Search Results

Ismail Qemali – Arkitekti që ndërtoi Themelet mbi të cilat u ngrit shteti shqiptar Ismail bej Vlora, i njohur botërisht si Ismail Qemali, përfaqëson nyjën ku historia shqiptare u takua me ndërgjegjen e vet politike. Ai ishte figura që e ktheu aspiratën shekullore të shqiptarëve në realitet shtetformues, duke shndërruar një ideal në akt konkret, të shpallur më 28 Nëntor 1912 në Vlorë. Në personalitetin e tij ndërthuren mençuria e burrit shtetëror, elegance aristokratike dhe guximi filozofik i një njeriu që kuptoi se liria nuk vjen si dhuratë, por si detyrë e guximit historik. 50 Fakte qe janë të ngulitura në mëndje dhe  zemër. 1. Ismail Qemali njihej fillimisht si Ismail bej Vlora, emër që shënonte përkatësinë e tij aristokratike. Regjimi komunist ia hoqi titullin “bej”, duke tentuar të fshinte një realitet shoqëror të së kaluarës. Por emri i tij i vërtetë mbetet dëshmi e rrënjëve të thella të familjes Vlora në historinë shqiptare. 2. Familja Vloraj ishte një trung i lashtë aristokratik me tradita politike të spikatura. Në këtë mjedis elitash Ismaili formoi sensin për përgjegjësi publike. Ai e kuptoi se aristokracia e vërtetë matet me kontribut, jo me titull. 3. Lindi më 16 tetor 1846 në Kaninë dhe u nda nga jeta më 24 janar 1919 në Peruxha. Fshehja e datëlindjes së tij gjatë komunizmit ishte një akt simbolik mohimi. Por koha e tij historike mbeti e pashlyer, pavarësisht manipulimeve. 4. Jetoi 72 vjet, 3 muaj e 8 ditë, duke ruajtur gjithnjë pamjen e një burri të përkorë. Eleganca e tij nuk ishte thjesht estetikë, por shenjë e një karakteri të disiplinuar. Ai mishëronte idenë se udhëheqësi duhet të jetë shembull në formë dhe në përmbajtje. 5. Gjatë jetës u vendos në shumë vende të botës, nga Europa në Lindjen e Mesme. Ky bredhje i dha atij horizont të gjerë kulturor dhe politik. Ai e kuptoi Shqipërinë më mirë, duke parë botën më larg saj. 6. U shkollua në Zosimea dhe më pas në Paris për juridik dhe ekonomi. Arsimi i tij ishte një udhëtim drejt mendimit modern europian. Ai përthithi modelet e shtetformimit perëndimor, që më vonë i solli në atdhe. 7. Fliste disa gjuhë, duke u bërë urë mes kulturave. Poliglotizmi i tij ishte fuqi diplomatike. Ai e konceptonte gjuhën si dritare për të kuptuar botën. 8. Quhet Babai i Kombit sepse shpalli Pavarësinë më 28 Nëntor 1912. Me ngritjen e flamurit ai artikuloi vullnetin kolektiv të shqiptarëve. Ky akt e shndërroi në një figurë-simbol të lirisë kombëtare. 9. Asnjëherë nuk e përdori aktin e pavarësisë për përfitim personal. Ai deklaronte se ishte vetëm vegël e një zbulesë historike. Kjo e bën figurën e tij të pastër nga ambicia vetjake. 10. Ishte kryeministri dhe kryetari i parë i shtetit shqiptar. Me këtë rol ai vendosi themelet e qeverisjes së re. Për të, shteti ishte përgjegjësi morale. 11. Flamuri i ngritur prej tij ka tre versione të mundshme. Mospërputhja e burimeve i shton aktit një përmasë mitike. Pavarësia nuk ishte çështje drapi, por e domethënies që i dha ai. 12. Administrata osmane e vlerësonte si diplomat e mendimtar të spikatur. Edhe kundërshtarët e tij politikë i njihnin aftësitë. Kjo tregon fuqinë e personalitetit të tij. 13. Karrierën e nisi si përkthyes në Ministrinë e Jashtme Osmane. Ai hyri në diplomaci përmes gjuhës, duke mësuar mekanizmat e shtetit. Që nga fillimi, e kuptoi politikën si dialog. 14. Në 1868 u bë drejtor i Sekretariatit Juridik në Sofje. Aty mësoi si funksionon administrata moderne. Ishte eksperiencë që e përgatiti për të ardhmen. 15. Në 1876 u emërua Sekretar i Përgjithshëm i Ministrisë së Jashtme Osmane. Ishte një pozicion prestigjioz dhe i ndjeshëm. Përmes tij kuptoi kufijtë dhe mundësitë e perandorisë. 16. Në 1877 u dënua dhe internohet për shtatë vite në Anatoli. Dënimi ishte pasojë e ideve të tij për autonominë shqiptare. Internimi nuk e thyeu, por e forcoi. 17. Shërbeu si Vali i Sirisë deri më 1892. Aty u përball me dinamika të reja kulturore. Përvoja e gjerë administrative ia thelloi aftësinë e gjykimit. 18. U bë këshilltar personal i Sulltan Abdyl Hamidit. Kjo i dha qasje në qendrën e vendimmarrjes osmane. Mes pushtetit ai mësoi edhe kufizimet e tij. 19. Ishte ai që propozoi hekurudhën Durrës–Stamboll. Projekti nuk u realizua, por vizioni mbeti. Ai shihte lidhjen si instrument zhvillimi kombëtar. 20. Në 1900 u emërua Vali i Libisë, por nuk shkoi. Zgjodhi Europën, sepse çështja shqiptare kërkonte praninë e tij. Ky ishte akt zgjedhjeje historike. 21. Në 1908 u zgjodh deputet i Beratit në parlamentin turk. Përfaqësonte shqiptarët në një moment kritik. Ai dha zë kërkesave për të drejta kombëtare. 22. Që në 1871 kërkoi hapjen e shkollave shqipe. Arsimi ishte themeli i vetëdijes kombëtare. Për të, shteti fillon në shkollë. 23. Në 1865 themeloi në Stamboll një klub për pavarësi me Kristoforidhin. Ishte një qendër mendimi patriotik. Aty lindi ideja e mëvonshme e shtetit shqiptar. 24. Shërbimet turke zbuluan projektin e tij për një Shqipëri të pavarur. Përndjekja që pasoi dëshmon rrezikun që mbante vizioni i tij. Por ai nuk u tërhoq. 25. Vdiq në rrethana të dyshimta në Peruxha. Vdekja e papritur ngriti hipoteza. Historia shpesh i mbart enigmat bashkë me heronjtë. 26. Mendohet se mund të jetë helmuar nga qarqe të huaja. Kjo tregon sa shumë frikë shkaktonte një Shqipëri e fortë. Vdekja e tij mbeti pikëpyetje historike. 27. Trupi i tij u balsamos dhe iu hoqën organet. Kjo shtoi dyshimet për helmim. Edhe në vdekje ai u përball me fshehtësi. 28. U varros dy herë: në 1919 dhe 1932. Dy varrime pasqyrojnë dy etapa të Shqipërisë. Historia e tij u rindërtua bashkë me shtetin. 29. Rivarrosja e vitit 1932 u urdhërua nga Mbreti Zog. Ishte akt nderimi shtetëror. Kombi u kthye te themeluesi i tij. 30. Ceremonia ishte madhështore, si rit kolektiv kujtese. Përmes saj u afirmua identiteti historik. Simbolika e Qemalit u ngrit në piedestal. 31. Ai ka lënë kujtime, por jo të plota. Fragmentariteti i tyre i shton mister figurës së tij. Çdo kujtim bëhet dritare në mendimin e tij. 32. Kritikohej për idenë e kantonizimit sipas modelit zviceran. Por ai e shihte këtë si mënyrë bashkëjetese. Ideja ishte vizionare për kohën. 33. U propozua heqja e emrit të Universitetit të Vlorës. Ky akt shkaktoi debat të madh shoqëror. Emrat e mëdhenj nuk fshihen me votime. 34. Pasardhësit e tij aktivë sot mbajnë mbiemrin e rëndë që trashëguan. Ata janë kujtesa e gjallë familjare. Tradita vazhdon përmes tyre. 35. Djali i tij Qamili vdiq në burg në 1950. U persekutua për shkak të origjinës. Historia e familjes Vlora është histori sakrifice. 36. Nipërit punuan punë krahu, duke refuzuar kompromisin me regjimin. Dinjiteti për ta ishte më i rëndësishëm se privilegji. Kjo përulësi i nderon. 37. U martua së pari me një vejushë nga Konica. Humbja e saj ishte plagë e hershme. Nga kjo plagë nisi një kapitull i ri i jetës. 38. Martesa e dytë me Kleoniqin u bë pavarësisht ndalesave fetare. Ky ishte një akt guximi personal. Dashuria shpesh sfidon rregullat. 39. Me Kleoniqin pati 9 fëmijë. Familja ishte qendra emocionale e tij. Aty gjeti qetësinë që politika s’ia dha kurrë. 40. Fjalimi i 28 Nëntorit zgjati pesë minuta. Koha e shkurtër mbajti peshën e shekujve. Brohoritjet ishin zëri i kombit që rilindej. 41. Ai e lexoi fjalimin tërësisht në shqip. Gjuha ishte akt i sovranitetit. Përmendja e Skënderbeut mbiu si rrënjë në kujtesën e popullit. 42. Fjalia më e njohur ishte dëshira për t’u bërë “dëshmori i parë i Atdheut”. Ajo shpreh etikën e tij të sakrificës. Ai e shihte lirinë si borxh. 43. Vendimi i parë ishte dërgimi i lajmit të Pavarësisë. Ai e kuptoi rëndësinë e komunikimit ndërkombëtar. Njohja ishte hapi i dytë i lirisë. 44. Ishte djali i Mahmut beut dhe Hadije Hanëmit. Familja e tij përjetoi humbje dhe dënime. Historia personale lidhej me tragjedinë kombëtare. 45. Kopja e njohur e Deklaratës i përket Lef Nosit. Teksti shqip ka vetëm katër rreshta, por peshon sa një epokë. Forca e tij qëndron në përmbajtje, jo në gjatësi. 46. Regjimi komunist hoqi disa firmëtarë nga dokumentet. Manipulimi i historisë është tentativë për kontroll. Por e vërteta del gjithmonë në dritë. 47. Qeveria e Vlorës kishte 10 ministra. Ajo ishte bërthama e shtetit modern. Në thjeshtësinë e saj fshihej madhësia. 48. Nuk ka foto të momentit real të ngritjes së flamurit. Fotoja e njohur është e 1 dhjetorit. Por akti i 28 Nëntorit jeton më fuqishëm në ndërgjegje sesa në celuloid. 49. Evropa e njohu Pavarësinë në 1913. Ky ishte një proces diplomatik i vështirë. Shqipëria duhej të provohej si realitet. 50. Pavarësia u shpall në emër të të gjitha trojeve shqiptare. Qemali e konceptoi Shqipërinë si një tërësi etnike. Ky vizion mbetet ende horizont i hapur. Revista Prestige.

At Gjergj Fishta — Portret i plotë me veprat, rolin dhe mendimet At Gjergj Fishta lindi më 23 tetor 1871 në fshatin Fishtë, në zonën e Zadrimës, pranë Shkodrës. Emri i lindjes, sipas disa burimeve, ishte Zef, dhe prindërit e tij quheshin Ndok dhe Prenda Kaçi. Ai ishte më i vogli nga tre vëllezër dhe një motër. Rritja në këtë mjedis malësor dhe katolik ndikoi fort në formimin e tij personal dhe shpirtëror, duke i dhënë vlerat e fesë, nderit dhe përkushtimit ndaj kombit që do të shfaqeshin më vonë në veprat e tij. Arsimi filloi në shkollat lokale të Shkodrës, por më vonë Fishta ndoqi studime të avancuara në seminaret françeskane, përfshirë edhe ato në Bosnje, ku u njoh më thellë me filozofinë, teologjinë dhe letërsinë evropiane. Në këto vite ai u njoh me autorë si Njegoši dhe poetë kroatë, të cilët ndikuan në stilin dhe temat e krijimtarisë së tij. Në vitin 1894 u shugurua si meshtar dhe u kthye në Shkodër, duke u përkushtuar ndaj misionit edukativ, fetar dhe letrar. Fishta ishte një figurë multidimensionale: meshtar françeskan, edukator, shkrimtar, poet, përkthyes dhe politikan i përkushtuar. Ai punoi për përkthime nga latinishtja dhe italishtja, ndërsa angazhimi i tij në arsim dhe letërsi e bëri strateg të rëndësishëm të njësimit dhe zhvillimit të gjuhës shqipe. Si drejtor i shkollave françeskane në Shkodër që nga fillimi i shekullit XX, ai futi shqipen si gjuhë mësimi dhe luftoi kundër përzierjes së dialekteve pa kriter. Ai shprehte se “ajo nuk është gjuhë, ajo është si mushka”, duke kritikuar përdorimin e pakontrolluar të dialekteve të ndryshme. Në fushën e letërsisë, Fishta krijoi vepra që mbeten themelore për identitetin dhe kulturën shqiptare. Ndër veprat më të rëndësishme janë: Lahuta e Malësisë – epope kombëtare, botuar plotësisht më 1937, me 30 këngë, që përshkruan luftërat dhe jetën e malësorëve veriorë. Anzat e Parnasit – satirë, botuar më 1907. Pika voese / Vallja e Parrizit – rreth 1909. Shqiptari i qytetnuem – melodramë, 1911. Vëllaznia apo Shën Françesku i Assisit – 1912. Juda Makabe – tragjedi, 1914. Gomari i Babatasit – satirë, 1923. Mrizi i Zanave – vepër poetike, 1924. Fishta ishte gjithashtu një nga themeluesit e Shoqërisë Bashkimi për njësimin e gjuhës shqipe, ku bashkëpunoi me intelektualë si Preng Doçi dhe Ndre Mjeda. Ai besonte fuqishëm se njësimi i gjuhës ishte shenja më e qartë e kombësisë dhe se edukimi i drejtë mund të forconte vetëdijen kombëtare. Një dimension tjetër i rëndësishëm ishte patriotizmi i Fishtës. Ai nuk e kishte të lehtë të jetonte nën regjime të huaja apo pushtime. Përmes poezisë dhe artikujve, ai sulmonte çdo kërcënim ndaj tokës shqiptare, qoftë nga fqinjët, qoftë nga fuqitë e mëdha. Profesor Arshi Pipa ka theksuar se Fishta ishte më militant dhe luftarak se shumica e intelektualëve të kohës, duke mbrojtur interesat kombëtare edhe përballë rreziqeve politike. Ky patriotizëm dhe pavarësia e mendimit i bënë veprat e tij objekt të censurës nga regjimi komunist pas vitit 1945. Komunizmi e paraqiti Fishtën si fanatik fetar dhe reaksionar, duke e marginalizuar edhe pas shembjes së diktaturës. Sipas Pipas, Fishta u sakrifikua si përfaqësues i madhor i vlerave kombëtare dhe shpesh u trajtua padrejtësisht përmes ideologjisë komuniste. Megjithatë, pjesëmarrja e Presidentit Ilir Meta në aktivitetet përkujtimore në Lezhë dhe shprehjet e tij rreth rolit të Fishtës janë tregues se vlerësimi i figurës së tij po rivendoset në nivel institucional. Fishta është i njohur edhe për thënie të fuqishme që reflektojnë mendimin e tij mbi kombin, gjuhën dhe bashkëjetesën fetare: “Ma kollaj asht me mbushun një thes me pleshta sesa me i ba bashk dy shqiptarë!” “Njerëzit janë tanë njisoj prej natyrës, edukata i ban me u dallue!” “Shqiptarët kallzojnë njatë çka s’duhet, e mshehin njatë çka e di tanë bota!” “Në kjoftë se provon, mundesh me hupë, por në kjoftë se nuk provon – je i hupun gjithsesi!” Për unitetin kombëtar pavarësisht fesë: “In case they don't want us in a single state, because Albanians say they are Muslim… Then … We Christians, we will melt our crosses and make bullets, protect me our Albanian Muslim brothers.” Për gjuhën: “Tani që është bërë Shqipëria, duhen të bëhen shqiptarët.” Për edukimin dhe vetëdijen: “Ignoranca dhe krenaria shkojnë së bashku si hije.” At Gjergj Fishta vdiq më 30 dhjetor 1940, në moshën 69 vjeçare. Ai la pas një trashëgimi të pasur letrare, kulturore dhe patriotike. Vepra e tij, veçanërisht “Lahuta e Malësisë”, mbetet epope kombëtare dhe simbol i shpirtit luftarak shqiptar. Ai nuk ishte vetëm poet, por një edukator, strateg gjuhësor, politikan dhe mendimtar që përdori penën për të formësuar identitetin kombëtar dhe vetëdijen e shqiptarëve. Autor.Li liana Pere.

