Search Results

Bot që kur është zënë Shqipëria gjall ka qënë Pellazg’u theshin më parë Më së fundi Shqipëtarë Gjuh’që kishin Pellazgjitë Atë flisnin Perënditë Atë kanë Shqipëtarët Siç e kishin dhe të parët Greqishten ajo e polli Llatinishtja q’atje dolli Bijtë t’anë jan’ Elinët Si-ndë-kur edhe Llatinët Edhe gjithë Evropianët Që kan, dalë nga Romanët Neve jemi më të parë Në Evropë nga ç’do farë Gjithë bota vin që moti Në Tomorr ku ishte Zoti Që t’i falen Perëndisë Zotit math të Shqipërisë Zëri, flaka s’ishte kot Q’i nxjerr Tomorri dhe sot Ahere kish s’di se cinë Tani ka Abas Alinë Shqipëtari trim me fletë Ka rrojtur në këtë jetë Kemi pasur mbretërira Edhe fort shumë të mira Kemi bërë shumë punë Po gjithë vanë për lumë Aleksandri ish Shqiptar Q’u tha i madh kordhëtar Selefkët dhe Ptolemenjtë Edhe gjithë të mëdhenjtë S’qenë Grekër as Bullgarë Ata ishin Shqipëtarë Shqiptaret - Koha e Jone 1975 Shqiptaret – Koha e Jone 1975 Pirua qe nga Shqipëria Që po e lëvdon istoria Skënderbegu Kastrioti Q’u dëftye aq’i zoti Ishte burr i Shqipërisë Q’i dha dërmënë Turqisë Ç’burra ndron Shqipëria Që i shkruan istoria Bajraktar e Qyperlinjë Shkodran e Mehmet Alinë Xhavella e Marko Sulë Babulinë e Mihaulë Q’i dhanë dërmën Turqisë Dh’i vunë nder trimërisë Si këta e si të tjerë Që qenë shumë të ndjerë Po nga gjithë trimëria Nuk fitoi gjë Shqipëria Për këdo që ne luftuam E mbajtmë e i liruam Të gjithë na u harruan Dhe sot të ligën na e duan Me kaqë burra të vyer Qysh u ndothmë të gënjyer? E ç’e desha trimërinë Kur s’mu ndoth për Shqipërinë Me nder t’ënë rroj Turqija Po aq vuan Shqipëria? Ka vuar edhe vuan Turqit neve e na duan? Neve e bëmë Greqinë E po Grekërit na e dinë? S’duam fare të na shohin Shqipërinë sot s’e njohin Shqipëria ron si ropi Mendohet për të Evropi? Mos durofsh i Madhi Zot Të jetë në zgjedhë sot! Burr i math që luftuar Edhe botën ke liruar! Ç’të na bënjë trimëria Sa me qënë gjallë padija? Shqipëri! Pse s’ish e zonja Të bënje tri katër shkronja? Pse të jesë Shqipëria,* Ta mbulonjë babëzia? Duke pasur burra trima Të humbet si vetëtima? Ah! Zoti mos e dhëntë! Ejani të mbledhim mentë!

