në  Sarandë , një qytet piktoresk turistik vetëm 30 minuta larg me makinë, i njohur për gjirin e tij mahnitës, plazhet me rërë, shëtitoren magjepsëse dhe kalanë historike të shekullit XVI. Saranda krenohet me një sërë opsionesh akomodimi – që u përshtaten të gjitha buxheteve – të gjitha me çmime të shkëlqyera në krahasim me vendet e tjera të njohura turistike. Përveç përballueshmërisë së saj, Saranda shënon gjithashtu rezultate të larta për aksesueshmërinë. Turistët britanikë mund të rezervojnë fluturime buxhetore drejt Tiranës ose Korfuz – pasi mund të arrijnë lehtësisht në Sarandë, me autobus ose traget./

Ish-presidenti amerikan, Jimmy Carter ka marrë një çmim ”Grammy” pas vdekjes – i katërti – për versionin audio të një koleksioni të fjalimeve të tij të së dielave në komunitetin e tij fetar në Xhiorxhia. Presidenti demokrat vdiq në moshën 100-vjeçare më 29 dhjetor, por në gusht ai botoi “Të dielat e fundit në Plains: Një festë 100-vjeçare”, një libër për dashurinë, mirësinë, faljen dhe jetën e përtejme në Kishën Baptiste në Maranatha në Plains, vendlindja e tij. Jason Carter, një nga nipërit e tij, mori pjesë në ceremoninë gala’ në Los Anxheles për të marrë çmimin në emër të tij. Jeta e ish presidentit Amerikan Jimmy Carter Marre ngaVOA Jeta dhe kontributi i presidentit të 39-të amerikan, Jimmy Carter Jeta dhe kontributi i presidentit të 39-të amerikan, Jimmy Carter Jeta dhe kontributi i presidentit të 39-të amerikan, Jimmy Carter Ish-Presidenti i Shteteve të Bashkuara, Jimmy Carter vdiq të dielën në moshën 100 vjeçare. Presidenti më jetëgjatë amerikan vdiq në shtëpinë e tij në qytetin e vogël Plains të Xhorxhias, ku ai dhe gruaja e tij, Rosalynn, e cila vdiq në moshën 96 vjeçare në nëntor 2023, kaluan pjesën më të madhe të jetët e tyre, njoftoi Qendra Carter. “Themeluesi ynë, ish-presidenti i SHBA-së Jimmy Carter, ndërroi jetë këtë pasdite në Plains të Xhorxhias”, tha qendra në një postim në lidhje me vdekjen e tij në platformën e mediave sociale X. Në deklaratë thuhej se ai vdiq i qetë, i rrethuar nga familja e tij. Korrespondenti i Zërit të Amerikës Kane Farabaugh sjell një përmbledhje të jetës së ish-presidentit, karrerës së tij pasi u largua nga presidenca, angazhimin për shëndetësinë dhe demokracinë globale dhe hollësi të tjera mbi trashëgiminë e presidentit të 39-të të Shteteve të Bashkuara. Jeta dhe kontributi i presidentit të 39-të amerikan, Jimmy Carter Kur Jimmy Carter bëri betimin më 20 janar të vitit 1977, ai premtoi një “qeverisje të mirë, ashtu si populli amerikan”. "Nuk mund të ketë detyrë më fisnike dhe më ambicioze për Amerikën, në këtë ditë të një fillimi të ri, sesa të ndihmojë formimin e një bote të drejtë dhe paqësore”, tha ai. Një bote që ai vazhdoi t’i kontribuojë përtej mandatit të tij të vetëm në Shtëpinë e Bardhë, duke u bërë laureat i Çmimit Nobel për Paqe. Ai është themelues i qendrës Carter, një organizatë globale jofitimprurëse, misioni i së cilës është “përhapja e paqes dhe shpresës, si dhe luftimi i sëmundjeve”. "Punën e Qendrës Carter e shoh si vazhdimësi të asaj që u mundova të bëja si president”, tha ai më 2007. Zoti Carter lindi në Plains të Xhorxhias më 1924. Ai u diplomua nga Akademia e Marinës amerikane më 1946, duke shërbyer si oficer nëndetëseje para se të kthehej në Plains më 1953 për të drejtuar fermën e familjes pas vdekjes së babait të tij. Ish-presidenti hyri në politikë gjatë lëvizjes për të drejtat civile të viteve 1960. Ai shërbeu dy mandate si ligjvënës në Xhorxhia para se të bëhej guvernator i shtetit më 1971. “U them sinqerisht se koha për diskriminimin racor ka mbaruar”, tha ai në fjalimin gjatë inaugurimit të tij si guvernator i Xhorxhias më 1971. Ai u bë nga