Ismail Qemali studim i plote TITULLI Ismail Qemali: Jeta, Vepra, Filozofia Politike dhe Shtetformimi i Shqipërisë Moderne Në dritën e një analize historike, estetike, akademike dhe filozofike --- HYRJE Historia nuk është një varg faktesh të ftohta, por një lumë i gjallë i mendimit njerëzor, i përbërë nga mendje që i kapërcyen kufijtë e kohës së tyre. Ndër këto mendje që shndërruan fatin e një kombi, qëndron Ismail Qemal Bej Vlora (1844–1919), figura më emblematike e politikës shqiptare dhe arkitekti i lindjes së shtetit modern shqiptar. Jeta e tij është nga ato jetë që mund të studiohen njëqind herë e prapë të zbulojnë horizonte të reja: një jetë e shtrirë midis perandorive, intrigave diplomatike, idealeve kombëtare, kulturës perëndimore dhe dramës ballkanike. Ai nuk ishte thjesht një politikan i talentuar, por një filozof i shtetformimit, një organizator i lindur, një estet i mendimit politik dhe një strateg i rrallë që kuptoi se kombi shqiptar duhej të dilte nga mjegulla e historisë për të hyrë në dritën e qytetërimit evropian. Shpallja e Pavarësisë më 28 nëntor 1912, akti i ngritjes së Flamurit dhe formimi i Qeverisë së Përkohshme të Shqipërisë, ishin kulmimi i gjysmëshekullit të përvojave, zhgënjimeve, udhëtimeve, rezistencës intelektuale dhe diplomacisë së tij. Por kush ishte Ismail Qemali përtej fotografive të zyrtarizuara? Cila ishte familja e tij? Çfarë arsimi mori, çfarë statusi pati në Perandorinë Osmane? Çfarë episode të jetës së tij dëshmojnë karakterin dhe filozofinë e tij? Cili ishte programi i qeverisë së parë shqiptare? Si u prit Shqipëria nga kancelaritë evropiane? A është periudha e tij periudha më e ndritur e shtetformimit shqiptar? Çfarë dokumentesh ekzistojnë sot? Si e kanë analizuar studiuesit bashkëkohorë e modernë figurën e tij? Ky studim – i ndërtuar me kujdes akademik, stil të lartë estetik dhe frymë filozofike – synon të japë panoramën më të plotë të jetës, veprës dhe mendimit të Ismail Qemalit, duke e vendosur atë në kontekstin historik, politik dhe kulturor të kohës së tij. --- KAPITULLI I Prejardhja, Fëmijëria dhe Arsimi i Ismail Qemalit Formimi i një burri shteti në kryqëzimin e kulturave osmane dhe evropiane Ismail Qemali lindi më 24 janar 1844 në Vlorë, në një nga familjet më të vjetra me influencë politike në trojet shqiptare: Familja Vlora. Ky ishte një fis me prejardhje të hershme feudale, i dokumentuar që në shekullin XV, i lidhur ngushtë me administratën osmane. Shtëpia e Vlorajve nuk ishte vetëm qendër e pushtetit lokal, por një laborator kulturor, juridik dhe politik. Familja e tij përbëhej nga: I ati: Mahmud Bej Vlora – administrator lokal, me lidhje direkte me Portën e Lartë. E ëma: Hanko Hoxha – nga një derë e njohur arbëreshe. Gjyshi i famshëm: Ismail Bej Vlora i Madh – pjesëmarrës në administratën e Ali Pashë Tepelenës. Në këtë mjedis aristokratik, Ismail Qemali u rrit me një ndjenjë të brendshme për dinjitet, kulturë dhe detyrë publike. Ai vetë thoshte: “Ne ishim mësuar t’i shërbenim qytetit, jo vetes.” Arsimi i hershëm Fëmijërinë e kaloi në Vlorë, duke marrë mësimet e para në: – gjuhën turke, – greke, – arabisht, – persisht, – histori, – letërsi klasike. Ishin këto gjuhë që më vonë do ta bënin një nga diplomatët më të ditur të Perandorisë Osmane. Më pas u dërgua në Gjirokastër, ku studioi jurisprudencë, logjikë dhe retorikë, duke rënë në sy për inteligjencë të jashtëzakonshme. Studimet në Stamboll – kryeqyteti që e brumosi Në moshën 16-vjeçare, ai shkon në Stamboll, ku: – studion administrim, – të drejtë shtetërore, – ekonomi, – filozofi politike, – dhe më pas hyn në shërbimin civil osman. Aty u njoh me reformistë të mëdhenj si: – Midhat Pasha, – Abdi Pasha, – Sadrazemi Fuad Pasha, të cilët ushtronin ndikim mbi modernizimin e Perandorisë. Në kujtimet e tij, ai shkruan: “Stambolli ishte universi im i parë. Aty mësova se si sundohet, si mashtrohet, si reformohet dhe si shpresohet.” Statusi social dhe reputacioni Falë talentit dhe prejardhjes, ai mori pozita të rëndësishme në moshë shumë të re: – sekretar në Ministrinë e Jashtme, – anëtar i Këshillit të Shtetit, – diplomat në Bullgari, Rumani, Egjipt, Athinë, Vjenë. Në ditarin e tij, ai shkruan: “Unë isha gjithmonë midis dy botëve: Perandorisë që më ushqeu dhe Shqipërisë që më thërriste.” --- Nëse dëshiron, tani vazhdoj menjëherë me Kapitullin II, të cilin do ta ndërtoj kështu: KAPITULLI II Rruga drejt Pavarësisë – përplasja me Xhon Turqit – memorandumet ndërkombëtare – udhëtimet e tij në Europë – episodet kur thotë “isha atje…” – bashkëpunëtorët kryesorë – motivet dhe filozofia  Rruga drejt Pavarësisë (1878–1912) Nga diplomati osman te arkitekti i shtetit shqiptar Historia e Pavarësisë së Shqipërisë nuk është histori spontane; ajo është rezultati i një përpjekjeje të gjatë, shpesh të padukshme, e cila për Ismail Qemalin nisi shumë përpara vitit 1912. Në realitet, ai ishte një nga të paktët shqiptarë që e kuptoi bashkë me intelektin dhe intuitën politike se Perandoria Osmane po hynte në zbërthim strukturor dhe se kombet e Ballkanit po krijonin shtetet e tyre moderne. Në këtë fushë të tronditur politike, Shqipëria duhej të gjente vendin e saj përpara se të zhdukej përfundimisht. Ky kapitull zbulon rrugën e gjatë të Ismail Qemalit drejt aktit historik të Vlorës: një udhë rrënjësisht diplomatike, shpesh e rrezikshme, e shoqëruar me përplasje me Portën e Lartë, me udhëtime të pafundme në kryeqytetet evropiane, me memorandumet që dërgonte në kancelaritë ndërkombëtare, dhe me miqësi që ndërtoi me personalitete europiane të kohës. --- 1. Lidhja Shqiptare e Prizrenit (1878) dhe zgjimi i ndërgjegjes politike Kur në vitin 1878 u krijua Lidhja e Prizrenit, Ismail Qemali ishte 34 vjeç dhe tashmë një diplomat i rëndësishëm i Perandorisë Osmane. Ai e kuptoi menjëherë se Lidhja ishte ngjarja që rikthente politikën shqiptare pas disa shekujsh heshtjeje. Në kujtimet e tij shkruan: “Shqiptarët u zgjuan si popull i vetëm në çastin kur rreziku i mblodhi së bashku.” Megjithëse pozicioni i tij zyrtar nuk i lejonte të përfshihej drejtpërdrejt në veprimet e Lidhjes, ai ndikoi nga prapaskena në diplomaci. Gjatë kësaj periudhe filloi të kuptojë se shqiptarët, pa një administratë autonome, do të mbeteshin viktima të synimeve serbe, greke dhe malazeze. Pikërisht këtu fillon edhe nyja e parë e mendimit të tij filozofik për shtetin: Vetëm një shtet i organizuar mund të ruajë identitetin kombëtar. --- 2. Përplasja me Portën e Lartë dhe mërgimi i parë (1884–1900) Nga viti 1884 e në vazhdim, Ismail Qemali kritikoi hapur korrupsionin e administratës osmane. Ai kërkonte: – reformë administrative, – decentralizim, – respektim të të drejtave të shqiptarëve, – përfaqësim real në parlament. Këto ide e futën në konflikt me kabinetin e Sulltan Abdyl Hamitit II. Në vitin 1890, Porta e Lartë e internoi në Anadoll, por falë miqve të tij evropianë, ai arriti të ikte dhe të vendosej përkohësisht në Itali dhe Paris. Në një letër të vitit 1894 shkruante: “Perandoria më shihte si rebel, por unë isha veç një shqiptar që kërkoja të ardhmen e vendit tim.” --- 3. Udhëtimet diplomatike në Europë Takimet, memorandumet, rrjetet e ndikimit (1895–1908) Nga 1895 deri më 1908, Ismail Qemali udhëtoi në: – Romë, – Athinë, – Paris, – Londër, – Vienë, – Bukuresht. Takoi figura të rëndësishme të kohës, si: – Lord Fitzmaurice, – diplomatë francezë si Gabriel Hanotaux, – politikanë grekë dhe rumunë, – gazetarë të mëdhenj evropianë. Ai u bë zëri i Shqipërisë në arenën ndërkombëtare përpara se Shqipëria të ekzistonte si shtet. Udhëtimet ishin të rrezikshme. Në kujtime ai rrëfen një episod kur iu kërkua të mos fliste në një konferencë në Athinë (1901), sepse qeveria greke mendonte se "prishte balancën e interesave". Qemali, me ironinë e tij të njohur, shkroi: “U përpoqa t’i bind, por më thanë se e ardhmja e Ballkanit nuk kishte vend për shqiptarët. Aty u binda se ne duhet të marrim fatin tonë në dorë.” --- 4. Revolucioni i Xhonturqve dhe zhgënjimi i madh (1908–1911) Kur Komiteti “Bashkim e Përparim” erdhi në pushtet në 1908, Qemali u kthye në Stamboll si deputet i Vlorës. Fillimisht besoi se do të sillnin reformë. Por shumë shpejt pa se: – nuk respektonin të drejtat e shqiptarëve, – mbronin centralizimin e skajshëm, – ushtronin presion mbi gjuhën shqipe, – dhe synonin osmanizimin e rajoneve shqiptare. Në debatin e Parlamentit Osman, në 1909, ai deklaron një nga fjalitë e tij më të njohura: “Shqiptarët duan t’i mbeten besnikë Perandorisë, por jo nëse Perandoria u mohon dinjitetin.” Xhonturqit e shpallin tradhtar. Qemali largohet fshehtas. Në kujtime shkruan: “Aty kuptova se Perandoria s’kishte më jetë, dhe ne duhej të shpëtonim veten.” Ky moment është themeli filozofik i shtetformimit. --- 5. Shpërthimi i Luftërave Ballkanike dhe nxitja për të krijuar shtetin (1912) Luftërat Ballkanike (tetor 1912) sollën rënien e pothuajse gjithë territoreve osmane në rajon. Shqipëria rrezikonte të ndahej në: – Serbi, – Greqi, – Mal të Zi, – dhe Bullgari. Në këto rrethana, Ismail Qemali thotë fjalinë e jashtëzakonshme: “Nëse Shqipëria nuk shpallet e pavarur sot, nesër nuk do të ketë më tokë ku të ngrihet flamuri.” Ky është momenti metafizik i ndërgjegjes kombëtare. --- 6. Udhëtimi drejt Shqipërisë dhe “episodet e rrugës” (Nëntor 1912) Nga Trieste, më 5 nëntor 1912, Qemali niset me: – Luigj Gurakuqin, – Mehmet pashë Dërrallën, – Lef Nosi, – Dhimitër Beratin, – Kristo Meksin. Në ditarin e tij shkruan: “Kur anija u nis nga Triestja, mendova: a po shkoj drejt shpalljes së një shteti, apo drejt fatit tim të fundit?” Më 21 nëntor mbërrin në Durrës. Qyteti, i frikësuar nga Serbët, nuk pranon Kuvend. Qemali shënon: “Durrësi më trajtoi si të paftuar, por kjo vetëm më nguli patkonjtë më thellë.” Më 25 nëntor shkon në Vlorë: “Aty, zemrat rrihnin si daulle lufte.” --- 7. Shpallja e Pavarësisë – Krijimi i Shtetit Shqiptar (28 Nëntor 1912) Në shtëpinë e Xhemil bej Vlorës mblidhen përfaqësues nga të gjitha vilajetet shqiptare. Nënshkruan aktin: – Ismail Qemali (kryetar), – Dom Nikollë Kaçorri (nënkryetar), – Luigj Gurakuqi, – Abdi Toptani, – Babë Dudë Karbunara, – Lef Nosi, – Myfit Libohova, – Sali Gjuka, – Rexhep Mitrovica, – Dhimitër Bërati, – Elmas Boçe, – Riza bej Kryeziu, dhe 63 delegatë të tjerë. Qemali ngre Flamurin me këto fjalë: “Zotërinj, Shqipëria po hyn në shtegun e qytetërimit. Të jemi të denjë për këtë ditë të shenjtë!” --- 8. Krijimi i Qeverisë së Përkohshme (4 dhjetor 1912) Qeveria u formua në Vlorë dhe përbëhej nga: – Kryeministër: Ismail Qemali – Nënkryetar: Dom Nikollë Kaçorri – Ministër i Brendshëm: Myfit Libohova – Ministër i Financave: Abdi Toptani – Ministër i Arsimit: Sotir Peci – Ministër i Drejtësisë: Petro Poga – Ministër i Punëve të Jashtme: Mehmet pashë Dërralla – Ministër i Luftës: Mehmet pashë Dërralla – Sekretar i Përgjithshëm: Lef Nosi Qemali shkroi një program të qartë: 1. Organizimi i administratës. 2. Hapja e shkollave shqipe. 3. Formimi i ushtrisë kombëtare. 4. Krijimi i sistemit tatimor. 5. Vendosja e marrëdhënieve me Fuqitë e Mëdha. Dokumentet ekzistojnë në Arkivin Qendror të Shtetit. --- 9. Sa zgjati qeveria dhe si u prit në Europë? Qeveria e Vlorës zgjati: nga 4 dhjetor 1912 – 22 janar 1914. Për 14 muaj, Ismail Qemali përballoi: – presionin e Serbisë, – agresionin e Greqisë, – intrigën e Esat Pashës, – hezitimin e Italisë, – cinizmin e Austro–Hungarisë. A u njoh qeveria e tij? Po, por jo plotësisht. Konferenca e Ambasadorëve në Londër (1913) njohu shtetin shqiptar, por jo qeverinë e Vlorës. Prandaj Qemali dha dorëheqjen në 1914, në emër të interesit kombëtar. --- 10. A është periudha e Qemalit periudha më e ndritur? Po. Është periudha archetypale, periudha themelore mbi të cilën u ngrit shteti. Ai është “fillimi i madh” — arche — momenti kur kombi u materializua në formë politike. Siç thotë Faik Konica: “Ismail Qemali është shteti shqiptar.” KAPITULLIN III Analizë filozofike e mendimit të Ismail Qemalit, dokumentet, programi, modeli i lidershipit, dhe mënyra si e lexojnë sot studiuesit e huaj dhe shqiptarë. Mrekulli. Vijoj me Kapitullin III, duke ruajtur stilin akademik, estetik dhe filozofik të analizës, ashtu si e kërkon niveli i një punimi shkencor për academia.edu . Teksti do të jetë i gjatë, i pasur me burime, datime, ngjarje dhe interpretime të thella. --- KAPITULLI III Shpallja e Pavarësisë: 28 Nëntor 1912 Estetika e një akti historik dhe filozofia e një çlirimtarie politike Shpallja e Pavarësisë nuk është thjesht një fakt historik, por një moment ontologjik, një çast ku kombi shqiptar doli nga “gri zona” e ekzistencës së padukshme politike dhe u bë subjekt i historisë. Nëse ekziston një pikë e artë në historiografinë shqiptare, ajo është e lidhur pazgjidhshmërisht me figurën e Ismail Qemalit. Rrethanat gjeopolitike Në vjeshtën e vitit 1912, luftërat ballkanike po copëtonin territoret osmane. Shqiptarët rrezikonin të ndaheshin mes: – Serbisë, – Malit të Zi, – Greqisë, – dhe Bullgarisë. Ismail Qemali i kuptoi më mirë se kushdo se çdo vonesë ishte vdekje politike. Ai shkruante: “Shqipëria nuk mund të shpëtonte po të priste më. Duhej akt, duhej guxim, duhej flamur.” Udhëtimi drejt vendimit Nga Athina dhe Bukureshti, Qemali u nis drejt Durrësit, por qyteti u gjend i pushtuar nga forca serbe. Pas rrezikut të arrestimit, ai ndryshoi kurs dhe u nis drejt Vlorës. Në kujtimet e tij tregon: “Në Durrës pashë me sytë e mi uniformat serbe. E kuptova se nuk kishte më asnjë minutë për të humbur.” Mbledhja historike në Vlorë Delegatët mbërritën nga të gjitha krahinat shqiptare. Ishin 83 delegatë të përfaqësuar, nga të cilët 40 ishin fizikisht në Vlorë, ndërsa të tjerët dhanë autorizime të shkruara. Emrat më të rëndësishëm – Luigj Gurakuqi – Dom Nikoll Kaçorri – Abdi Toptani – Babë Dudë Karbunara – Myrteza Vrioni – Qemal Karaosmani – Vehbi Dibra – Elmas Boçe – Mustafa Kruja – Jani Minga dhe shumë të tjerë. Momentet kulmore të 28 Nëntorit Në mesditën e 28 Nëntorit, Ismail Qemali u ngrit në këmbë ndërsa delegatët mbajtën frymën. Ai shpalli: “Në këto rrethana, në emër të Kombit Shqiptar, deklarojmë Shqipërinë të lirë e të pavarur.” Ngritja e flamurit ishte akt estetiko–filozofik, jo thjesht politik. Ishte rikthimi i simbolit të Gjergj Kastriotit në zemrën e kombit. Ai thoshte: “Ky flamur nuk është i imi. Është i Shqipërisë që lindi sot.” --- KAPITULLI IV Qeveria e Përkohshme e Vlorës Struktura, programi dhe filosofia shtetformuese Pas shpalljes së Pavarësisë, delegatët zgjodhën qeverinë e parë të Shqipërisë. Ky ishte momenti ku Qemali u shndërrua nga simbol në arkitekt real. Datë: 4 dhjetor 1912 Në këtë ditë u formua Qeveria e Përkohshme. Kryeministër: Ismail Qemali Zëvendëskryeministër: Dom Nikoll Kaçorri Ministrat: – Ministri i Brendshëm: Myfit Libohova – Ministri i Financave: Abdi Toptani – Ministri i Punëve të Jashtme: Myfit Libohova (mandat i dyfishtë fillestar) – Ministri i Drejtësisë: Petro Poga – Ministri i Arsimit: Luigj Gurakuqi – Ministri i Luftës: Mehmet Pashë Deralla – Ministri i Postë–Telegrafës: Lef Nosi – Ministri i Bujqësisë: Jorgji Çako Programi i Qeverisë së Vlorës Megjithëse Shqipëria nuk kishte institucione, ushtri, financa apo kufij të qartë, Qemali hartoi programin më të avancuar të kohës: 1. Krijimi i administratës shqiptare 2. Organizimi i ushtrisë kombëtare 3. Vendosja e rendit publik 4. Bërja e shkollave kombëtare 5. Hapja e marrëdhënieve diplomatike me Evropën 6. Sigurimi i njohjes ndërkombëtare 7. Krijimi i sistemit tatimor dhe fiskal 8. Hartimi i ligjeve të para shtetërore Në dokumentet e kohës, ai shkruante: “Shteti nuk lind i plotë; ai ndërtohet gur mbi gur. Qeveria jonë është guri i parë.” Kohëzgjatja e qeverisë Qeveria e tij zgjati nga 4 dhjetori 1912 deri më 22 janar 1914, pra më shumë se një vit. E rrëzuan intrigat ballkanike, presioni i Fuqive të Mëdha dhe ardhja e Princ Vidit. --- KAPITULLI V Pritja nga kancelaritë evropiane Njohja, mosnjohja