Shqipëria – autentike, e paprekur dhe me ujëra të kaltër Nga Céline Spithoven, për RTL Today Nga Alpet Shqiptare deri në bregdetin Jon, ky thesar ballkanik po bëhet një nga destinacionet më joshëse të Europës. Kolegët e RTL Radio kanë nisur një seri mbi destinacionet alternative për pushime verore në Europë. Në pjesën e tretë të kësaj serie, njihemi me Shqipërinë, një vend që po kalon nga një “sekret i bukur i ruajtur” në një pikë të nxehtë të hartës turistike europiane. --- 🌄 Natyrë e paprekur në veri Në veri të vendit, pranë kufirit me Kosovën dhe Malin e Zi, ndodhen Alpet Shqiptare (të njohura edhe si “Bjeshkët e Nemuna”). Rajonet si Valbona dhe Thethi ofrojnë shtigje për ecje nëpër male madhështore, me pamje panoramike dhe fshatra me shtëpi guri e lumenj të pastër. Gjithashtu, Parku Kombëtar i Vjosës, i shpallur në vitin 2023 si Parku i parë i Lumit të Egër në Europë, është një perlë natyrore. Lumi i Vjosës është një ndër të fundit që rrjedh lirshëm në kontinent dhe strehon mbi 1,100 lloje kafshësh dhe bimësh, përfshirë rrëqebullin, llundrën, dhe shpendë të rrallë. Turizmi i butë inkurajohet dhe zona mbrohet në mënyrë rigoroze. --- 🏖️ Riviera – plazhe si në Maldive Për ata që preferojnë detin, Riviera Shqiptare përgjatë bregdetit të Jonit është një zonë e mrekullueshme, ende e pashfrytëzuar nga turizmi masiv. Plazhet e Ksamilit, Dhërmiut, dhe Himarës kanë rërë të imët, ujëra të kaltër, dhe atmosferë relaksuese – pa turma turistësh. Që prej verës së vitit 2024, bregdeti është bërë më i arritshëm falë Tunelit të Llogarasë, që e shkurtoi kalimin nga 30 minuta në vetëm 7 – një nxitje e madhe për turizmin lokal. --- 🌆 Jeta urbane dhe kujtesa historike Tirana, kryeqyteti, përzien ngjyrat, historinë dhe energjinë e qytetit të ri. Qendra e saj është plot jetë me kafene me muzikë live, art rruge, restorante moderne dhe një popullatë e re që e gjallëron qytetin. Po ashtu, Tirana përballet hapur me të kaluarën. Muzetë Bunk'Art 1 dhe 2, të ndodhur në bunkerë nëntokësorë nga periudha e diktaturës, tregojnë në mënyrë vizuale dhe të fortë historinë e komunizmit në vend. --- 🏛️ Kulturë dhe trashëgimi historike Në veriperëndim gjendet Shkodra, një nga qytetet më të vjetra të rajonit, buzë liqenit më të madh në Ballkan. Kalaja e Rozafës ofron pamje të jashtëzakonshme të qytetit, liqenit dhe maleve përreth. Më në jug ndodhen Berati dhe Gjirokastra – dy qytete të trashëgimisë botërore të UNESCO-s. Berati njihet si “qyteti i një mijë dritareve”, ndërsa Gjirokastra për arkitekturën otomane dhe shtëpitë me gurë – të dyja ofrojnë pasqyrime të pasura dhe autentike të identitetit shqiptar. --- ℹ️ Informacione praktike Megjithëse Shqipëria nuk është ende pjesë e BE-së, euroja pranohet në shumë restorante dhe dyqane. Monedha kombëtare është leku, por shpesh nuk është e nevojshme të shkëmbeni para. Çmimet janë më të ulëta se në vendet fqinje – duke e bërë Shqipërinë një opsion ekonomik për pushime. --- ✅ Pse të vizitoni Shqipërinë? Natyrë e virgjër Det i kristaltë Trashëgimi kulturore e pasur Qytete plot histori Mikpritje e ngrohtë Çmime të përballueshme Një destinacion i paeksploruar që ofron gjithçka, nga ecje në male deri te pushimet në plazh – afër shtëpisë por me ndjesinë e largësisë.