një guvernator jo shumë i njohur i jugut më 1971, në kandidatin fitues të zgjedhjeve presidenciale më 1976, pasi mposhti me rezultat të ngushtë republikanin Gerald Ford. Ndërmjetësimi i marrëveshjeve në “Camp David” më 1979 dhe traktati përfundimtar i paqes midis Egjiptit dhe Izraelit ishte kulmi i presidencës së tij. "Gjatë 25 viteve të kaluara kanë ndodhur katër luftra midis arabëve dhe izraelitëve, me egjiptianët në krye, të mbështetur nga Bashkimi Sovjetik. Egjipti ishte vendi i vetëm që mund ta sfidonte Izraelin ushtarakisht”, tha zoti Carter në një deklaratë më 2009. Zoti Carter negocioi edhe një traktat që i ktheu Panamasë kontrollin e Kanalit të Panamasë dhe vendosi lidhje të plota diplomatike me Republikën Popullore të Kinës. Por, revolucioni islamik i vitit 1979 në Iran ndryshoi kursin e presidencës së tij. Protestat e udhëhequra nga klerikët shiitë rrëzuan udhëheqësin iranian të mbështetur nga Shtetet e Bashkuara, i cili u largua nga vendi. Më vonë militantët sulmuan ambasadën amerikane në Teheran, duke marrë peng 66 amerikanë. Në fund të nëntorit, 13 pengje u liruan. Në prill të vitit 1980, ish-presidenti autorizoi një operacion ushtarak për të liruar pengjet tjera. Operacioni dështoi dhe tetë pjesëtarë të ushtrisë amerikane vdiqën. Zoti Carter u përball edhe me sfida të brendshme. Inflacioni dhe shkalla e papunësisë dëmtuan ekonominë, çka ndikoi në humbjen e tij në zgjedhjet e vitit 1980 ndaj republikanit Ronald Reagan. Më 20 janar të vitit 1981 – ditën e inaugurimit të Reaganit – Irani liroi gjithë pengjet amerikane. Zoti Carter, i mposhtur dhe i dëshpëruar, u kthye në vendlindjen e tij për të planifikuar angazhimin e tij pas-presidencial. "Po mendoja të bëja diçka të vogël, një zyrë pranë disa ndërtesave të bukura në Atlanta”, tha ai më 2007. Rezultati ishte shumë më i madh. Një organizatë jofitimprurëse e njohur botërisht, Qendra Carter ka monitoruar mbi 100 procese zgjedhore dhe ka ndërmjetësuar mosmarrëveshje duke filluar nga një bllokadë bërthamore me Korenë e Veriut më 1994 e deri tek një marrëveshje paqeje midis Ugandës dhe Sudanit. Qendra angazhohet edhe për çështje shëndetësore duke luftuar sëmundjet në pjesët më të varfra të planetit. Çrrënjosja e sëmundjes parazitare ‘dracunculiasis’, e njohur si ‘Krimbi i Guinesë’, ishte qëllimi kryesor. Në vitin 2022 janë raportuar vetëm 13 raste në njerëz, numri më i ulët i të prekurve ndonjëherë me këtë sëmundje. "Është vetëm një sëmundje në historinë e njerëzimit që është çrrënjosur. Ajo është lija, më shumë se tridhjetë vjet më parë. ‘Krimbi i Guinesë’ së shpejti do të jetë sëmundja e dytë në histori që do të fshihet nga faqja e dheut”, tha ai më 2009. Angazhimi i zotit Carter për të ndihmuar njerëzimin e çoi atë në Oslo të Norvegjisë më 2002, ku pranoi Çmimin Nobel për Paqe. “Çmimin Nobel për Paqe e fitova për shkak të punës së Qendrës Carter. Pra, do të isha plotësisht i kënaqur nëse trashëgimia ime do të jetë e bazuar mbi paqen dhe të drejtat e njeriut. Kush nuk e do këtë gjë?”, u shpreh zoti Carter më 2007. Zoti Carter i mbijetoi kancerit të trurit më 2015 dhe kishte një jetë aktive deri në vitet e 90-a. Por problemet shëndetësore dhe pandemia e koronavirusit më 2020 e mbylli atë në qytetin e tij të lindjes, ku kaloi vitet e fundit të jetës. Në një nga paraqitjet e tij të fundit televizive, zoti Carter ndau me Zërin e Amerikës shpresat e tij për të ardhmen. “Do të doja që në të ardhmen t’i shihja Shtetet e Bashkuara kampion në botë për paqen, të drejtat e njeriut dhe cilësinë e mjedisit dhe do të thosha duke i trajtuar të gjithë si të barabartë. Nëse mund ta bëjmë këtë, do të kishim një superfuqi të vërtetë në vendin, që unë e dua shumë”, tha ai më 2019.