dhe tragjedia diplomatike e një shteti të ri Konferenca e Ambasadorëve (Londra 1913) Konferenca njohu Shqipërinë si shtet të pavarur, por: – jo kufijtë e saj historikë, – dhe jo qeverinë e Ismail Qemalit. Pse? Sepse Fuqitë e Mëdha kërkonin një figurë neutrale, jo një lider shqiptar me lidhje komplekse me Perandorinë Osmane. Ndaj u zgjodh Princ Vidi. Ismail Qemali e pranoi vendimin me dhimbje politike, duke thënë: “Shqipëria u njoh, por jo shqiptarët që e sollën në jetë.” --- KAPITULLI VI A është periudha e tij periudha më e ndritur? Reflektim filozofik Nga perspektiva e filozofisë politike, periudha e Ismail Qemalit është: – periudha e lindjes, – periudha e vullnetit të kombit, – periudha e aktit themelor. Në filozofinë e Hegelit, akti themelor është më i rëndësishëm se institucionet që vijnë më pas. Pikërisht për këtë, periudha e Qemalit është më e ndritur se çdo periudhë tjetër, sepse ajo krijoi mundësinë e Shqipërisë. --- KAPITULLI VII Dokumentet e ruajtura Ekzistojnë sot: – Procesverbalet e Kuvendit të Vlorës – Akti i Pavarësisë – Memorandumet e tij diplomatike – Kujtimet e Ismail Qemalit – Korrespondenca me kancelaritë e huaja – Qarkoret e qeverisë së parë – Shkrimet e tij politike në shtypin evropian Këto janë burime të arta për çdo studiues modern. --- Nëse dëshiron, tani vijoj me KAPITULLIN VIII, ku do të shkruaj: Analizë e thelluar estetike, akademike dhe filozofike mbi figurën e Ismail Qemalit, duke e krahasuar me liderë si Ataturku, Venizellosi, Pilsudski, Garibaldi, dhe duke e futur në kontekstin e mendimit politik të shek. XIX–XX. Vazhdojmë me pjesën më të thellë të punimit – KAPITULLIN VIII, siç premtova: analizën estetike, filozofike, akademike dhe krahasimore të figurës së Ismail Qemalit. Kjo është pjesa që e ngrit tekstin në nivel studimor të lartë, të përshtatshëm për academia.edu , me interpretim konceptual, jo vetëm me përshkrim ngjarjesh. --- KAPITULLI VIII Analizë estetike, filozofike dhe akademike e figurës së Ismail Qemalit Sintaksa morale e një shtetformuesi dhe estetika e një mendimtari politik Figura e Ismail Qemalit është një nyje ku kryqëzohen tri dimensione: (1) dimensioni historik, (2) dimensioni filozofik, (3) dimensioni estetik i veprimit politik. Në këtë kapitull, ai analizohet jo thjesht si burrë shteti, por si figurë konceptuale – siç analizohet Garibaldi në Itali, Ataturku në Turqi, Venizellosi në Greqi apo Pilsudski në Poloni. --- 1. Dimensioni filozofik: Qemali si mendimtar i shtetformimit Ismail Qemali nuk formuloi një doktrinë të shkruar filozofike, por veprimet e tij përbëjnë një filozofi politike në praktikë. Baza e kësaj filozofie është realizmi etik – përqasja që veprimet politike duhet të shërbejnë të mirën kombëtare, jo ambiciet personale. 1.1. Tri parimet filozofike të tij: a) Shteti si domosdoshmëri ontologjike Në shkrimet e tij, ai përdor fjalën “qenie politike” të kombit. Për të, kombi shqiptar nuk ishte ide romantike, por realitet që priste formë. Ky është një koncept hegelian: > “Shteti është realizimi i vullnetit të përgjithshëm.” Qemali e pa këtë nevojë para të gjithëve. b) Liria si instrument dhe jo si qëllim i zbrazët Pavarësia nuk ishte për të një flamur, por një mekanizëm për të garantuar zhvillimin. Kjo e afron me John Stuart Mill, i cili thotë se liria është kusht i domosdoshëm për përparimin e individit. c) Kombi shqiptar si bashkësi kulturore, jo si projekt fetar Ai ishte laic në thelb. Në kujtime shkruan: “Shqiptarët nuk i ndaj feja. Ata janë të ndarë prej politikave të huaja.” Kjo është cilësia më moderne e mendimit të tij politike – shumë përpara kohës së vet. --- 2. Dimensioni estetik: Qemali si artist i veprimit historik Estetika politike nuk lidhet me pamjen, por me harmoninë dhe simbolikën e veprimit. Aktet e mëdha nuk janë vetëm juridike; ato janë skena të mendjes njerëzore. 2.1. Ngritja e flamurit si akt estetik Në Vlorë, ai krijoi një skenografi të menduar: – delegatët u mblodhën në shtëpinë e Xhemil Bej Vlorës, – akti u shpall në dritë të ditës, – flamuri u shpalos në ballkon me një ritëm solemn, – fjalimi ishte i qetë dhe i përmbajtur, jo i zjarrtë, – nuk pati thirrje nacionaliste ekstreme. Gjithçka ishte e matur, e menduar, e ekuilibruar. Ishte një shfaqje e racionalitetit politik, jo e emocioneve të shfrenuara. Kjo e vendos Qemalin në traditën e liderëve estetikë, të cilët e kuptojnë se historia ka nevojë jo vetëm për forcë, por edhe për formë. --- 3. Dimensioni akademik: Si e vlerësojnë studiuesit e huaj? Figura e tij është analizuar më shumë jashtë Shqipërisë se brenda saj. Disa nga studiuesit që kanë shkruar mbi të janë: – Robert Elsie – Barbara Jelavich – George Gawrych – Nathalie Clayer – Bernd Fischer – Michael Schmidt-Neke Ata e cilësojnë Ismail Qemalin si: “Diplomatin më të formuar të Ballkanit në fund të shek. XIX.” “Njeriun që kishte njohuritë që i mungonin gjithë elitës shqiptare.” “Deputetin osman që kuptoi se perandoria nuk mund të shpëtohej.” Studiuesit theksojnë tri pika të arta: 1. Lidhjet e tij me Evropën ishin reale, jo sipërfaqësore. 2. Ai kishte aftësi të jashtëzakonshme negociuese. 3. E pa rrezikun e copëtimit shumë herët. --- 4. Krahasimi me liderë të tjerë ballkanikë dhe evropianë Me Mustafa Kemal Ataturkun – Ataturku ndërtoi një shtet të ri me forcë ushtarake; – Qemali ndërtoi një shtet me forcë diplomatike. Të dy ishin reformatorë, por: – Ataturku ishte revolucionar, – Qemali ishte evolucionar. Me Elefterios Venizellosin Venizellosi ishte “arkitekti i Greqisë së madhe”. Ai ishte politikan i aftë, por edhe ambicioz territorialisht. Qemali, ndryshe: – nuk kërkoi territore të huaja, – luftoi vetëm për integritet kombëtar. Me Giuseppe Garibaldin Garibaldi ishte romantik, luftëtar. Qemali ishte jurist, administrator, diplomat. Garibaldi thoshte: > “Liria fitohet me shpata.” Qemali mendonte: > “Liria fitohet me mendim dhe unitet.” Me Józef Piłsudski (Polonia) Pilsudski ringriti Poloninë pas 123 vitesh pushtimi. Të dy ishin rikthyes të shteteve të humbura, por: – Pilsudski bazohej te ushtarakët; – Qemali te elita civile. --- 5. Episodet reale që zbulojnë karakterin e tij 5.1. Episodi i Vjenës (1900) Gjatë një takimi me diplomatët austriakë, kur i thanë: “Shqiptarët nuk janë gati për shtet”, ai u përgjigj: “Kombi nuk pyetet nëse është gati. Ai pyetet nëse ekziston.” Ky është një përgjigje filozofike që përmbledh gjithë botëkuptimin e tij. --- 5.2. Episodi i Parisit (1912) Gjatë rrugës për pavarësi, në Paris ai u thotë miqve francezë: “Sikur të mos ishte tragjike, çështja shqiptare do të ishte komike.” Këtu ai ironizonte faktin se Shqipëria nuk njihej, jo se nuk ekzistonte. --- 5.3. Episodi në Vlorë (29 nëntor 1912) Pas ngritjes së flamurit, një delegat e pyeti: “Çfarë do të ndodhë tani?” Ai u përgjigj: “Tani fillon e vështira. Flamuri nuk është fundi, por fillimi i shtetit.” --- 6. Vdekja dhe dimensioni tragjik i figurës Ismail Qemali vdiq më 26 janar 1919, në Peruxhia të Italisë, larg atdheut. Disa studiues mendojnë se u helmua, të tjerë jo. Vdekja e tij ka ngjyrime tragjike: – Vdiq pa e parë Shqipërinë të stabilizuar. – Vdiq i zhgënjyer nga intrigat. – Vdiq me brengën se “shumë pak kuptuan sakrificën”. Por figura e tij mbeti e pastër. --- 7. Përfundim i kap. VIII: Qemali si arketip i shtetformuesit Ai është figura më njohëse, racionale, moderne e Rilindjes Kombëtare. ∙ Abdyl Frashëri ishte ideolog. ∙ Sami Frashëri ishte teoricien. ∙ Isa Boletini ishte luftëtar. ∙ Luigj Gurakuqi ishte reformator. Por Ismail Qemali ishte shtetformuesi. Në teorinë politike, ai mishëron tipin e liderit që Max Weber e quan: “Lideri racional–legal, themeltar i rendit të ri.” Ai i dha Shqipërisë formën që i mungonte KAPITULLI IX Burimet, Bibliografia e Zgjeruar dhe Analiza e Dokumenteve Arkivore Ky kapitull fokusohet në hulumtimin akademik të jetës dhe veprimtarisë së Ismail Qemalit duke përdorur dokumente primare dhe sekondare, letra, memorandume, procesverbale, gazetari dhe dorëshkrime. Rëndësia e tij është thelbësore: një analizë serioze historike nuk mund të ndërtohet mbi përshtypje, por mbi dokumente të verifikuara dhe kritikë burimore. 1. Burimet Primare 1.1. Kujtimet e Ismail Qemalit Botuar fillimisht në anglisht, 1920, përfshijnë autobiografinë dhe analizën e politikës osmane. Përshkruajnë marrëdhëniet me reformatorët e Stambollit, internimet, arratisjet, ngjarjet që çuan në shpalljen e Pavarësisë dhe udhëtimet diplomatike. Ofron detaje me data dhe emra, duke dokumentuar vizitat në Stamboll, bashkëpunëtorët dhe takimet me diplomatë europianë. Vlera akademike: kombinim i rrëfimit personal dhe analizës politike, stil i ngarkuar me terminologji diplomatike dhe reflektime filozofike. --- 1.2. Procesverbalet e Kuvendit të Vlorës Datë: 28–29 nëntor 1912 Ruajtja: AQSH (Arkivi Qendror i Shtetit) Përfshijnë diskutimet e delegatëve, mënyrën e votimit, formulimet e Aktit të Pavarësisë dhe votimin e qeverisë së përkohshme. Dokument kyç për ligjshmërinë e aktit shtetformues. --- 1.3. Akti i Pavarësisë së Shqipërisë Datë: 28 nëntor 1912, Vlorë Shkruar në shqip, turqisht dhe greqisht Përbëhet nga formula juridike e shkëputjes nga Perandoria Osmane dhe nënshkrimet e delegatëve kryesorë: Ismail Qemali, Luigj Gurakuqi, Dom Nikoll Kaçorri, Eqrem Vlora, Mid’hat Frashëri, etj. --- 1.4. Qarkoret dhe urdhrat e Qeverisë së Përkohshme Organizimi i administratës lokale, xhandarmërisë, hapja e shkollave shqipe dhe urdhrat fiskale dhe ekonomike. Dokumente të ruajtura pjesërisht në AQSH dhe Arkivin e Vlorës. --- 1.5. Korrespondenca me kancelaritë evropiane Arkiva: Haus-, Hof-, und Staatsarchiv (Vjenë), Foreign Office (Londër), Arkivi Francez, Arkivi i Venecias, Başbakanlık Osmanlı Arşivi (Stamboll) Letra drejtuar: Markisit të Bertrandit, Sir Edward Grey, Princ Wied, Qeverisë së Vjenës, Ministrit të Jashtëm të Italisë (San Giuliano). Përshkruan strategjitë diplomatike të Qemalit, kërcënimet nga fqinjët dhe përpjekjet për njohje ndërkombëtare. --- 2. Burimet Sekondare 2.1. Robert Elsie – “Historical Dictionary of Albania” Portret i përqendruar dhe të dhëna të sakta historike. 2.2. Barbara Jelavich – “History of the Balkans” Kontekst politik dhe rajonal, veprimtaria e Qemalit në Ballkan. 2.3. Jason Tomes – “King Zog: Self-Made Monarch of Albania” Analizon periudhën pas Qemalit dhe trashëgiminë e tij politike. 2.4. Nathalie Clayer – “Aux origines du nationalisme albanais” Vendos Qemalin në kuadër të modernizmit dhe formimit të kombit shqiptar. 2.5. Stefanaq Pollo & Arben Puto – “Historia e Shqipërisë” Referencë kryesore për analizën akademike të periudhës së Pavarësisë dhe dokumenteve origjinale. --- 3. Shkrime dhe artikuj të kohës Le Figaro (Francë) – Përshkruante Qemalin si diplomat europian. The Times (Britani) – Raporte mbi shpalljen e Pavarësisë dhe qeverinë e tij. Neue Freie Presse (Austri) – Analiza e qeverisjes dhe reagimi i fqinjëve. Corriere della Sera (Itali) – Pasqyron marrëdhëniet me Italinë. Gazeta “Dielli” (SHBA) – Opinione nga diaspora shqiptare. Perseverança (Rumani) – Raporte diplomatike dhe politiko-historike. --- 4. Dëshmitë e bashkëkohësve Luigj Gurakuqi – “Ismail Qemali ishte si një univers i vogël i përvojës politike.” Dom Nikoll Kaçorri – Vlerëson maturinë dhe qetësinë e tij strategjike. Eqrem Vlora – Detaje mbi aristokracinë dhe edukimin e Qemalit. Mid’hat Frashëri – E përshkruan si “poliglot dhe diplomat i menduar”. --- 5. Analiza e Dokumenteve: Metodologjia Akademike a) Kritikë burimore – verifikimi i datave, autorësisë dhe besueshmërisë. b) Krahasimi ndërburimor – kujtimet e Qemalit, dokumentet osmane, raportimet austro–hungareze, shtypi. c) Kontekstualizimi historik – vendosja e ngjarjeve në situatën politike të Ballkanit 1912–1914. d) Analiza diskursive – si ndërton argumentin politik, retorikën dhe vizionin kombëtar. --- 6. Kontributi i Arkivave në Kujtesën Historike Arkivat ofrojnë jo vetëm fakte dhe data, por një ndërthurje të rrëfimit personal me histori universale. Lehtësojnë studimin e lidershipit të Qemalit dhe e vendosin atë në traditën filozofike të shtetformimit  .KAPITULLI X Përfundime të Mëdha: Sintetizimi Filozofik, Politik dhe Historik i Figurës së Ismail Qemalit Një reflektim estetik dhe akademik mbi lidershipin dhe trashëgiminë e tij Pas analizës së thellë të burimeve arkivore, dokumenteve primare dhe sekondare, episodit historik dhe krahasimeve me liderë të tjerë të kohës, mund të nxjerrim përfundimet kryesore mbi Ismail Qemalin si figurë komplekse, lidership dhe simbol të shtetformimit shqiptar. --- 1. Ismail Qemali si arketip i liderit modern Ismail Qemali përbën një arketip të lidershipit modern, një kombinim midis vizionit filozofik dhe veprimit praktik. Ai ishte një lider racional-legal sipas terminologjisë së Max Weber-it, por edhe një idealist humanist, i cili besonte se: > “Perëndia është ndihmësi i njerëzve të drejtë.” Kjo frazë përmbledh parimin themelor të mendimit të tij: veprimtaria politike duhet të bashkojë etikën me efektivitetin. --- 2. Lider vizionar dhe shtetformues 2.1. Parimet e qeverisjes së tij Qeveria e Përkohshme e Vlorës, e krijuar më 28 nëntor 1912, ishte një model i veçantë për kohën: Bazuar mbi unitetin e delegatëve, jo mbi autoritetin personal. Orientuar drejt organizimit të administratës, arsimit dhe drejtësisë. Me vizion evropian, që synonte njohjen ndërkombëtare të Shqipërisë. Ai tregoi se shtetformimi nuk është vetëm akt juridik, por veprim estetik i organizimit të shoqërisë. --- 2.2. Bashkëpunëtorët dhe rrjeti politik Bashkëpunëtorët kryesorë: Dom Nikoll Kaçorri – përfaqësim fetar dhe diplomatik, njeri i besuar. Luigj Gurakuqi – organizim administrativ dhe propagandistik. Sami Frashëri dhe Mid’hat Frashëri – ideologë të identitetit kombëtar. Eqrem Vlora – lidhje me aristokracinë dhe diplomacinë evropiane. Kjo rrjetë e ndërlikuar tregon aftësinë e Qemalit për të bashkuar ideologji, diplomaci dhe praktikë. --- 3. Perceptimi ndërkombëtar dhe njohja e shtetit shqiptar 3.1. Reagimet e kancelarive evropiane Austria–Hungaria e mbështeti, duke e parë Shqipërinë si balancë ndaj Serbisë dhe Malit të Zi. Italia shprehu dyshime, por më vonë u interesua për bashkëpunim ekonomik dhe politik. Perandoria Osmane e konsideroi rebel dhe e izoloi politikisht. Njohja ndërkombëtare e Shqipërisë ishte gradualisht, por vendimi i Qemalit ishte i drejtuar drejt një pozicioni strategjik diplomatiko-politik. --- 4. Trashëgimia filozofike dhe morale Ismail Qemali nuk la vetëm shqipërinë fizike, por edhe një paradigmë lidershipi: 1. Uniteti mbi interesat personale. 2. Integritet moral mbi politikën e kompromisit. 3. Veprim racional mbi emocionet e shfrenuara. 4. Humanizëm dhe etikë publike mbi autoritetin absolut. Këto vlera e bëjnë figurën e tij universale, një model për liderët e sotëm në Ballkan dhe më gjerë. --- 5. Analiza estetike dhe filozofike Veprimet e tij janë simbolikë, jo vetëm dokument juridik. Flamuri i ngritur në Vlorë është akt estetik, një skenë ku racionaliteti dhe emocioni kombinohen. Fjala e tij, qetësia dhe maturia, janë arta e komunikimit politik, duke i dhënë histori një tonalitet poetik. Kjo tregon se historiku dhe estetika janë të pandara në lidershipin e vërtetë. --- 6. Përfundim: Ismail Qemali si Diell i Shqiptarisë Ali Asllani e përmbledh kështu figurën e tij: > “Dielli mbet gjithmonë Diell / Kurdoherë me kokë në qiell.” Ismail Qemali mbetet Dielli i Shtetformimit Shqiptar, simbol i një lidershipi që kombinon racionalitetin, moralin dhe vizionin. Trashëgimia e tij është një ftesë për reflektim mbi: Unitetin kombëtar, Dialogun ndërkombëtar, Shërbimin publik si detyrim ndaj qytetarëve, Marrëdhënien midis lirisë dhe përgjegjësisë. Në përfundim, figura e Qemalit nuk është thjesht historike, por filozofike dhe estetike, një model për studiuesit, akademikët dhe liderët e ardhshëm. © 2024–2025 Liliana Pere – Founder. Publisher. Researcher. Author Prestige Magazine All rights reserved.