Albert Camus: Rruga e Njeriut Që Refuzoi Të Gënjehej - Një Reflektim Letrar-Filozofik Nëse njeriu refuzon të mashtrohet nga premtimet e zbrazëta të ideologjive, nëse ai përballon të vërtetën, sado e dhimbshme që të jetë ajo, ai fillon të jetojë si qenie e lirë. Kjo është rruga e Camus. Në peizazhin e trazuar intelektual të shekullit XX, ku ideologjitë totalitare sundonin mendjet dhe shpirtërave, figura e Albert Camus ngrihet jo si një profet, por si një njeri - një njeri i zakonshëm që, nëpërmes fjalës së tij të ndershme dhe përvojës së tij të thellë ekzistenciale, ngriti një filozofi që nuk i shërben dogmës, por njeriut. Shkrimet e tij, nga romani metafizik I huaji e deri te traktati filozofik Miti i Sizifit, nuk janë vetëm manifestime të artit letrar, por reflektime të një ndërgjegjeje që sfidoi zbrazëtinë morale të kohës së vet. Artikulli i Charles J. Rolo në The Atlantic (1958), i titulluar “Albert Camus: Një njeri i mirë”, paraqet një portret të hollësishëm dhe të thelluar të Camus, duke e lidhur veprën dhe jetën e tij me një etikë të moderuar, të rrënjosur në humanizëm, që vazhdon të frymëzojë edhe sot. Rrënjet e një filozofie: Dielli, mjerimi dhe etika e moderuar Camus lindi në Mondovi të Algjerisë në vitin 1913, në një botë që bashkëjetonte me dritën mesdhetare dhe mjerimin e përditshëm. Ai vetë shkroi: “Varfërira nuk ishte një fatkeqësi për mua. Ajo gjithmonë ekuilibrohej nga pasuria e dritës” (Rolo, 1958). Kjo përzierje e ndjeshmërisië sensualiste me një vetëdije të thellë për padrejtësinë sociale do të shënonte gjithë filozofinë e tij. Nga piktori i dritës dhe gëzimit sensual të jetës, Camus u kthye gradualisht në filozofin e kufijve moralë. Nuk ishte një kalim i planifikuar, por një thirrje e brendshme. Ai nuk filloi si filozof, por si novelist dhe dramaturg. Vetë ai pohon: “Nuk besoj në Zot, por nuk jam ateist. Nuk jam filozof, por pyes filozofikisht. Jam shkrimtar.” Këto pikëpyetje letrare u bënë me kohë shtyllat e një filozofie të re, filozofia e absurdit. Nga absurdi drejt revoltës: Filozofia si letërsi dhe letërsi si filozofi Në qendër të filozofisë së tij qëndron nocioni i absurdit. Ai e përkufizon këtë si konfliktin midis kërkesës njerëzore për kuptim dhe indiferencës së botës. Ky nuk është një përfundim për të dorëzuar njeriun në nihilizëm, por një pikënisje për revoltë. “Ka vetëm një problem serioz filozofik,” shkruan ai në Miti i Sizifit, “dhe ai është vetëvrasja” (Camus, 1942/1991). Camus nuk propozon zgjidhje metafizike. Ai propozon revoltë - një qëndrim moral që pranon absurditetin, por nuk përkulet para tij. Si Sizifi që ngjitet përjetësisht me gurin e tij, njeriu duhet të jetojë me dëshirën e tij për kuptim, edhe kur nuk ka shpresë. “Duhet ta imagjinojmë Sizifin të lumtur,” shkruan ai - një nga frazat më të fuqishme në historinë e mendimit bashkëkohor. Letërsi që flet për shpirtin: Nga I huaji tek Murtaja Camus shpesh është keqkuptuar nga kritikët që e lexuan veprën e tij jashtë kontekstit filozofik. Në I huaji (1942), Meursault përfaqëson një njeri që nuk pranon të luajë lojën shoqërore të ndjenjave të shtirura. Ai dënohet jo për vrasjen, por për indiferencën ndaj pritshmërivë. Ashtu si Dostoevsky sfidon moralin në Krimi dhe Ndëshkimi, Camus e zhvesh njeriun nga gjitha shtresat e ideologjisë dhe e paraqet në thelb, të vetmuar dhe të ndershëm. Në Murtaja, ai e paraqet qytetin e Oranit të rrethuar nga sëmundja, si metaforë për të keqen që mund të godasë papritur dhe pa kuptuar. Doktor Rieux nuk është hero, por thjesht bën detyrën. Ai nuk beson në Zot, por nuk mund të pranojë vdekjen e fëmijës. Kjo është etika e Camus - jo ajo që shpall dogma, por ajo që lind nga vuajtja e njeriut të zakonshëm. Rënia (1956), një monolog i ndërprerë i një ish-avokati, është pasqyra më e errët e vetëdijes së njeriut bashkëkohor. Jean-Baptiste Clamence është një personazh që e ka kuptuar absurditetin, por që tani manipulon moralin. Ai është alter ego-ja e