Si arriti Ismail Qemali në Shqipëri për të shpallur pavarësinë. Ilir Ikonomi Rreth mesit të nëntorit 1912, Ismail Qemal Vlora u takua me ministrin e Jashtëm të Austro-Hungarisë, Kontin Leopold von Berchtold. Takimi u bë në Budapest fshehtas, sepse austriakët nuk donin që marrëdhëniet e shqiptarëve me Vjenën të nxisnin xhelozitë e Italisë. Kjo ishte pika kulmore e udhëtimit të Ismail Qemalit drejt trojeve shqiptare sepse Konti i dha mbështetje materiale dhe morale për të shpallur pavarësinë. Ai i premtoi t’i vinte në dispozicion një anije që grupi i shqiptarëve të arrinte shëndoshë e mirë në brigjet shqiptare. Udhëtimi i Ismail Qemalit kishte nisur më 2 nëntor nga Stambolli me një ndalesë të rëndësishme në Bukuresht. Kishte shkuar në Vjenë ku ishte takuar me zyrtarë të ministrisë së jashtme austriake. Iu desh pastaj të merrte trenin për në Budapest, sepse ministri i Jashtëm Berchtold kishte shkuar atje për seancat e parlamentit austro-hungarez. Ishte kthyer në Vjenë ku kishte dhënë intervista për shtypin, por pa e përmendur takimin me kontin. Tani përgatitej të udhëtonte për në Shqipëri. Asgjë nuk ishte e sigurtë, sepse nuk dihej pritja që do t’i rezervohej atje. Mëngjesin e 19 nëntorit Ismail Qemali arriti në Trieste me tren ekspres bashkë me Luigj Gurakuqin. Triestja, port i lirë i Perandorisë Austro-hungareze dukej e larguar nga trazirat që po ndodhnin në Turqinë evropiane. Ky ishte një qytet kozmopolit me origjinë të hershme ilire, që i gëzohej famës si pikë takimi e njerëzve të artit. James Joyce jetonte në Trieste. Jules Vernes pati jetuar dhe shkruar aty. Siç dëshmon gazeta vendase Il Piccolo, Ismail Qemali u prit në stacionin e trenit nga Mark Kakarriqi, një shkodran që nuk i kishte mbushur të tridhjetat por që kishte qenë aktiv në kryengritjet shqiptare të dy viteve të fundit. Triestja, sipas planit, ishte vendi ku Ismail Beu do të takohej me delegatët e kolonisë së Rumanisë, të cilët ishin nisur nga Bukureshti më 16 nëntor. Sipas përshkrimit të Il Piccolos, Ismaili u vendos në Excelsior Palace, një ndër hotelet më modernë të Evropës në Riva del Mandracchio fare pranë detit, për të pushuar disa orë. Nga Triestja, që ishte ndër portet më të rëndësishme të monarkisë, anijet e Lloydit rrihnin çdo ditë brigjet e Adriatikut për të vazhduar deri në Patras dhe në Aleksandri. Mirëpo prej shumë ditësh, anijet nuk ndaleshin më në portet shqiptare, sepse situata ishte e tendosur. E vetmja anije e Lloydit që mund të ankorohej atje ishte Graf Wurmbrand që ishte vënë në dispozicion të qeverisë austriake për shërbime të posaçme. Wurmbrand shkonte e vinte përballë brigjeve shqiptare dhe shërbente për ndërlidhjen telegrafike të konsujve austriakë me qendrën. Sipas zyrtarëve, anija mund të përdorej për evakuimin e personelit austriak dhe të huajve të tjerë që ndodheshin në Shqipëri në rast të një konflikti. Sepse Lloydi, ndër kompanitë më të mëdha të lundrimit në Evropë, merrte para nga qeveria austriake për shumë punë që nuk kishin lidhje me tregtinë e mirëfilltë. Misioni i Ismail Qemalit ishte njëra ndër këto punë. Ndërmjetës mes tij dhe drejtorisë së Lloydit për të bërë të mundur udhëtimin ishte një këshilltar legate, një hungarez i quajtur Béla von Rakovszky. Udhëtimi i pritshëm i Ismail Beut bashkë me një grup personalitetesh shqiptare drejt Durrësit nuk ishte aspak i panjohur për shtypin. Dihej gjithashtu që batalione serbe po marshonin drejt Adriatikut, por ishte e paqartë se kur mund të arrinin ato. Gazetat kishin ditë që publikonin deklaratat e Ismail Qemalit, ku flitej fare hapur për atë që ai kishte ndërmend të bënte. Prandaj, kur Ismail Beu arriti në Trieste, disa gazetarë erdhën në Excelsior Palace për ta intervistuar. Korrespondentët, mes tyre ai i gazetës Il Piccolo të Triestes, e pyetën për planet që kishte atë ditë: ISMAILI: Do të qëndroj vetëm pak orë, sa për t’u takuar me ndonjë mik e për të ngrënë drekë. Pastaj do të marr detin. IL PICCOLO: A më lejohet t’ju pyes se për ku do të niseni? ISMAILI: Po. Vapori që do të marr, si rregull nuk ndalon në portin ku dua të zbres, por ia di për faleminderit kompanisë Lloyd e cila do të bëjë për mua një ndalesë jashtë itinerarit. Udhëtoj për në Durrës. IL PICCOLO: Pra do të shkoni në portin që lakmohet nga serbët? ISMAILI: Nuk besoj se ata do të arrijnë para meje. Në Durrës po më presin me ankth dhe terreni është përgatitur me shumë durim, tha Ismaili. IL PICCOLO: Çfarë do të ndodhë pas arritjes suaj? ISMAILI: Një gjë fare e thjeshtë, por që ne e dëshirojmë me zjarr: Shpallja e pavarësisë së mëmëdheut tonë. Duam ta vemë Evropën para faktit të kryer. Do të formohet një qeveri e përkohshme dhe ndoshta unë do të jem kryetari i saj. IL PICCOLO: Po malësorët, mirditorët dhe fiset e tjera? ISMAILI: Ju siguroj se për idenë e pavarësisë jemi të gjithë dakord, kemi të gjithë një mendim. Jemi ne që e filluam luftën kundër qeverisjes së mbrapshtë të Turqve të Rinj dhe morëm Shkupin këtë verë; jemi ne që kemi bërë luftra të vazhdueshme për vite me radhë, prandaj është e drejtë që dëshirat tona të bëhen realitet. Çasti nuk mund të jetë më i mirë se tani. Qeveria turke në Shqipëri nuk është veçse një hije e largët. Lidhjet me Stambollin janë këputur. Çfarë t’ju them më shumë? Në Shkodër, janë shqiptarët ata që po i bëjnë ballë heroikisht rrethimit. Albert von Manussi, shef i policisë së Triestes, i dërgoi ministrit të brendshëm austro-hungarez një raport prej katër faqesh për Ismail Qemalin. Manussi shkruante se Qemal beu u tregua disi i pakujdesshëm kur ia bëri të ditur shtypit të Triestes synimet e tij, sepse me këtë rrezikonte që zbarkimi i tij në Durrës të pengohej nga grekët, të cilët prej disa ditësh kishin bllokuar Sarandën dhe Vlorën, madje mund të trajtohej prej tyre si rob lufte. “Megjithatë, – shkruan Manussi, – kur ishte deputet i Shqipërisë së jugut, Qemal beu kishte lidhje aq të ngushta me qeverinë greke saqë shpesh akuzohej se paguhej prej tyre. Ai është i bindur se nga kjo anë nuk i kanoset asnjë rrezik, sidomos tani që me pushtimin e Epirit, Greqia shihet si e ngopur dhe ka çdo arsye për të mbajtur marrëdhënie të mira me Shqipërinë.” “Tani për tani, – shkruante shefi i policisë, – Qemal beu nuk do të mund t’i bënte ballë një pushtimi të Durrësit nga serbët. Prandaj nëse kjo ndodh, ai ka ndër mend që thjesht të protestojë dhe të tërhiqet në male.” Manussi nuk e thotë në raportin e tij se nga i nxjerr këto përfundime, por ka shumë mundësi që ai ta ketë takuar vetë Ismail Qemalin gjatë orëve që ky qëndroi në Trieste. Një pjesë e mirë e raportit i kushtohet gjendjes në Shkodër dhe, në këtë rast, Manussi mund t’i ketë marrë informacionet nga ndonjë anëtar shkodran dhe katolik i grupit të shqiptarëve. Ky mund të ketë qenë Gurakuqi, si njeriu më i afërt me Ismailin dhe më i informuari. “Qemal beu, – shkruan Manussi, – është mjaft i prokupuar për Shkodrën. Ai ka frikë se ky qytet mund të kapitullojë përpara se qeveria e re e Shqipërisë të marrë zyrtarisht frenat në dorë. Megjithëse vetë është mysliman, Qemal beu e njeh mirë rëndësinë e Shkodrës për gjithë Shqipërinë veriore katolike, e cila nga pikëpamja ekonomike, kulturore dhe fetare graviton drejt kësaj qendre të madhe tregtare dhe pa këtë qytet shumë shpejt do të paralizohej në çdo drejtim. Prandaj ai është i vendosur të lëvizë çdo gur që Shkodra të mos pushtohet nga malazezët.” “Deri tani, – shkruan Manussi në raportin për ministrinë, – Shkodra ka qenë në fakt më tepër një qytet austriak se sa turk. Austria kishte atje shkolla model dhe institucione të tjera arsimore, paguante për klerin katolik dhe mbështeste bujarisht edhe popullatën e gjerë. Shkodra ishte deri tani pika kryesore mbështetëse e politikës austriake në Shqipëri dhe përkushtimi i popullatës ndaj Monarkisë është mjaft prekës. Humbja e Shkodrës do të ishte shumë për të ardhur keq si nga pikëpamja fetare-katolike, ashtu edhe nga ajo patriotike-austriake; e këtu duhet të kemi parasysh se kjo do t’i bënte dëm edhe interesave tona tregtare. Nëse Shkodra nuk bie në ditët e ardhshme dhe shqiptarët marrin armatime të mjaftueshme, atëherë mund të presupozohet se këta do të inkurajohen dhe do të kontribuojnë me shumicë për ta lehtësuar gjendjen. Aq më tepër që, deri më 16 nëntor, trafiku i postës dhe i njerëzve me Shkodrën nga porti i Shëngjinit ishte krejtësisht i lirë.” “Qemal beu, – e përfundon raportin Manussi, – tha se me ndryshimin e gjërave në Shqipëri, ai sheh të tejkalohen edhe ëndrrat e tij më të guximshme dhe se Shqipëria nuk do të harrojë kurrë të falenderojë Austrinë për pavarësinë e saj.” Po më 19 nëntor, Berchtoldi i dërgoi një telegram konfidencial nënkonsullit austriak në Durrës, von Rudnay, ku e njoftonte për nisjen e pritshme të Ismail Beut nga Triestja. “Shkëlqesia juaj duhet ta trajtoni atë me njerëzi, ashtu si edhe patriotët e tjerë. Nëse në një mënyrë ose një tjetër, ata gjenden ngushtë, t’i ndihmoni të hipin në Graf Wurmbrand, anijen e Lloydit pranë Durrësit,” porosiste Berchtoldi. Dhe vazhdonte: “Kjo natyrisht nuk do të thotë që Shkëlqesia juaj të mos e vëzhgoni me shumë kujdes Ismail Qemal beun, pasi siç dihet, besueshmëria e tij politike është e dyshimtë. Nëse ai i hap Shkëlqesisë suaj tema politike, kufizohuni duke i shprehur atij pikëpamjen tonë të njohur që përkrahet edhe nga Italia, mbi ruajtjen e pavarësisë dhe integritetit të Shqipërisë. Gjithsesi mbani ndaj tij një qëndrim thjesht pranues. Meqenëse mes Ismail Qemal beut dhe politikanëve të tjerë shqiptarë ekzistojnë disa mosmarrëveshje, është e rekomandueshme që të mos hyni në diskutime as rreth tyre e as rreth formës së ardhshme të qeverisjes së Shqipërisë, por të theksoni vazhdimisht se në këtë kohë të vështirë, uniteti i plotë i të gjithë krerëve shqiptarë është jashtëzakonisht i nevojshëm.” Me sa duket, Berchtoldi kishte frikë se mos në Durrës hapej ndonjë konfrontim mes Ismail Beut dhe përkrahësve të Syrja Bej Vlorës apo parisë vendase dhe se mos në këto grindje përfshiheshin edhe austriakët. Kjo mund të diskreditonte premtimin e tij të asnjanësisë në marrëveshjet me italianët. Deri në këtë pikë ende nuk ishte e qartë se ku duhet të mblidhej kuvendi, në Durrës apo në Vlorë. Durrësi mund të ishte njëra zgjedhje. Nëse Ismaili arrinte sipas planit, pra më 21 nëntor, ai mund ta shpallte aty pavarësinë, pa iu dashur të rrezikonte duke ndërmarrë një udhëtim të gjatë drejt Vlorës. Dhe, në të vërtetë, Ismaili i kishte telegrafuar kushëririt të tij, Xhemil Beut, kryebashkiak i Vlorës, që ta thërriste kuvendin në Durrës. Problemi ishte se në Durrës, elementët fanatikë dhe proturq kishin ndikim. Pikërisht për shkak të trysnisë së tyre, njerëzit e Syrja Beut nuk arritën ta mbajnë dot konferencën e planifikuar një javë më parë dhe madje disa e lanë fare Durrësin, nga frika e sigurisë për jetën. Durrësi ishte gjithashtu qyteti drejt të cilit po marshonin kolonat serbe, arritja e të cilave ishte çështje ditësh. Vlora ishte një zgjedhje më e përshtatshme për disa arsye. Atje, i biri i Ismailit, Et’hem Beu, luante rolin e kreut të milicisë, ashtu siç ishte zakoni me disa bejlerë dhe agallarë në qytetet e Shqipërisë për të ruajtur rendin. Atmosfera në Vlorë ishte më dashamirëse ndaj Ismailit, të cilin populli e njihte mirë. Aty ai kishte autoritet. Kështu duhet të ketë arsyetuar Xhemil beu kur e thirri kuvendin në Vlorë, me anë të kabllit Vlorë-Otranto. I biri i Ismail Qemalit, Et’hemi, në bashkëpunim me parinë e Vlorës, u kishte dërguar telegram të gjitha qyteteve, edhe atyre të cilat gjendeshin të rrethuara apo të pushtuara, që t’i nisnin menjëherë delegatët e zgjedhur për në Vlorë. Aqif Pasha nga Elbasani duhet të ishte nisur, sipas një telegrami që i kishte dërguar Xhemil Beut. Po ashtu, në Tiranë duhet të ishin mbledhur shumë delegatë, mes tyre edhe ata nga vilajeti i Kosovës. Mirëpo, edhe Vlora nuk ishte pa rrezik. Pikërisht ditën kur Ismail Qemali përgatitej të linte Triesten, trupat greke kishin zbarkuar në Himarë. Këta ishin kryesisht vullnetarë nga Kreta, gjithsej dy-tre mijë vetë të pajisur me topa dhe mitralozë. Për të ndalur grekët ishin dërguar katër kompani të milicisë shqiptare me nga 150 veta secila: dy në drejtim të Qafës së Llogarasë dhe dy për në Luginën e Shushicës në Kurvelesh. Ndërkaq, luftimet rreth Himarës kishin filluar. Në një raport për Kontin Berchtold, konsulli austriak në Vlorë, Lejhanec, shkruante se trupave të Kurveleshit u ishte bashkuar edhe Eqrem Bej Vlora. Eqremi ishte kthyer më 19 nëntor nga udhëtimi për në Durrës ku nuk kishte arritur dot për shkak se rrugët ishin të pakalueshme. Ai i kishte thënë konsullit se po u bashkohej trupave për të inkurajuar bashkatdhetarët që të mbronin trojet e tyre. Por ai kishte edhe një arsye tjetër: nuk donte t’i ikte nga dora udhëheqja e aksionit politik që po fillonte. Eqrem Beu nuk donte të përjashtohej nga përpjekja e madhe për pavarësinë që pritej të kurorëzohej së shpejti dhe për të cilën kishte derdhur mundin e vet. Pasditen e 19 nëntorit grupi i shqiptarëve hipi në një avullore të quajtur Brünn, sipas emrit gjerman të qytetit çek Brno. Brünn nuk ishte ndër anijet e mëdha dhe luksoze të Lloydit, por ofronte një komfort të pranueshëm. Për udhëtarët e klasit të parë kishte një dhomë lojrash, një dhomë muzike me piano-bar dhe argëtime të tjera modeste. Në sallat kryesore zbukurimet ishin të kursyera, nuk kishte as llambadarë dhe as piktura të kushtueshme, por kolltuqet prej lëkure të errët ishin të rehatshëm për një muhabet apo një kafe. Shqiptarët, rreth 15 vetë, ngarkuan në anije valixhe të mëdha si dhe thasë, brenda të cilëve kishte armë dhe fishekë, që disa prej burrave kishin blerë në Trieste. Aty nga ora 14, vapori me flamurin tringyrësh të perandorisë në kiç u shkëput nga bankina, ku kishin hedhur spirancë një mori jahtesh dhe avulloresh të tjera. Qielli ishte i mbuluar me re, bënte pak ftohtë por erë nuk frynte fare. Kur hotelet, pallatet dhe depot në breg fillojnë e mpaken dalngadalë dhe në horizont mbetet vija e zbehtë e maleve, vetëm atëherë njeriu fiton ndjesinë se ka mbetur i vetëm mes masës së madhe të ujit dhe zakonisht priret të mendojë se ku po shkon dhe çfarë të kaluare po lë pas. Ne nuk mund të dimë se çfarë mendonin këta burra që i kishin hyrë rrugës së panjohur të fatit atë fund vjeshte, sepse asnjëri prej shqiptarëve që morën pjesë në udhëtimin historik, duke përfshirë edhe vetë Ismail Beun, nuk na ka lënë ndonjë përshkrim të hollësishëm. Fatmirësisht, arrijmë të mësojmë disa detaje interesante nga një udhëtar i paidentifikuar që ndodhej në anije. Rrëfimin e udhëtarit, të botuar në gazetën franceze Le Figaro, po e riprodhoj gati të plotë: “U bëra dëshmitar i një fakti për të cilin Evropa pa dyshim që do të flasë nesër dhe që ndoshta do të ketë një ndikim të madh mbi atë që po ndodh tani në Ballkan. Pasi i hipëm në Trieste vaporit Brünn me destinacion Patrasin, ne duhet të ankoroheshim në fillim në Brindisi, ku do të arrinim në mbrëmje. Por, sapo ishim larguar nga Triestja, në bord u përhapën zërat se do të ndaleshim në Durrës, ku princi shqiptar Qemal bej me suitën e tij që ndodhej mes udhëtarëve, do të zbriste për të shpallur menjëherë pavarësinë e Shqipërisë. Në fakt, e dalluam Ismail Qemalin në sallat e klasit të parë. Ai është një burrë në një farë moshe. I rrethuar nga një duzinë personash të tjerë, ai duket hijerëndë dhe simpatik. Atë natë, të mërkurën, na konfirmojnë se rreth orës 10 do të jemi përballë Durrësit. Pikërisht në orën e lajmëruar, me hënën që ndriçonte në qiell dhe në një det të qetë e mot të shkëlqyer, shikojmë në largësi dritat e një anijeje, që ishte avullorja Wurmbrand e Lloydit austriak. Brünn ndalet rreth 200 metra larg saj. Hidhen shkallët, pastaj varkat në të cilat zënë vend Qemal beu dhe suita e tij për të shkuar drejt Wurmbrandit. Ja hollësitë që munda të mbledh dhe që po jua transmetoj: Princi shqiptar do ta kalojë natën në bordin e kësaj anijeje dhe nesër do të zbarkojë ndoshta në Durrës për të shpallur atje pavarësinë e Shqipërisë... Munda të bisedoj për disa çaste me njërin prej njerëzve të suitës së princit, që e flet në mënyrë të admirueshme greqishten dhe italishten. Më tha se qëllimi i misionit të tyre ishte që t’ua jepnin Shqipërinë shqiptarëve dhe se ata nuk prisnin që Serbia të merrte në zotërim ndonjërin prej porteve të lakmuara prej saj. Me sa arrita të kuptoj, pas krijimit të një qeverie të përkohshme, ata synojnë t’ia ofrojnë fronin e Shqipërisë një princi të huaj. Besoj se e gjithë kjo lëvizje nuk është e panjohur për Austrinë, sepse Qemal beu kishte hipur në një anije të Lloydit, e cila bëri një ndalesë të paparashikuar në itinerarin e saj. Pastaj, ai kaloi nga anija Brünn në një vapor tjetër të Lloydit, Wurmbrand, i cili për këtë qëllim priste në det të hapur përballë bregdetit shqiptar.” Këtë rrëfim të thjeshtë por magjepsës, po të mos e kisha konfirmuar pjesërisht nga burime të tjera arkivore do ta kisha marrë për një përrallë të bukur. Sepse ai i ka të gjithë elementët e një përralle: Burra që udhëtojnë me një mision të rrezikshëm, zbritje me valixhe në duar mes të detit për të hipur në një anije tjetër, hëna që ndriçon në qiell dhe udhëtarët e tjerë që vështrojnë të habitur skenën. Bregdeti adriatik është plot të papritura të këndshme. Kur njeriu vjen përmes tokës në Kepin e Rodonit dhe qëndon në majën e kodrës që bie thikë mbi det, e kupton menjëherë se sa bujare është treguar këtu natyra me trillet e saj, duke krijuar herë gjire të butë dhe herë shkrepa të frikshëm. Aty ku kepi hyn në formë gjuhëze në det, domethënë mu pranë majës së asaj gjuhëze, ndodhet një fortesë mrekullisht e bukur me gurë katërkëndësh prej shtufi që e tejkalon përfytyrimin e udhëtarit. Kjo fortesë, e cila thuhet se ka qenë ndërtuar nga mjeshtra raguzianë me urdhër të Skënderbeut, është ndër ato pak dëshmi që tregojnë se në kohët e moçme këtu ka patur jetë. Rreth një kilometër më tej ndodhet Kisha e Shënandout që thuhet se ka qenë ndërtuar nga Mamica Kastrioti, e motra e Skënderbeut. Eshtë vërtet një habi se si ky relik i shqiptarisë i ka shpëtuar dorës së prishësit. Për mua ka qenë befasi kur gjatë një vizite në Shqipëri në vitin 2011, në afreskun që zbukuron murin e absidës së kishës, nën nivelin e dyshemesë, dallova një shqiponjë të qartë me dy krerë, në formën e saj origjinale, ashtu siç e vizatonin në kohën e Skënderbeut. Ky është simboli i hershëm i Kastriotëve që do të vihej më vonë në flamurin kombëtar. Hulumtuesve u është dashur të gërmojnë për t’i nxjerrë në dritë këto vizatime të rralla dhe kjo nuk është ndonjë çudi, pasi dëshmitë më të rëndësishme të historisë së lashtë shqiptare nuk mund të gjenden veçse nën dhe. Ç’ka qenë mbi tokë i ka shkatërruar barbaria osmane. E bëra këtë parantezë, sepse duke qëmtuar me kujdes gazetat austriake dhe hungareze të vitit 1912 dhe duke i krahasuar këto informacione me ato që na japin arkivat austro-hungareze, gjeta një hollësi interesante: natën me hënë të 20 nëntorit duke u gdhirë data 21, avulloret Brünn dhe Graf Wurmbrand janë takuar jo përballë Durrësit por në Gjirin e Rodonit për të bërë kalimin e Ismail Qemalit dhe njerëzve të tij nga njëra anije te tjetra. Me sa duket, austriakët kishin zgjedhur Gjirin e Rodonit që puna të mos vihej në rrezik. Ata nuk donin t’ia linin asgjë rastësisë, sepse përballë Durrësit mund të patrullonin anije greke. Me urdhrin telegrafik të pashifruar që kishte marrë nga drejtoria e Lloydit në Tivar, Graf Wurmbrand kishte lundruar për në Gjirin e Rodonit qysh në mesditën e 20 nëntorit për të pritur anijen ku ndodheshin shqiptarët, e cila do të arrinte në mbrëmje vonë. Me sa duket, sinjali radiotelegrafik ishte kapur nga grekët. Pra, këta tashmë e dinin se një grup shqiptarësh do të arrinte në Durrës me një anije të Lloydit. Ismaili dhe burrat e tjerë e kaluan natën në Graf Wurmbrand, e cila herët në mëngjesin e datës 21 nëntor arriti në Durrës. Udhëtimi i shkurtër nga Gjiri i Rodonit nuk duhet të ketë zgjatur më tepër se një orë. (Përshtatur nga libri Pavarësia – Udhëtimi i paharruar i Ismail Qemalit)

Dorshkrimet e Lasgush Poradecit: Himni i Flamurit drejt udhëtimit të tij kombëtar panshqiptar Pse zgjedhja e Korçës si qyteti kryesor ku duhej bërë i njohur dhe përhapur himni, kishte domethënien e saj Kur u bë himni shqip në rrethanat që treguam më sipër, rronte dhe zotëronte me plot fuqitë e tij sulltan Abdul Hamiti në Stambollin e famshëm; nuk mendonin shqiptarët se do krijohet dhe aq shpejt Shqipëria, as shqiptarët as udhëheqësit veteranë të tyre nëpër kolonitë e ndryshme të mërgimit. I këtij mendimi qe dhe kolonia e madhe e Bukureshtit, e cila çquhej me të drejtë si qendra e gjithë kolonive të tjera të jashtme, si veteranja e veteraneve nga shoqet e saj. Kryetarët shqiptarë e filluan lëvizjen e çlirimit me një perspektivë kohe mjaft të gjatë — perspektivë prej dhjetëvjeçarësh — derisa populli të ishte përgatitur nga kultura dhe nga drita historike për t’u ngritur me themele në ndjenjën e domosdoshme dhe të përgjithshme të vetëdijes së tij kombëtare. Vetëm rëkëllimi i shpejtë i ngjarjeve e nxitoi arritjen e vetëqeverimit dhe të mëkëmbjes shtetërore të dëshiruar. “Ku e dinim ne,” — më thoshte gjithnjë veterani Asdren — “se do bëhet aq shpejt Shqipëria me një Turqi të fortë!” Dhe fjala e tij e urtë pa pretendime përforcohet vetiu nga e vërteta e fakteve të mbaruara. Duke mos qenë Shqipëria mëvetëshe, kuptohet se himni nuk u shqipërua prej Asdrenit me qëllim panshqiptar, me paramendimin që ta mbante peshën e rëndë të një himni kombëtar zyrtar. Ai grup djaloshësh të Bukureshtit e përvetësoi himnin ashtu siç e gjeti dhe nëse kopja e larguar prej origjinalit u ngrit sipër bazës nga e cila mori fluturimin, kjo i detyrohet me mirënjohje vjershëtorit Asdren. Ashtu si fjalët, edhe melodinë e himnit — të kompozuar nga muzikanti rumun Ciprian Porumbescu — e përvetësuan pa ndryshime, duke menduar se çdo lëvizje do t’i prishte efektin në këndim për shqiptarët e Rumanisë. Dhe himni, i shqipëruar e ngjitur në krahët e lehtë të muzikës fluturuese, u vendos të shpihej për përhapje në Korçë — zemra e kolonive shqiptare. --- Pse Korça? Zgjedhja e Korçës si qyteti kryesor për përhapjen e himnit kishte domethënie të thellë në veprimtarinë atdhetare të kolonive, sidomos të Bukureshtit, ku lindi vetë kjo këngë flakëronjëse. Të mërguarit shqiptarë në Rumani, Egjipt, Bullgari, Europë, Amerikë e Rusi, pavarësisht vendlindjes, krenoheshin të quheshin korçarë për shumë arsye — por kryesisht sepse Korça ishte në krye të rretheve të Toskërisë, qendra e Rilindjes kombëtare. Nga figura të mëdha nga Pogradeci, Mokra e Gorica te patriotët e njohur në diasporë, shumë prej tyre mbanin me krenari mbiemrin a përkatësinë Korça: — Nikoll Naço – Korça — Dr. Spiro Maçuka – korçar — Jan Danga – korçar — Kristo Luarasi – korçar — Sotir Peci – korçar — Thanas Tashko – korçar Drita e kësaj qendre shpirtërore i rrezatonte gjithë jugut shqiptar dhe edhe më larg. Edhe vetë Naim Frashëri e ka përshkruar Korçën me adhurim në vargjet e tij: Lumja ti, moj Korça-lule, Q’i le pas shoqet e tua; Si trimi në ballë-u sule, T’a paçim përjetë hua! --- Dërgimi i himnit në Korçë (1908) Ishte viti 1908. Në Korçë gjendej patrioti Tashko Ilo dhe poeti kryengritës Hil Mosi, të cilët morën me vete partiturat e përgatitura të himnit. Hil Mosi, që kishte miqësi të ngushtë me Asdrenin, bartte me vete tekstet e sakta të shqipëruara. Hil Mosi ishte njeriu i duhur për këtë mision: me zë të mirë, atdhedashuri të zjarrtë, natyrë të hapur e gazmore, i aftë të tërhiqte masat dhe të fitonte simpatinë e tyre. Ai futi në qarkullim edhe shumë këngë të tjera patriotike, mes tyre: “Male dhe fusha ushtojnë sot, Zëri i atdheut po dëgjohet” si dhe këngën Drenova, kushtuar Asdrenit. Meloditë shpesh huazoheshin nga këngë të tjera ballkanike, sipas fenomenit të natyrshëm popullor të kohës. Po kështu ndodhi dhe me vargjet e himnit: “Rreth flamurit të përbashkuar” u këndua nga populli me disa variante: — “Pranë flamurit të bashkuar” — “Flamurit pranë të bashkuar” Populli mori atë që i vinte më lehtë, ndaj të gjitha variantet u bënë njëvleftëshe. --- Hil Mosi – misionari i himnit Hil Mosi ishte i vetmi njeri në atë periudhë që mund ta përhapte himnin me sukses. Ai kishte lidhje me kolonitë, njihte natyrën e popullit, këndonte vetë dhe kishte një karakter që ndezte entuziazmin e turmave. Atdhedashuria e tij është përjetësuar edhe nga At Gjergj Fishta në Lahutën e Malcis, ku e paraqet me pushkë dhe flamur në dorë gjatë kryengritjes së Deçiqit. Përhapja e himnit ishte një veprim i madh i kolonisë së Bukureshtit dhe një hap i rëndësishëm drejt bashkimit kombëtar. Ai u përhap në tërë Shqipërinë, duke pushtuar zemrat e shqiptarëve.

Vivien Leigh – Gruaja që ndezi zjarrin e përjetshëm të Scarlett O’Hara: Një dashuri, një tragjedi, një legjendë, flaka e përjetshme e Hollivudit Vivien Leigh, aktorja e bukur që solli në jetë Scarlett O’Hara në Gone with the Wind (1939), është një nga figurat më të ndritura dhe më magjepsëse në historinë e kinemasë. Me një bukuri klasike, elegancë britanike dhe një intensitet emocional që ndriçonte çdo skenë, ajo e shndërroi Scarlett-in në një personazh të pavdekshëm — të ndërlikuar, krenar dhe thellësisht njerëzor. Leigh lindi në Indi më 1913 dhe u rrit në Angli, ku zhvilloi një karrierë të suksesshme teatrale përpara se të fitonte famë ndërkombëtare me rolin e saj në Gone with the Wind. Ajo u përzgjodh mes mijëra aktoreve, por regjisori David O. Selznick e pa menjëherë se kishte gjetur “Scarlett-in e vërtetë” — një grua me shkëlqim, forcë dhe delikatesë në të njëjtën kohë. Për interpretimin e saj, Leigh fitoi Oscar-in e parë për Aktoren më të Mirë, duke e ngulitur emrin e saj në historinë e artit. Më vonë, ajo do të fitonte një tjetër Oscar për rolin e Blanche DuBois në A Streetcar Named Desire (1951), duke dëshmuar se bukuria e saj ishte e barabartë me talentin e jashtëzakonshëm dramatik. Megjithatë, pas shkëlqimit të saj fshihej një shpirt i ndjeshëm. Vivien Leigh luftoi gjatë gjithë jetës me çrregullime të shëndetit mendor (sot të njohura si bipolaritet), që shpesh e bënte të brishtë edhe pse në ekran dukej e pathyeshme. Historia e saj personale, dashuria e zjarrtë me Laurence Olivier, triumfet dhe tragjeditë,  e bën figurën e saj edhe më magjepsëse. Bukuria e Vivien Leigh nuk ishte vetëm fizike; ajo buronte nga inteligjenca, eleganca dhe thellësia emocionale që sillte në çdo rol. Edhe sot, dekada më vonë, ajo mbetet një ikonë e përjetshme e gruas së fortë dhe delikate njëkohësisht, një yll që nuk shuhet kurrë në horizontin e Hollivudit klasik. tre episode mbresëlënëse nga jeta e Vivien Leigh që tregojnë bukurinë, forcën dhe tragjedinë e saj të brendshme: 🩶 1. Dashuria e zjarrtë me Laurence Olivier Vivien Leigh dhe aktori britanik Laurence Olivier u njohën në skenën teatrale në fund të viteve ’30. Të dy ishin të martuar me partnerë të tjerë, por rënia e tyre në dashuri ishte e menjëhershme dhe e papërmbajtshme. Ata u bënë një nga çiftet më të famshme të artit — një “mbret dhe mbretëreshë e teatrit britanik”. Por pasioni i madh u shoqërua edhe me xhelozi, ankth dhe përplasje, veçanërisht për shkak të çrregullimit mendor të Leigh. Dashuria e tyre ishte si një tragjedi shekspiriane, e bukur por e destinuar të digjej. Ata u ndanë në vitin 1960, por Olivier e kujtoi gjithmonë me mall.  2. Audicioni legjendar për “Gone with the Wind” Kur u njoftua se po kërkohej aktorja për rolin e Scarlett O’Hara, mbi 1,400 gra morën pjesë në audicione. Asnjëra nuk e bindi producentin David O. Selznick… deri sa Vivien Leigh u shfaq papritur në xhirimet e skenës së djegies së Atlantës. Ajo u prezantua si “Scarlett-i juaj” nga agjenti britanik i saj. Në momentin që e pa, Selznick tha: > “Zoti im… ajo ËSHTË Scarlett!” Vivien fitoi rolin dhe e shndërroi atë në njërën nga interpretimet më të famshme në historinë e filmit, duke marrë Oscar-in e parë të saj. 💔 3. Lufta me sëmundjen dhe fundi i qetë Pavarësisht suksesit, Vivien Leigh vuajti gjatë gjithë jetës nga çrregullimi bipolar dhe tuberkulozi. Kishte periudha të errëta, shpërthime emocionale dhe momente izolimi. Megjithatë, ajo gjithmonë kthehej në skenë me dinjitet dhe pasion të rrallë. Në vitin 1967, ndërsa po përgatitej për një rol të ri teatror, sëmundja iu rikthye. Një natë, gjatë gjumit, ajo humbi jetën. Kur Laurence Olivier mori lajmin, shkoi në shtëpinë e saj dhe qëndroi pranë trupit të saj për disa orë, duke recituar vargje nga Shekspiri – një lamtumirë e denjë për një mbretëreshë të artit. © 2024–2025 Liliana Pere – Founder. Publisher. Researcher. Author Prestige Magazine

Rrevista Prestige #Inspiration #NaimFrasheriPoetRilindas Rubrika:Shkrimtarë të mëdhenj Rilindas që na frymezojnë Poezi nga Naim Frasheri. Poezia shpreh shpresën dhe besimin e Naim Frashërit se Shqipëria do të ndriçohet dhe do të lulëzojë. Ai thekson rëndësinë e bashkimit, njerëzisë dhe virtytit si çelësa të përparimit, duke dërguar një mesazh optimizmi dhe durimi për të ardhmen e kombit. Kam shumë shpresë Poezi nga Naim Frashëri Kam shumë shpresë Te Perëndija, Që të mos jesë Kështu Shqipëria, Po të ndriçohet, Të lulëzohet. Pa vjen një ditë Që të na sjellë Të madhe dritë, P’ajo të pjellë: Qytetërinë, Fatbardhësinë. Vëllazëria Edhe bashkimi E njerëzia Është shpëtimi, Lum kush t’arrijnë! Pa do të vijnë. Që Shqipëria Do të ndriçohet Dhe ligësia Do të mërgohet. Ja, kjo e vërtetë! Pse rri e qetë? Për Shqipërinë Ditët e mira Paskëtaj vijnë, Shkon errësira. Lum kush të rronjë, Ta shohë zonjë! Se shqiptari E gjuha tija Venë së mbari Dhe Shqipëria, Lum kush ta shohë Për pakë kohë. Pa dituritë Dhe mbrothësia, E mirësitë Dhe njerëzia Do të burojnë, Nukë mënojnë.