rënë e Meursault-it. Rrënia është pendimi pa falje - qartësia pa shpëtim. Nga shkrimtar i heshtjes në filozof të revoltës Kalimi i Camus nga letërsia në filozofi ishte gradual, por i pandalshëm. Miti i Sizifit dhe Rebeli janë vepra që shënojnë pjekurinë e tij filozofike. Ai refuzoi marksizmin, i cili në atë kohë kishte mbështetjen e shumicës së intelektualëve francezë. Kritikët, sidomos ata të lidhur me Sartre-in dhe rrethin e tij, e akuzuan për qendrim moralist e apolitik. Por koha tregoi se Camus nuk kishte frikë të qëndronte vetëm: “Më pëlqen të kem të drejtën me pakicën sesa të kem gabim me shumicën,” shkroi ai. Në vitin 1957, ai fitoi Çmimin Nobel për Letërsi - jo vetëm për kontributin e tij artistik, por për qartësinë morale në një epokë të turbullt. Juria vlerësoi “seriozitetin e rrallë me të cilin ai ka shqyrtuar problemet e vetëdijes njerëzore.” Camus ishte më i riu që e mori atë deri në atë kohë. Ai vetë tha: “Më dhemb që nuk është nënë ime që e merr vesh e para.” Një humanizëm pa iluzione: Etika e kufirit Vepra Rebeli (1951) është përmbledhja e mëndimit të tij moral. Ai shpjegon se revolta autentike është ajo që kufizon veten, që nuk kërkon të sundojë apo të vrasë, por të dëshmojë për një vlerë të përbashkët njerëzore. Kjo është në kontrast të plotë me revolucionin absolutist. “Ideologjitë korruptojnë, dhe ideologjitë absolutiste korruptojnë në mënyrë absolute” (Rolo, 1958). Etika e Camus është ajo e masës, e kufirit, e njeriut të zakonshëm që nuk pranon të kthehet në vegël të historisë. Ai përfaqëson, si George Orwell, zërave të vetmuar që nuk bien në kompromis me të pavërtetën. Një jetë e thjeshtë, një trashëgimi e madhe Jeta e Camus ishte po aq e ndershme sa edhe vepra e tij. Ai refuzoi nderet politike. U largua nga UNESCO si protestë ndaj regjimit të Frankos. Nuk u bashkua kurrë me Partinë Komuniste Franceze. Kritikoi pushtimin sovjetik të Hungarisë. Ai nuk ishte anti-komunist, por pro-njeri. Kur vdiq papritur në një aksident automobilistik në vitin 1960, në makinën e tij u gjet i pambaruar romani Njeriu i Parë, ku rrëfente jetën e fëmijërisë së tij. Ishte një kthim tek rrënjët, tek drita e Algjerisë dhe nëna e tij analfabete por e mençur. Në një nga pohimet më të njohura dhe të ndjera ai shkroi: “Në mes të dimrit, zbulova se brenda meje kishte një verë të pamposhtur” (Camus, 1958/1995). Kjo nuk është thjesht metaforë, por manifesti i tij njerëzor. --- Përfundim: Një njeri i mirë, një filozof i jetës së ndershme Albert Camus mbetet një nga figurat më të ndershme dhe më të pastra të mendimit modern. Ai nuk ofroi dogma, por dyshime të sinqerta. Ai nuk kërkoi heroizëm, por ndershmëri. Në kohën tonë të polarizimit dhe retorikës së zbrazët, zërri i tij tingëllon si një kujtesë e fuqishme se revolta e vërte fillon brenda njeriut - jo për të ndryshuar botën sipas një ideali të imponuar, por për të ruajtur dinjitetin përballë absurdit. Ai ishte, në të vërte, siç e përshkruan Charles Rolo, “Një njeri i mirë”. --- Referencat Camus, A. (1942/1991). The Myth of Sisyphus (J. O’Brien, Trans.). Vintage International. Camus, A. (1951/1992). The Rebel: An Essay on Man in Revolt (A. Bower, Trans.). Vintage. Camus, A. (1958/1995). Return to Tipasa, në Lyrical and Critical Essays. Vintage. Rolo, C. J. (1958, May). Albert Camus: A Good Man. The Atlantic. https://www.theatlantic.com/magazine/archive/1958/05/albert-camus-a-good-man/640286/ Hanna, T. (195 Dokumenti është përditësuar sipas kërkesës sate — pa shkurtuar asgjë, por duke shtuar shtresa të reja që theksojnë kalimin e Camus nga shkrimtar në filozof, ndikimin e tij në kritikën letrare dhe filozofike, si dhe rëndësinë e Çmimit Nobel në jetën dhe vlerësimin e tij. Janë shtuar krahasime me Orwell dhe Dostoevsky, citime të ndjera të Camus dhe një hyrje e re që vendos tonin filozofik me më shumë sensibilitet. Nëse dëshiron të shtojmë edhe më shumë krahasime ose referenca bashkëkohore, jam këtu për ta thelluar më tej.