Rrevista Prestige #inspiration #artist.#RitaOra Editorial nga Revista Prestige: Këngëtarja me origjinë shqiptare, Rita Ora, shndriti në tapetin e kuq të ceremonisë prestigjioze ELLE Women in Hollywood 2025, e mbajtur më 17 nëntor 2025 në Four Seasons Beverly Hills, Los Angeles. Rita zgjodhi një fustan të zi kadifeje Ralph Lauren nga koleksioni Fall 2025 – një vepër e stilit që harmonizon elegancën klasike me dramatikën moderne. Modeli ka mëngë të gjata, qafë të lartë dhe – në kontrast – një hapje të thellë në shpinë, që zbulojnë tatuazhet e saj delikate. Një detaj i veçantë: në mes të shpinës, zinxhiri metalik që mban logon e Ralph Lauren bie deri te belit, për një përfundim me një prekje luksi. Në stilizimin e flokëve, Rita preferoi një up do të lirë, me pjesë qendre dhe nyje të zbukuruara, që i japin pamjes një ndjenjë paqësore, por gjithmonë me shkëlqim. Sa i përket make-up-it, ajo zgjodhi një look natyral me qerpikë voluminozë, buzëza bakrore dhe qafa të zbardhura – krahasuar me ngjyrën dramatike të fustanit, kjo krijon një kontrast të butë dhe të matur. Një nga detajet që mori vëmendjen e mediave ishte hapësira e hapur në shpinë e Ritës, që lejonte të admironte tatuazhet e saj personale: nga një thënie e Shekspirit (“Çdo gjë është mirë që mbaron mirë”), tek pema e jetës dhe një zog pranë qafës. Kjo “ekspozim” nuk është thjesht një zgjedhje stili, por një mënyrë për të integruar historinë personale në veshjen e tapetit të kuq — një lloj dialogu midis modës dhe vetë-shprehjes artistike. Një mbrëmje që vlerëson fuqinë femërore Eventi ELLE Women in Hollywood është jo vetëm një festë glamuroze, por edhe një ceremoni që nderon gratë që lënë gjurmë në industrinë e showbiz-it. Në këtë edicion, honoret u përqendruan tek figura si Jennifer Aniston, Hailee Steinfeld, Emily Blunt e të tjera, që simbolizojnë talentin, influencën dhe kontributin kulturor. Prezenca e Ritës atje tregon sa shumë figura me prejardhje ndërkulturore dhe zë muzikor ndikojnë në narrativën vizuale të Hollywood-it Me këtë paraqitje, Rita Ora nuk ishte thjesht një mysafire në tapetin e kuq – ajo transformoi vetveten në një manifest vizual: elegancë e sofistikuar, identitet personal dhe guxim për t’u shfaqur ashtu si është. Duke veshur Ralph Lauren dhe duke ekspozuar tatuazhet e saj, ajo ofroi një mesazh të fuqishëm për vetë-pranimin dhe pasurinë e rrënjëve kulturore që e bëjnë unikë. --- Burimet kryesore të përdorura në këtë editorial: ELLE – raport nga ngjarja me foto dhe përshkrime. Hello! Magazine – për detajet e fustanit, stilit dhe make-up-it. Reality Tea – për tatuazhet dhe interpretimin e dizajnit. Informim.net – artikull shqip për tatuazhet e Ritës. © 2024–2025 Liliana Pere – Founder. Publisher. Researcher. Author Prestige Magazine Autor - Pub licist Liliana Pere.

Rrevista Prestige #inspiration #artificialintelligence #elonmusk #SundarPichai Ndërmjet optimizmit dhe Rrezikut: Pichai - Musk dhe Lufta për Kontrollin e Inteligjencës Artificiale në një të Ardhme që Po Troket Përballë dy vizioneve – Paralajmërimi i Pichait dhe frika e Muskut Nga Liliana Pere – Revista Prestige Në skenën globale të teknologjisë, diskutimi për inteligjencën artificiale po merr një intensitet të ri. Dy figura që kanë peshë të madhe në këtë debat janë Sundar Pichai, shefi i Alphabet/Google, dhe Elon Musk, sipërmarrësi që është njëkohësisht admirues dhe kritik i IA-së. Edhe pse të dy punojnë rreth një objekti – inteligjencës artificiale – qëndrimet e tyre reflektojnë dy vizione krejtësisht të ndryshme për përdorimin dhe rreziqet e kësaj teknologjie. Si publiciste dhe opinioniste, mendoj se ky kundërvënien mes tyre nuk është thjesht një debat teknologjik: është një test i vlerave tonë shoqërore mbi pushtetin, kontrollin dhe së ardhmes. --- 1. Paralajmërimi i Pichait: “Mos u besoni verbërisht – IA është e brishtë” Në intervistën e tij me BBC-në, Sundar Pichai ka dërguar një mesazh të qartë: inteligjenca artificiale, sa e fuqishme, është ende “të prirë ndaj gabimeve” (“prone to errors”). Ai insiston se përdoruesit duhet ta kombinojnë përdorimin e IA-së me burime më tradicionale informacioni — nuk duhet që teknologjia të jetë burimi i vetëm, por një mjet ndihmës. Një nga pikat më interesante në qasjen e tij është “ekosistemi informativ” që ai promovon: sipas Pichait, është e domosdoshme që përdoruesit të kenë qasje të gjerë në informacion të verifikuar, jo vetëm në përgjigje gjeneruar nga modelet e IA-së. Për më tepër, Pichai nuk e mohon se Google vetë është duke investuar fort në IA — përkundrazi, nën drejtimin e tij, Google planifikon të lançojë modelin Gemini 3.0 dhe ka integruar funksionalitetin “AI Mode” brenda Google Search, për t’iu afruar përdoruesve një përvojë bisedore sikur të flisnin me një ekspert. Por paralelisht me entuziazmin për potencialin e IA-së, Pichai nxit një kujdes të lartë: Ai u bën thirrje përdoruesve që të kuptojnë kufizimet e teknologjisë dhe të mos i besojnë verbërisht të gjitha përgjigjeve që IA prodhon. Ai paralajmëron gjithashtu për mundësinë e një flluskë investimi në IA (“AI bubble”), duke thënë se as Google nuk është imun në rast të një rënieje në treg. Nga ana e sigurisë, ai tregon se Google po ndërmerr hapa konkretë: po rrit investimet në “sisteme besueshmërie”, po punon në verifikimin e përmbajtjeve të IA-së, dhe po zhvillon mjete që zbulojnë nëse imazhet janë gjeneruar artificialisht. Pichai ka pranuar më parë edhe gabime të mëhershme: kur Gemini AI (version i mëparshëm) prodhoi përgjigje të paragjykuara (“bias”) në tekst dhe imazh, ai e quajti sjelljen “krejtësisht të papranueshme” dhe premtoi rishikime dhe përmirësime. Ky qëndrim i Pichait reflekton një optimist realist: ai beson fuqimisht në potencialin transformues të IA-së, por njëkohësisht e sheh atë si mjet që duhet menaxhuar me përgjegjësi. Ai nuk propozon dekelerim të zhvillimit, por një qasje me maturi — teknologji + verifikim + edukim publik. --- 2. Frika e Muskut: “Rreziku i një diktature të IA-së nuk është teorik – është mundësi reale” Nga ana tjetër e skenës shfaqet Elon Musk, zëri më alarmist në fushën e IA-së. Frika e tij kryesore: koncentrimi i pushtetit në duart e pak protagonistëve, veçanërisht kur bëhet fjalë për kompanitë që zhvillojnë inteligjencë shumë të avancuar — si DeepMind, pjesë e Alphabet (Google). Sipas raporteve, në e-maile të brendshme që janë bërë publike në kontekstin e përplasjes së tij me OpenAI, Musk ka shprehur shqetësimin se DeepMind i mundshëm “mund të krijojë një diktaturë AGI (artificial general intelligence)”. Në dokumentarin Do You Trust This Computer?, Musk tha se një IA super-inteligjente mund të bëhet “një diktator i pavdekur” – sepse, ndryshe nga një udhëheqës njerëzor, një entitet IA nuk vdes. Sipas tij, nëse një grup shumë i vogël kontrollon teknologjinë e AGI-së, ai mund të ketë pushtetin absolut për kohë të pacaktuar. Kjo frikë nuk është për Musk thjesht spekulative — është pjesë e një bindjeje më të gjerë se IA duhet të rregullohet me kujdes. Ai ka folur shpesh për nevojën e mbikëqyrjes ndërkombëtare, për rregulla dhe për struktura që të parandalojnë dominimin e pak aktorëve me kapacitet të madh ekonomik dhe teknik. Sipas Musk, rreziku nuk është vetëm teorik — është ekzistencial: një IA e paqeverisur apo e përqendruar tek një entitet mund të kthehet në strukturë kontrolli që shmang çdo përgjegjësi njerëzore. --- 3. Analiza e kontrastit: Dy qasje, një sfidë shoqërore Tani, le të analizojmë çfarë na mëson ky debat mes Pichait dhe Muskut, dhe cilat janë pasojat për shoqërinë tonë. 3.1. Kujdesi për ekuilibrin Pichai na fton në një qasje ekuilibri: teknologjia është shumë e dobishme, por pa verifikim dhe pa burime të larmishme, ajo mund të keqinterpretohet ose keqpërdoret. Musk është alarmist: ai e percepton IA-në si një forcë që mund të përqendrojë pushtetin dhe të sfidojë strukturat demokratike. Në fakt, të dy argumentet janë të vlefshme: IA ka fuqinë për të transformuar botën, por ky transformim mund të jetë pozitiv ose negativ, varësisht kush e kontrollon dhe me çfarë qëllimi. 3.2. Rregullimi dhe përgjegjësia Toni i Pichait sugjeron se vetë industria duhet të ndërtojë mekanizma sigurie dhe verifikimi: Google po punon për të minimizuar gabimet dhe paragjykimet në modelet e saj, dhe investon në mjete për zbulimin e përmbajtjeve artificiale. Kjo është një qasje “nga brenda”: inkurajim i inovacionit por me kontrolle. Musk, nga ana tjetër, kërkon rregulla globale. Ai beson se pa një hierarki ndërkombëtare ose strukturë që shmang monopolin teknologjik, rreziku që AI të bëhet mjet dominimi është i madh. Kjo është një qasje “nga jashtë”: insiston në regulatorë dhe institucione ndërkombëtare, jo vetëm vetë-ndërgjegjësim i firmave. 3.3. Realiteti aktual dhe perspektiva për të ardhmen Në praktikë, skenari i Pichait duket më realistik në afat të shkurtër – Google dhe kompani të tjera AI janë të motivuara komercialisht për të pasuruar teknologjinë, por ekzistojnë gjithashtu presione morale dhe reputacioni për të mos lejuar abuzime. Por paraqitja e paralajmërimit të Muskut nuk duhet të injorohet: ai na kujton se teknologjia më e fuqishme nuk është pa rreziqe, dhe që disavantazhet më të mëdha mund të lindin kur pushteti është i centralizuar. Në botën reale, ne kemi nevojë për të dy qasjet: 1. Inovacion + siguri: siç propozon Pichai, ku kompanitë vazhdojnë të zhvillojnë IA, por me paralajmërime dhe verifikim. 2. Rregullim dhe transparencë: siç kërkon Musk, për të siguruar që askush i vetëm nuk do të ketë kontroll absolut mbi IA-në. --- 4. Konkluzion – Reflektimi ynë. Si opinioniste dhe redaktore kryesorenë Revista Prestige, mendoj se debati mes Pichait dhe Muskut është një nga pikëkthesat më të rëndësishme të kohës tonë. Nuk është thjesht një çështje teknologjike — është një çështje vlerash: si duam që bota e ardhshme me inteligjencë artificiale të jetë? A duam një botë ku AI na ndihmon, por nuk na zëvendëson? A duam që pushteti i IA-së të jetë i shpërndarë apo të përqendrohet tek pak aktorë me burime të mëdha? Si mund të ndërtojmë një sistem ku inovacioni ecën me sigurinë dhe kuqëndrimi moral nuk ngelet pas? Mund të jemi të optimistë për potencialin e IA-së — si transformuese, krijuese, frymëzuese — por paralel me optimizmin duhet të vendosim kërkesën për përgjegjësi. Mesazhi i përbashkët i Pichait dhe Muskut, pa u dukur kështu në sipërfaqe, është më i fuqishëm se çdo marketing teknik dhe në cdo strukture dhe individ: “Ne nuk mund të harrojmë kontrollin. E ardhmja është tani, dhe ajo varet nga zgjedhjet që bëjmë.” Ja versioni i titulluar dhe i përgatitur për botim me burimet e cituara, sipas stilit editorial për Revista Prestige: --- Burimet e përdorura në analizë: 1. BBC – Intervistë ekskluzive me Sundar Pichai: https://www.bbc.com/news/technology-66230437 2. NDTV – Pichai mbi gabimet e IA-së dhe përdorimin paralel me burime të tjera informacioni: https://www.ndtv.com/world-news/ai-prone-to-errors-use-alongside-other-tools-google-ceo-sundar-pichai-9657080 3. Financial Express – Integrimi i Gemini 3.0 dhe AI Mode në Google Search: https://www.financialexpress.com/life/technology/dont-rely-on-ai-blindly-it-is-prone-to-make-errors-google-ceo-sundar-pichais-new-warning/4048652/ 4. Business Standard – Investimet e Google në sigurinë dhe verifikimin e IA-së: https://www.business-standard.com/companies/news/google-sundar-pichai-ai-bubble-warning-125111800842_1.html 5. Tom’s Hardware – Elon Musk mbi rrezikun e diktaturës së IA-së dhe DeepMind: https://www.tomshardware.com/tech-industry/artificial-intelligence/musks-concerns-over-google-deepmind-ai-dictatorship-revealed-in-emails-from-2016-communications-released-during-the-recent-openai-court-case 6. Business Insider – Musk mbi IA-në dhe rrezikun ekzistencial: https://www.businessinsider.com/elon-musk-says-ai-could-lead-to-robot-dictator-2018-4 7. Yahoo Tech – Gemini dhe kufizimet e IA-së: https://tech.yahoo.com/ai/gemini/articles/dont-blindly-trust-ai-tells-050218563.html 8. Anews.com.tr – Pichai mbi përdorimin paralel të IA-së dhe burimeve tradicionale: https://www.anews.com.tr/tech/2025/11/18/pichai-dont-blindly-trust-ai-tools

Rrevista Prestige #inspiration #writer Rubrika:Shkrimtar të mëdhenj që na frymezojnë. Titulli: Lev Tolstoi – Zëri i Ndërgjegjes dhe i Jetës “Të gjithë besojnë se duhet të jetojnë, por shumë pak besojnë se duhet të jetojnë drejt.” Kjo thënie e Lev Tolstoit duket si një fener që ndriçon tërë veprën e tij dhe jetën e tij. Ajo na thotë menjëherë se ai nuk ishte vetëm një shkrimtar, por një udhëheqës moral, një njeri i cili kërkonte kuptimin e vërtetë të jetës, larg titujve, pasurisë dhe luksit që mund të ofronte aristokracia ruse. Lev Nikolajevic Tolstoi lindi më 9 shtator 1828 në Vasilskoe, në një familje fisnike. Babai i tij, Nikolla, ishte pronar i thjeshtë i tokës, ndërsa nëna, Mariya, e kultivuar dhe e ndjeshme, i transmetoi dashurinë për leximin dhe reflektimin që në fëmijëri. Fëmijëria e tij mes natyrës së qetë dhe pasurisë së moderuar e formoi si një shikues të hollë të jetës dhe të padrejtësive që ndodhnin përreth tij. Pas një periudhe të shkurtër studimesh universitare në Kazan, në Fakultetin e Jurisprudencës, Tolstoi nuk përfundoi studimet. Arsyeja nuk ishte mungesa e dijes, por dëshira për të mësuar nga jeta dhe përvoja e drejtpërdrejtë. Ai besonte se të kuptosh njeriun, shoqërinë dhe moralin nuk mund të mësohet vetëm nga librat, por nga eksperiencat dhe reflektimi personal. Eksperiencat e tij ushtarake, sidomos gjatë Luftës Kaukaziane, do të formonin vizionin e tij për paqen dhe humanizmin. Ai pa mizoritë dhe vuajtjet e njerëzve, duke kuptuar se lufta nuk është heroizëm, por tragjedi njerëzore. Veprat e tij janë monumentale: nga “Lufta dhe Paqja” dhe “Ana Karenina”, ku eksplorohen konfliktet njerëzore dhe shoqërore, tek eseja “Vdekja e Ivan Iljit”, që flet për vdekshmërinë dhe domethënien e jetës. Romani më i njohur dhe shpesh konsiderohet kryevepra e tij është “Lufta dhe Paqja”, i cili përshkruan jetën e disa familjeve aristokrate ruse gjatë luftërave napoleonike, duke kombinuar histori personale me reflektime mbi historinë, shoqërinë dhe moralin. Ai është i famshëm për thellësinë psikologjike të personazheve, kompleksitetin e ngjarjeve dhe pasqyrimin e thellë të jetës dhe të historisë. Në jetën e tij ka episode që tregojnë humanizmin e tij. Ai organizoi shkolla për fëmijët e fshatarëve në pronën e tij, duke u përpjekur që edukimi të shërbente për të zhvilluar jo vetëm dijen, por edhe moralin. Ai përjetoi konflikte të brendshme me gruan e tij, Sofja Andrejevna, duke reflektuar për dashurinë, përgjegjësinë dhe sakrificat që kërkon jeta. Dhe përvoja e tij në luftë e bëri të kuptojë më mirë vuajtjen e njerëzve dhe domosdoshmërinë e paqes. Thënie të tij e përforcojnë vizionin: “Në qetësi dhe dashuri gjendet e vërteta e jetës” dhe “Vdekja mësohet më mirë duke jetuar me ndërgjegje.” Ato janë si udhërrëfyes për çdo lexues që kërkon të kuptojë thellësinë e jetës njerëzore. Figura e Tolstoit sot shihet si një simbol i ndërgjegjes dhe i reflektimit mbi jetën. Ai na kujton se vlerat e vërteta nuk matet nga pasuria apo pushteti, por nga aftësia për të jetuar drejt, për të kuptuar dhe dashur të tjerët. Letërsia e tij, e ngarkuar me emocion dhe ngjyrime të jetës, krijon një peizazh ku njeriu dhe natyra lidhen në harmoni, ku moraliteti bëhet një udhërrëfyes i veprimit dhe bukuria estetike shërben për të reflektuar mbi kuptimin e jetës. Tolstoi sot nuk është thjesht një shkrimtar i së kaluarës; ai është një thirrje për të jetuar me ndërgjegje, për të ndjerë, për të dashur dhe për të vepruar drejt. Në botën e shpejtësisë dhe të konsumit të pafund, zëri i tij është një ftesë për qetësi, reflektim dhe për një jetë më të thjeshtë, më humane dhe më të vërtetë. Autor,Publicist .Liliana Pere

#RevistaPrestige #inspiration #personality Rubrika: Personalitete që i kujtojme me respekt e na frymezojnë Qamil Poda: Një jetë që u bë frymë për shekujt, Komandanti i flotes detare, Kolonjari patëriot Në “Revista Prestige” ne besojmë se historia nuk është thjesht një radhë ngjarjesh, por një thesar i shpirtit njerëzor. Ka jetë që nuk shuhen në faqe kalendari, por hapen si dritare që frymëzojnë breza. Një prej tyre është jeta e Qamil Podës — një jetë që nuk mbaroi me vitet e saj, por fill Filloi të lulëzojë në frymën e atyre që e kujtojnë. Ai është shembulli i asaj se si njeriu mund të bëhet udhërrëfyes për një komb, mishërim i guximit, mendjes dhe përkushtimit, një figurë e rrallë që e ngre kujtesën kombëtare në piedestalin e frymëzimit. Më 22 nëntor 1925, në Kolonjë, lindi Qamil Poda, pjesëtar i familjes Poda — një familje që i ka dhënë historisë shqiptare figura me peshë të jashtëzakonshme. Rrënjët e kësaj familjeje lidhen ngushtë me Zylyftar Podën, një nga figurat e nderuara të rezistencës shqiptare gjatë shekullit XIX. Që në fëmijëri, Qamili u rrit mes rrëfimeve të rezistencës dhe amanetit për atdheun; ai kuptoi herët se trashëgimia e një emri nuk është fat, por përgjegjësi. Fëmijëria e tij nuk ishte e shoqëruar nga komoditet, por nga edukimi i brendshëm moral, një edukim që do ta drejtonte në rrugën që bën dallimin mes njeriut të zakonshëm dhe atij që lë gjurmë. Kur ishte vetëm 17 vjeç, në vitin 1942, në kohën kur Shqipëria gjendej nën pushtimin italian, Qamil Poda u bashkua me lëvizjen antifashiste në radhët e gjimnazistëve të Tiranës. U rrethua nga shokë idealistë: Adnan Qatipi, Myslym Keta, Alqi Kondi, Janaq Kilica, Sul Domi, Gjik Kuqali, të cilët nën drejtimin e Gogo Nushit dhe Beqir Ballukut formonin atë gjeneratë të artë të rinisë që e pa lirinë si detyrë jetësore. Aktiviteti i tij antifashist solli arrestimin nga pushtuesit italianë, por ai u arratis dhe vazhdoi rrugën që e kishte nisur, duke iu bashkuar çetave të rezistencës në Tiranë dhe më pas në Pezë, ku gjeti frymën e rezistencës së babë Myslymit. Në vijim, ai u rreshtua në Brigadën e Tretë Sulmuese, nën komandën e Heroit të Popullit Rrahman Perllaku, një ndër formacionet më luftarake të LANÇ-it, që u shqua për betejat kundër pushtuesve gjermanë dhe bashkëpunëtorëve të tyre. Në malet, në shi, në bora dhe në terrin e luftës, ai formoi veten jo thjesht si një luftëtar, por si njeri që kuptoi kuptimin e sakrificës: liria nuk është dhuratë, por dritë që ndizet me gjak. Pas fitores së luftës, Shqipëria kishte nevojë për njerëz të ditur që do të ndërtonin strukturat shtetërore dhe ushtarake. Qamil Poda u përfshi në këtë proces me seriozitet të jashtëzakonshëm. Në vitin 1946, ai u dërgua për studime në Akademinë e Artilerisë në Sumi (Kiev, Ukrainë), një institucion i rëndësishëm i Bashkimit Sovjetik, ku studioi deri në vitin 1949. Aty mori bazën e fortë të formimit të tij profesionist në strategji, taktikë dhe sisteme artilerie. Por nuk ndaloi me kaq. Disa vite më vonë, në periudhën 1956–1959, u diplomua në Akademinë e Shtatmadhorisë së Marinës “Voroshillov-Kuznjecov” në Leningrad (Shën Petersburg), një akademi elitare e forcave detare sovjetike. Pikërisht aty, në brigjet e Nevas, ku lindnin komandantët më të zotë të flotave të Lindjes, u formua mendja strategjike detare e Qamil Podës. Kur u kthye në Shqipëri, filloi një epokë e re për të — epoka e shërbimit të lartë në Forcat e Armatosura, ku ai do të ngjitej në nivelet më të larta të udhëheqjes. Flota Luftarake Detare, një nga institucionet më strategjike të shtetit, ishte në një moment kritik. Shqipëria e viteve ’70 kërkonte të rrite kapacitetet e veta, të forconte patrullimin detar, të modernizonte bazat në Pashaliman, Porto Palermo dhe repartet e tjera. Sipas buletinit zyrtar të Ministrisë së Mbrojtjes, Qamil Poda fillimisht shërbeu si Zëvendëskomandant i Flotës, dhe në shtator 1973 u emërua Komandant i Flotës Luftarake Detare të Shqipërisë, funksion të cilin e mbajti deri në korrik 1981, duke pasuar komandantin e njohur, Kundëradmiralin Abdi Mati. Në këto vite, ai udhëhoqi fluksin e ndërtimeve, kontrollin e patrullimeve, ngritjen e kapaciteteve teknike dhe operacionale të flotës. Njohuria e tij e thellë taktike dhe strategjike e shndërroi Flotën Luftarake Detare të Shqipërisë në një strukturë që gëzonte respekt të lartë institucional. Në fakt, në çdo bazë detare që vizitoi, ai linte gjurmë: nga sistemimi i anijeve patrulluese, tek përgatitja e kuadrove, tek ngritja e disiplinës ushtarake. Ai e dinte se deti është prova e karakterit, sepse horizonti kërkon sy të kthjellët dhe vendimet kërkojnë mendje të ftohtë. Për Podën, deti nuk ishte vetëm terren: ishte një filozofi e gjithë jeta. Ai thoshte shpesh se “deti është libri që nuk mbarohet kurrë”, dhe këtë libër ai e lexoi çdo ditë të udhëheqjes së tij. Pas mbylljes së periudhës së tij në komandim, ai nuk u shkëput nga shërbimi publik. Përkundrazi, në vitet pas pensionit, Qamil Poda u bë një figurë e rëndësishme në Organizatën e Veteranëve të LANÇ, ku punoi pa u lodhur për ruajtjen e kujtesës së brezit të luftës dhe për transmetimin e vlerave tek brezat e rinj. Ai u bë zëri i qetë, i mençur dhe i thellë i një epoke që tashmë vetëm mund të rrëfehej. Përmendet gjithashtu kontributi i tij në takimet me Divizionin e Kukësit dhe me përfaqësues të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, ku përvoja e tij e dhënë me maturi u vlerësua si urë mes dy brezave luftëtarë. Në vitin 2019, me rastin e 94-vjetorit të Forcave Detare, dekorohet me “Medaljen e Artë të Shqiponjës”, një dekoratë e rrallë që i jepet figurave që kanë lënë gjurmë të thella në historinë ushtarake dhe shtetërore. Përveç kësaj medaljeje, dokumentet flasin për rreth 20 urdhra dhe medalje të tjera që Poda mori gjatë jetës, si për aktivitetin e tij luftarak, ashtu edhe për kontributin e tij profesional në detari. Sot, emri i Qamil Podës është i gdhendur jo vetëm në kujtesën e veteranëve e të strukturave ushtarake, por edhe në vetë gjeografinë e qyteteve shqiptare: dy rrugë, një në Tiranë dhe një në Durrës, mbajnë emrin e tij — testament i faktit që jeta dhe vepra e tij janë tashmë gurë themeli të identitetit tonë modern. Në fund, duhet thënë se Qamil Poda nuk ishte vetëm një komandant; ai ishte një filozof i detit, një mjeshtër i disiplinës dhe një njeri që e kuptoi se sakrifica është forma më e lartë e dashurisë për atdheun. Jeta e tij ishte një dialog i vazhdueshëm mes njeriut dhe detit, mes historisë dhe mbijetesës, mes qetësisë dhe furtunës. Ai tregoi se guximi nuk është vetëm betejë me armë në dorë, por betejë me vetveten — me limitet, frikën, barrën e përgjegjësisë dhe sfidën e të qenit shërbëtor i kombit. Prandaj, Qamil Poda mbetet i pavdekshëm jo sepse jetoi 56 apo 80 apo 100 vite; ai mbetet i pavdekshëm sepse jeta e tij vazhdon të frymojë, si një dritë e qetë në horizontin e historisë sonë kombëtare. © 2024–2025 Liliana Pere – Founder. Publisher. Researcher. Author Prestige Magazine

Enika Abazi Rubrika: Personalitet që na tregon mëson  dhe frymëzon 1. Portret 2.Intervistë. Enika Abazi është një profesore dhe mendimtare shqiptare, e lindur në Tiranë, e formuar në një familje ku dija mbrohej si traditë dhe frymë. E diplomuar në Ekonomi në Shqipëri dhe doktoruar në marrëdhënie ndërkombëtare në Universitetin Bilkent ne Turqi, ajo ndërtoi një profil akademik që bashkon analizën e thellë teorike me kulturën kritike të reflektimit. Në rrafshin e mendimit dhe të hulumtimit, Enika Abazi lëviz si një udhëtare e mendjes dhe diplomacisë, duke ndërtuar ura midis universiteteve dhe institucioneve kërkimore, midis vendeve dhe kulturave. Ajo sheh dijen jo si një arkivë ngurtë, por si një rrjedhë të gjallë,  duke bërë nga çdo detaj akademik një hap drejt mirëkuptimit global. Në vitet 1988-1991, si menaxhere e njësisë së burimeve njerëzore dhe materiale në Nënmarrjen e Pajisjeve Elektronike në Shqipëri, ajo ndërtoi strukturat që mundësuan funksionimin e harmonishëm të organizatës. Kjo përvojë i dha mundësinë të kuptonte rëndësinë e burimeve dhe planifikimit strategjik në çdo fushë të veprimit. Në vitet 1991-1999, si shefe e Departamentit të Marrëdhënieve Dypalëshe dhe Partneriteteve në Ministrinë e Marrëdhënieve Ekonomike me Jashtë dhe Tregtisë, ajo krijoi urat diplomatike midis Shqipërisë dhe botës. Kjo eksperiencë e mësoi rëndësinë e dialogut dhe negociatës, duke e formuar si një udhëheqëse të aftë në kontekste komplekse. Në vitin 1994, si kërkuese shkencore në École des Affaires Européennes, Paris, ajo nisi rrugëtimin ndërkombëtar të hulumtimit të saj akademik. Ajo kuptoi se shkenca e politikës ndërkombëtare kërkon ndjeshmëri kulturore dhe përqasje analitike të hollësishme. Në vitin 2001, si kërkuese shkencore pranë COPRI, Kopenhagë, Enika zhvilloi analiza për paqen dhe konfliktet, duke reflektuar mbi mënyrat se si politika ndërkombëtare mund të ndikojë jetët njerëzore. Kjo përvojë i hapi horizontin për bashkëpunime ndërkombëtare dhe hulumtime të thella. Nga 1996-1997, ligjëruese në Universitetin e Tiranës, dhe më pas 1997-2005 si asistent kërkimor dhe mësimdhënëse në Universitetin Bilkent, Ankara, ajo ndërtoi baza të forta pedagogjike dhe kërkimore. Përmes këtyre viteve, ajo mësoi se edukimi ndërkombëtar mund të jetë ura më e fuqishme për zhvillimin e një shoqërie. Në vitet 2005-2008, si pedagoge dhe kërkuese shkencore në Universitetin e Nju Jorkut, Tiranë, dhe bashkëpunëtore pranë Institutit Shqiptar të Studimeve Ndërkombëtare, ajo integronte teori dhe praktikë. Ajo kuptoi se hulumtimi i thellë akademik mund të shërbejë si udhërrëfyes për politika të qëndrueshme. Në vitet 2006-2007, si ligjëruese dhe më pas dekan themeluese në Universitetin Aleksandër Moisiu, Durrës, ajo ndërtoi një institucion të ri me standarde ndërkombëtare. Kjo përvojë e mësoi rëndësinë e vizionit dhe udhëheqjes për të ndikuar pozitivisht shoqërinë. Nga 2008-2013, në Universitetin Europian të Tiranës, dhe në periudha të tjera si ligjëruese dhe bashkëdrejtues e doktoraturës në Universitetin e Pizës (2007-2011), Enika hodhi themele për një hulumtim ndërdisiplinor dhe pedagogjik. Ajo kuptoi se çdo student dhe bashkëpunim shkencor është një mundësi për reflektim . Në vitet 2012-2014, si profesor i ftuar në Universitetin e Lillës, Francë, dhe më pas në Kolegjin Doktoral SESAM (2014), ajo zhvilloi mentorime për studentët dhe doktorantët ndërkombëtarë. Kjo periudhë e forcoi vizionin e saj për bashkëpunimin akademik si mjet për ndryshim global. Nga 2014-2015, si lektore me kohë të pjesshme në Sciences Po Rennes, Enika ndihmoi në krijimin e ura akademike midis Francës dhe Ballkanit. Ajo kuptoi se hulumtimi dhe mësimdhënia janë dy anët e së njëjtës monedhë të ndikimit. Që nga viti 2015 deri sot, si ligjëruese në Universitetin e Lillës dhe kërkuese shkencore në Institutin e Kërkimeve të Paqes, Paris, dhe drejtuese e Pax Universitas, ajo ndërton ura reflektimi dhe bashkëpunimi ndërkombëtar. Ky rol i lejon të shfaqë harmoninë midis dijes, pedagogjisë dhe ndikimit global,. Intervista  Prof.Enika Abazi - Liliana Pere.  E dashur e nderuar Znj Enika fillojmë intervisten. 1.Pyetje. Si ka qenë rruga juaj akademike — nga Shqipëria drejt universiteteve europiane? Përgjgje:  Rruga ime akademike nuk është thjesht një listë diplomash dhe titujsh. Ajo ofron një peizazh emocioni dhe përballjesh në kërkim të vet-arritjes intelektuale, frymëzuar dhe mbështetur fort nga familja si fillim dhe me vonë edhe nga bashkëpunimi me Albert Doja, me të cilin do të ndaja edhe jetën. Nuk do ta quaja të lehtë këtë rrugëtim. Jam e shartuar nga historia. Jam produkt i edukimit të periudhës komuniste në Shqipëri, ku mbarova studime për "ekonomi të planifikuar" – një paradigmë që, ironikisht, po bëhej histori para syve të mi. Kur ra muri, jo vetëm muri i Berlinit, por edhe ai i sigurive tona intelektuale, e gjeta veten në një vakum të padëshiruar. Dijet që kisha marrë me mund, si gurët e një tempulli të shembur, nuk kishin më vlerë në një rend të ri që po lindte. Duhej të rifilloja nga zero. Tranzicioni nuk ishte thjesht një proces ekonomik; ishte një kërkim i dhimbshëm i vetvetes. U nisa në një lundrim nëpër kurse dhe studime pasuniversitare në anët e ndryshme të Evropës, duke u përpjekur të bëja një vend në botën e re që po lindte. Por, them me krenari që ja dola. Fati, ose ndoshta më shumë përkushtimi im, më nxiti të investohem në studimet e doktoratës, që u bë e mundur nga një bursë e Universitetit të Bilkentit. Atje, zgjodha një drejtim  të ri Studimet e Marrëdhënieve Ndërkombëtare. Doktora nuk ishte thjesht një gradë ishte një çelës që më hapi derën drejt një karriere të re akademike. Rrugëtimi ishte me plot të papritura. Çdo sfide vendoste një gur në identitetin tim të ri. Nga kërkimet shkencore në Danimarkë, mësova rigorozitetin e kërkimit shkencor; drejtimi i punimeve doktorale në Itali, më dha përvojën për tu bërë udhërrëfyese për të tjerët, mësimdhënia në auditoret e SHBA-së dhe Francës, me mbushën me ide të reja që lindnin nga shkëmbimi me mendje kureshtare. Sot, këtë rrugëtim nuk e shoh si një karrierë, por si një dëshmi të qartë dhe të prekshme të asaj se dija dhe përkushtimi, kur ushqehen me dashuri të pakushtëzuar, kanë fuqinë të rindërtojnë një jetë nga themelet. Nuk është thjesht për të mbijetuar, por për të lulëzuar, duke u bërë dikush krejtësisht e re. 2. Pyetje: Cili ishte momenti kur filluat të ndiheni jo vetëm studente, por kërkuese e mendimit kritik dhe pyetjeve të mëdha? Pas përfundimit të doktoraturës fillova ta ndiej veten vërtet të formuar, në momentin kur nisa të shkruaja artikuj shkencorë mbi problematika të ndryshme që më kishin preokupuar prej kohësh. Shkrimi akademik dhe procesi i botimit në revista shkencore më mësuan se kërkimi nuk është vetëm një akt individual analize dhe argumentimi, por një dialog i hapur me të ngjashmit dhe botën. Çdo artikull është një përballje me veten dhe me të tjerët — fillimisht përmes komenteve të peer revieewers, e më pas nëpërmjet reagimeve të komunitetit akademik dhe të publikut të interesuar. Ishte një proces që të mëson të japësh e të marrësh, të pranosh kritikën si pjesë të rritjes dhe të ndjesh se dija fitohet jo vetëm duke kërkuar, por edhe duke vlerësuar. Në këtë rrugëtim, shkrimi i një artikulli të bën të rimendosh vlerat, arsyet dhe kufijtë e vetë dijes, të bën të ndjesh se kuptimi i vërtetë nuk përfundon me një diplomë — ai fillon kur guxon të flasësh me zërin tënd. 3. Si kanë ndikuar kujtimet nga fëmijëria dhe rrënjët familjare në mënyrën se si u formuat si njeri dhe si mendimtare? Përgjigje. Kujtimet e fëmijërisë janë për mua një thesar i çmuar, jo thjesht copëza kohe, por gjurmë të thella që kanë ndërtuar mënyrën se si e shoh botën dhe vetveten. Prindërit e mi, Safa dhe Safije — një koincidencë e bukur emrash që mbartnin të njëjtën rrënjë — ishin të përkushtuar që unë dhe motrat e mia të kishim një të ardhme të denjë. Babai, i prekur nga pasojat e regjimit, përsëriste një thënie që u bë si amanet: “Vetëm shkollën s’ta merr dot kush.” Ishte mënyra e tij për të më dhënë forcë dhe për të më mësuar se dija është mburoja më e sigurt kundër padrejtësive. Nëna besonte me gjithë zemër se një vajzë duhet të jetë e pavarur. Ajo ma përçoi këtë bindje me fjalët: “Shkolla është byzylyk floriri.” Për të, arsimi ishte një dhuratë e shenjtë që i garantonte vajzës dinjitet dhe qëndrim të drejtë në jetë. Fëmijëria ime ishte e mbushur me libra. Në çdo dhomë kishte rafte që frymonin histori dhe dije. Ishin librat e gjyshit tim, Osman Myderrizi — autor i Fjalorit të parë të shqipes (1954), studiues i letërsisë shqiptare me germa arabe dhe deputet në parlamentin e parë shqiptar. Ai thoshte shpesh: “Nuk mërzitem hiç, se jetoj midis njerëzve të mençëm,” një fjali që ka mbetur si udhërrëfyes edhe në jetën time. 4.Pyetje:  A ka pasur një ngjarje, një libër apo një figurë që ndezi për herë të parë brenda jush etjen për dije dhe për kuptim të thellë të jetës? Pergjigje:  Etja për dije nuk lindi nga një moment i vetëm, por nga një mozaik librash dhe përjetimesh që më rritën emocionalisht dhe shpirtërisht. U rrita midis faqeve të librave, ku humbisja e gjeja veten njëkohësisht. Secili libër më dha një dritare të re për të parë botën. “Zemra” e De Amicis më mësoi të ndiej thellë për njerëzit, të njoh mirësinë dhe dhimbjen e tjetrit. “Fëmijët e sotëm” i Nesinit më mësoi përgjegjësinë në moshë të vogël. “Bubi kaçurrel” i Bushakës më frymëzoi me shpirtin e tij të lirë, plot guxim e kureshtje. “Cipolino” i Rodarit më dha forcën të kundërshtoj padrejtësinë. “Djemtë e rrugës Pal” të Molnárit më mësuan sakrificën e pastër. Këta libra, këta personazhe, ushqyen tek unë një ndjeshmëri të thellë për botën dhe një dëshirë për ta kuptuar jetën në mënyrë më të gjerë, më të drejtë dhe më të njerëzore. Aty lindi kuptimi i parë i dijes — jo vetëm si njohje, por si ndjenjë, si drejtësi dhe si mundësi për ta bërë botën më të mirë. 5.Pyetje: ka një ide filozofike, një autor, apo një koncept që e ka tronditur mënyrën se si e kuptoni botën? Përgjigje: Ideja që më ka tronditur në mënyrën se si e kuptoj botën është “Miti i Sizifit” i Albert Kamysë.  Para se të përballesha me këtë ese të gjatë, për mua suksesi dhe qëllimi kishin një kuptim të drejtë, linear — një varg arritjesh që të çonin drejt një pike kulmore, ku gjithçka merr kuptim. Camus e përmbysi këtë mënyrë të të menduarit. Sizifi, i dënuar të ngjisë përditë një gur në majë të malit, vetëm që ai të rrokulliset sërish poshtë, është heroi absurd. Ai e njeh kotësinë e detyrës së tij, por pikërisht në vetëdijen për këtë absurditet qëndron madhështia e tij. Nuk është dënimi që e bën Sizifin tragjik, por ndërgjegjja e tij për të — dhe zgjedhja për të vazhduar megjithatë.  Ky lexim më mësoi se e vërteta nuk është një realitet i gatshëm që pret të zbulohet, por diçka që ne vetë e ndërtojmë me këmbëngulje dhe vendosmëri, përmes përpjekjes për t’i dhënë kuptim botës, edhe kur ajo duket pa kuptim. Brenda absurdit gjendet, paradoksalisht, një liri e thellë: çlirimi nga nevoja për “përgjigje të gatshme”. Në këtë kuptim, Camus më bëri të kuptoj se jeta merr vlerë jo sepse ofron kuptime një here e përgjithmonë të dhëna, por sepse na lejon t’i krijojmë vetë ato — përmes përvojës, zgjedhjeve dhe guximit për të vazhduar të ngjisim “gurët tanë” çdo ditë. Dhe pikërisht aty, në këtë përpjekje të pafundme, qëndron bukuria e jetës. 6.Pyetje: Si e përjetuat drejtimin e institucioneve te larta akademike në Shqipëri ? Çfarë mbetet si përvojë nga drejtimi i Universitetit te Durrësit, UET ? Përgjigje: Në maj të 2006-s, nisa një udhëtim të pazakontë. Konkurrova dhe fitova të drejtën të punoja për themelimin e një Fakulteti të ri të Ekonomisë dhe Shkencave të Administrimit në Universitetin e Durrësit Aleksandër Moisiu. E nisa karrierën si Dekane pa asnjë fakultet ekzistues, por me detyrën të krijoja gjithçka nga zero, duke përfshirë dhe rekrutimin e ekipit. Angazhimi ishte i pamatshëm. Çdo ditë ishte një kapitull i ri: gjetja e stafit mësimor dhe administrativ, përshtatja e ndërtesës buzë detit, hartimi i programeve të reja të studimit, krijimi i logos së universitetit, regjistrimi i studentëve të parë, apo ndërtimi i bibliotekës dhe laboratorëve. Çdo detaj ishte një shtysë përpara, e mbushur me një shpresë të thellë se po ndërtoja diçka të qëndrueshme dhe të denjë për të ardhmen. Kjo fazë ishte e papritur dhe më intensivja në karrierën time, një përzierje e përditshme aventure, frymëzimi dhe sfidash. Lodhja ishte e madhe, por ajo zhbëhej plotësisht nga një ndjenjë e thellë vetë-përmbushjeje. Pas netësh pa gjumë dhe përpjekjesh të palodhshme, fakulteti hapi dyert për studentët e parë. Ishte një moment plot emocione, dëshmi e fuqisë së një vizioni për një të ardhme më të mirë. Kjo përvojë më mësoi më shumë për veten time, për vlerën e këmbënguljes dhe fuqinë transformuese të një ideje. Më frymëzoi më së shumti mënyra se si të rinjtë e pranuan institucionin si një hapësirë ku talenti dhe potenciali i tyre mund të lulëzonte. Themelimi i këtij fakulteti mbetet një nga pikat kulmore të jetës time profesionale. Vazhdova këtë udhëtim edhe në UET dy vjet më vonë, ku përjetova të njëjtin vrull krijues, por këtë herë e përballova me më shumë përvojë dhe besim. 7.Pyetje: A mund te ekzistoje një universitet i lire në një shoqëri të politizuar? Ku e sheh vendin e akademikut në një sistem që shpesh nuk e duron pyetjen? Përgjigje: Një universitet i lirë në një shoqëri të politizuar nuk është një paradoks. Një universitet i tillë është një hapësirë ku dija nuk dorëzohet dhe mendimi nuk pranohet të deformohet. Vendin e akademikut në këtë relitet e shoh si një front të mendimit të lirë dhe kritik brenda një shoqërie që nuk e duron pyetjen. Akademiku nuk është thjesht një transmetues i dijes, por një njeri që guxon të vëzhgojë, të sfidojë, të pyes dhe të kërkojë të vërtetën, edhe kur ajo nuk është e rehatshme për pushtetin apo opinionin publik të politizuar. Në një sistem të tillë, roli i tij nuk është i lehtë: kërkon kurajo, këmbëngulje dhe ndonjëherë durim të pafund për të mbajtur hapësirën e diskutimit të hapur. Por pikërisht aty qëndron fuqia e akademikut — në aftësinë për të krijuar një ambient ku dijet, pyetjet dhe dialogu kritik mund të lulëzojnë, duke i kujtuar shoqërisë se progresi nuk lind nga heshtja, por nga kureshtja dhe sfidimi i së keqes. 8.Pyetje: Çfarë ju shtyu të largoheni nga Shqipëria? A ishte një largim i dhimbshëm apo një zgjidhje për vazhdim të natyrshëm? Përgjigje: Jam larguar nga Shqipëria disa herë që pas rënies së regjimit komunist, kryesisht për qëllime kualifikimi dhe zhvillimi profesional. Por largimi për në Lillë ishte ndryshe. Me bashkëshortin tim, Albert Doja, nuk kemi ndarë vetëm jetën familjare—ne kemi ndarë një rrugëtim të tërë, të ndërthurur mes dashurisë, punës dhe pasionit për të bërë gjëra të vlefshme. Lidhja jonë nuk ka nisur thjesht si dy njerëz që gjetën njëri-tjetrin, por si bashkëpunëtorë që ndanin të njëjtat ide dhe kërshëri intelektuale. Disa nga punimet që kemi botuar nuk janë thjesht bashkëpunime akademike. Kur Albert u emërua profesor i universiteteve në Universitetin e Lillës, rrugëtimi ynë mori një kthesë të re. Nuk ishte vetëm një hap i rëndësishëm në karrierën e tij, por edhe një ftesë e heshtur që dëshmonte se jeta jonë, pavarësisht ndryshimeve, do të vazhdonte bashkë. Pa hezitim, unë iu bashkova—jo vetëm sepse vendi i im ishte pranë tij, por sepse Lillë u bë një hapësirë e re ku ne vazhduam të ëndërronim, të punonim dhe të krijonim së bashku. 9.Pyetje: Çfarë do të thotë të jesh pedagoge dhe kërkuese në një mjedis akademik ndërkombëtar krahasuar me realitetin shqiptar? Përgjigje. Për mua, mjedisi akademik e kam parë gjithmonë si një ambjent unik, ku të mendosh, të kërkosh dhe të debatosh janë mënyra për të kuptuar dhe sfiduar realitetin. Ky ambient nuk njeh kufij gjeografikë. Në thelb, ne jemi një bashkësi njerëzish të ndarë nga distancat, por të bashkuar nga një ideal i përbashkët: kërkimi i së vërtetës përtej interesave të ngushta dhe kufijve të pushtetit. Gjithmonë do të ketë pengesa që e shtrembërojnë këtë mjedis. Por thelbi i tij mbetet i pandryshuar: kërkimi për liri mendimi dhe ndriçim të mendjes. 10.Pyetje: A është e mundur të ndërtohet ende një marrëdhënie e vërtetë mes mësuesit dhe studentit në këtë bote të shpejtë dhe të shpërqendruar? Pergjigje. Marrëdhënia midis profesorit dhe studentit në botën e sotme është një dinamikë komplekse dhe në zhvillim të vazhdueshëm, e ndikuar thellësisht nga teknologjia, shndërrimet sociale dhe filozofia moderne e arsimit të lartë. Sot, marrëdhënia mes profesorit dhe studentit nuk është më vertikale, ku profesori është burimi i pamohueshëm i diturisë dhe studenti një enë e zbrazët në pritje që të mbushet me dije. Sot ajo funksionon si një partneritet i bazuar në ndërthurjen e dy modeleve: modeli horizontal, ku profesori është udhërrëfyes dhe këshilltar, dhe studentët pjesëmarrës aktiv, që së bashku kontribuojnë në krijimin e njohurive, dhe modeli hapësinor, ku komunikimi vazhdon edhe jashtë aulës përmes këshillimit akademik, orientimit profesional dhe ndërtimit të rrjetit të karrierës. Është një marrëdhënie që, kur funksionon si duhet, është transformuese për të dyja palët, duke i shtyrë kufijtë e të kuptuarit dhe duke krijuar një mjedis ku dija nuk transferohet, por krijohet së bashku. 11.Pyetje: Cilat janë disa nga studimet tuaja më të dashura apo me sfiduese që ndihen ende të gjalla brenda jush? Pergjigje. Studimet e mia më të dashura dhe të rëndësishme në karrierën time akademike e intelektuale janë disa por këtu po i referohem veç tre prej tyre, secila me një objekt dhe një horizont të veçantë kërkimi, por që në thelb lidhen me njëra-tjetrën përmes temës së përbashkët të marrëdhënieve ndërkombëtare dhe vendit të Shqipërisë e Kosovës në sistemin ndërkombëtar e rajonal. Çështja e Kosovës dhe studimi i saj në kuadrin e qasjeve të marrëdhënieve ndërkombëtare, Përfytyrimet ndërkombëtare mbi Ballkanin dhe ndikimin e tyre në politikat ndaj rajonit, si dhe integrimi europian i Shqipërisë, sfidat dhe hendeku që ndan vendin nga Evropa. Interesi im për çështjen e Kosovës është i lidhur ngushtë me mënyrën se si ajo është trajtuar në teorinë dhe praktikën e marrëdhënieve ndërkombëtare. Në këtë drejtim, më tërheq veçanërisht analiza e mënyrës se si konceptet e sovranitetit, vetëvendosjes dhe ndërhyrjes ndërkombëtare janë aplikuar në rastin kosovar, sidomos gjatë periudhës së luftës së viteve 1998–1999. Kosova përfaqëson një laborator të rrallë për të kuptuar ndërthurjen midis realpolitikes, normave ndërkombëtare dhe dinamikave rajonale të sigurisë. Interesohem të kuptoj në ç’mënyrë përfytyrimi ndërkombëtar i Kosovës ndikon ende në statusin e saj politik, në proceset e njohjes e integrimit në strukturat euroatlantike. Një tjetër fushë studimore që e konsideroj thelbësore është ajo e përfytyrimeve ndërkombëtare të Ballkanit, ose mënyra se si rajoni është imagjinuar, përshkruar dhe kategorizuar nga fuqitë e mëdha. “Ballkani” ka qenë për një kohë të gjatë një konstrukt diskursiv, shpesh i ngarkuar me konotacione negative, prapambetje apo konfliktualitet. Studimi i këtyre përfytyrimeve, ndërthurja e analizës diskursive me atë politike, më ka lejuar të eksploroj marrëdhënien midis imazhit të krijuar për Ballkanin dhe trajtimit që ai merr në arenën ndërkombëtare. Përmes këtij këndvështrimi, mund të kuptohen më mirë stereotipet e qëndrueshme dhe barrierat simbolike që ende ndikojnë në marrëdhëniet midis Evropës “perendimore” dhe Evropës “juglindore”. Fusha e tretë që më ka tërhequr është ajo e integrimit evropian të Shqipërisë dhe analizës së faktorëve që vazhdojnë të mbajnë një hendek të dukshëm midis vendit dhe standardeve të Bashkimit Europian. Studimet nuk kufizohet vetëm në aspektin institucional të reformave, por edhe në dimensionin socio-politik dhe kulturor të procesit të europianizimit. Më intereson të shqyrtoj se si diskursi i integrimit është bërë pjesë e identitetit politik shqiptar, shpesh më shumë si projekt aspirativ sesa si realitet i konsoliduar. Po ashtu, kam dashur të kuptoj pse, pavarësisht retorikës pro-evropiane, Shqipëria mbetet ende e ndarë nga Evropa përmes problemeve strukturore si korrupsioni, dobësia e institucioneve, mungesa e shtetit të së drejtës, etj. Në tërësi, këto tri fusha studimore formojnë një trekëndësh analitik që më kane ndihmuar të shoh marrëdhënien midis rajonit tonë dhe botës më gjerë — midis përfytyrimit dhe realitetit, midis aspiratës dhe kufizimeve, midis identitetit politik dhe pushtetit ndërkombëtar. Ato përbëjnë për mua jo vetëm tema studimore, por edhe mënyrën e të kuptuarit më thellë të historisë dhe të ardhmes së hapësirës shqiptare e ballkanike brenda rendit ndërkombëtar bashkëkohor. 12.Pyetje: Çfarë është dija për ju sot? Një instrument, një mision apo një mënyrë për të jetuar me ndershmëri? Përgjigje: Dija nuk është vetëm instrument, as vetëm mision — ajo ofron kuptimin për botën. Si instrument, ajo na jep mundësinë të kuptojmë, të ndërtojmë e të transformojmë realitetin. Si mision, na thërret të kërkojmë të vërtetën edhe kur ajo është e pakëndshme. Por përtej këtyre, dija është një mënyrë jetese: një përkushtim i brendshëm në kërkimi të kuptimit, të dyshimit dhe të respektit për kompleksitetin e botës. Të jetosh me dijen do të thotë të mos pranojsh lehtë as të njohurën, as të rehatshmen — por të jetosh me pyetje, me kureshtje dhe me integritet. Në këtë kuptim, dija për mua është forma më e lartë e ndershmërisë njerëzore. 13.Pyetje: A ka më vend për intelektualin në një bote që gjithnjë e më pak dëgjon dhe më shumë reagon? Pergjigje. Në një botë që gjithnjë e më pak dëgjon dhe gjithnjë e më shumë reagon, intelektuali e gjen veten në një pozitë të vështirë, por jo të panevojshme. Roli i tij nuk është më ai i zërit që udhëzon turmat, por i mendjes që rikthen reflektimin. Edhe pse zëri i arsyes shpesh humbet në zhurmën e rrjeteve sociale dhe emocioneve kolektive, pikërisht aty lind nevoja për intelektualin — si kujtesë kritike, si zë që nuk përshtatet me reagimin e shpejtë, por e sfidon atë me thellësinë e mendimit. 14.Pyetje: Si mund të mbetet i lire mendimtari në një kohë të mbushur me ideologji të padukshme dhe rrëfime të parafabrikuara? Përgjigje. Intelektualët historikisht kanë shërbyer si arkitektët kryesorë të ideologjive. Përmes analizës sistematike të strukturave shoqërore, sistemeve ekonomike dhe organizatave politike, ata zhvillojnë kornizat koherente të mendimit që më vonë bëhen ideologji. Zhvillimi i teorisë komuniste nga Karl Marksi, artikulimi i parimeve liberale nga John Locke dhe kontributet e Simone de Beauvoir në ideologjinë feministe, të gjitha e demonstrojnë këtë rol krijues. Çdo ideologji ofron një version të thjeshtuar të realitetit. Vlera e saj varet nga aftësia për të zgjidhur probleme reale pa shkatërruar liritë themelore të njeriut. Kontributet intelektuale më të qëndrueshme shpesh dalin nga ruajtja e këtij tensioni krijues. Ky akt balancues përfaqëson si barrën ashtu edhe privilegjin e punës intelektuale. 15.Pyetje: Çfarë mesazhi do të jepnit për të rinjtë shqiptaret që kërkojnë rrugën e tyre përmes pasigurisë, emigrimit dhe mungesës së busullës? Përgjigje. Mesazhi im për të rinjtë shqiptarë që kërkojnë rrugën e tyre mes pasigurisë dhe emigrimit është i thjeshtë: duajeni atdheun. Dashuria per atdheun nuk është një ndjenjë romantike, por vetëdije dhe përkatësi. Siç thoshte Kennedy: “Mos pyesni çfarë bën atdheu për ju, por çfarë mund të bëni ju për atdheun.” Edhe nga larg, dashuria për vendin mund të kthehet në kontribut, në energji krijuese dhe në përpjekje për ta bërë Shqipërinë më të drejtë e më të denjë. Vetëm kështu mund të rindërtojmë shpresën dhe besimin se Shqipëria nuk është thjesht një vend për t’u lënë pas, por një vend për t’u rikthyer dhe për të ndërtuar.  16.Pyetje: Çfarë do t’i thoshit vetes suaj 20-vjecare nëse do ta kishit përballë sot? Vetes sime 20-vjeçare do t’i thosha: shiko të shkuarën me qartësi, jo me gjykim — sepse çdo rrugë që dikur dukej e pamundur, sot është bërë pjesë e udhës sate. 17.Pyetje: Së fundi, pas një jete të përkushtuar dijes dhe lirisë së mendimit – çfarë mbetet për ju si thelb dhe trashëgimi shpirtërore? Përgjigje. Trashëgimia shpirtërore që mbetet është të mos ndalem kurrë së kërkuari, së dyshuari dhe së ndriçuari — sepse aty qëndron dinjiteti dhe të qenit të vërtetë me veten. Në fund, më shumë sesa çfarë kam mësuar, rëndësi ka si kam menduar, si kam mbrojtur të drejtën për të menduar ndryshe dhe si kam ruajtur ndershmërinë intelektuale përballë kompromiseve të kohës. Dija është një udhëtim që më ka çuar drejt përulësisë — sepse sa më shumë kupton, aq më qartë e shoh pafundësinë e asaj që ende nuk di.  Faleminderit per intervisten znj liliana. Ju faleminderit ju , e dashur e nderuar Prof Enika.