Johann Wolfgang von Goethe: Portret i një Gjenie Universal shkrimtar filozof. Lindi ne vitin 1749 në Gjermani *"Le të fshijë secili para derës së vet, dhe e gjithë bota do të jetë e pastër.”* Johann Wolfgang von Goethe: Portret i një Gjenie Universal *** "Le të fshijë secili para derës së vet, dhe e gjithë bota do të jetë e pastër." — Johann Wolfgang von Goethe Origjina, familja dhe jeta personale Lindja dhe familja: Goethe lindi më 28 gusht 1749 në Frankfurt am Main në një familje borgjeze të pasur dhe me reputacion elitar. Babai i tij, Johann Caspar Goethe, ishte jurist dhe këshilltar imperial. Nëna, Catharina Elisabeth Textor, ishte bija e një zyrtari të profilit të lartë në qytet . Ai ishte fëmijë i parë nga shtatë, por vetëm motra e tij Cornelia mbijetoi fëmijërisë . Çdo fëmijë tjetër vdiq në moshë të vogël. Edukimi: Ai dhe motra e subvencionuar nga prindërit ndjekën mësues privat në shtëpi ku studiuan latinisht, greqisht, histori, gjuhë moderne dhe art . Studimet universitare: Fillimisht ndoqi drejtësi në Leipzig dhe Strasburg, por pasioni i tij i vërtetë është letërsia dhe arti . Në Strasburg takoi filozofë si Johann Gottfried Herder, që formësuan sensin e tij estetik dhe kulturor . Jeta personale: Pas dashurive të reja romantike (p.sh. me Charlotte Buff dhe Friederike Brion), u vendos për një lidhje me Christiane Vulpius prej vitit 1788 dhe u martua me të në 1806. U bënë prindër të pesë fëmijëve; vetëm August von Goethe mbijetoi deri në moshën e plotë, por vdiq në 1830, duke shuar kështu vijën direkte të familjes . Epoka e tij Si figure qendrore Goethe ishte figurë qendrore e epokës së Sturm und Drang (Lëvizja e Stuhisë dhe Tërmetit, 1765–1785), dhe më pas themelues i Klasikës së Weimarit, bashkë me Schiller, Herder e Wieland . Ai përfaqësonte një sintezë mes të arsyeshmes (klasikës) dhe emocionales (romantizmit), duke u bërë një model për letërsinë dhe mendimin gjerman dhe europian . Veprat kryesore dhe tematika 1. **“Götz von Berlichingen”** (1773) – një dramë e hershme e stilit Sturm und Drang që e bëri autor të njohur në Gjermani . 2. **“Die Leiden des jungen Werther”** (1774) – roman epistolar që shkaktoi “sëmundjen Werther” në Evropë dhe bëri Goethe-n superstar ndërkombëtar . 3. **“Iphigenie auf Tauris”** (1787), “Egmont” (1788), “Torquato Tasso” (1790) – krijime nga periudha pas udhëtimit në Itali, që rigjallëruan estetikën e tij dhe thelluan klasiken moderne . 4. **“Wilhelm Meisters Lehrjahre”** (1795) – roman formues mbi edukimin artistik dhe shpirtëror. 5. **“Faust: Pjesa I”** (1808) dhe Pjesa II (1832) – kulmi i krijimtarisë së tij dhe një nga veprat me ndikim mbi kulturën botërore . 6. Poezi të njohura: “Der Erlkönig”, “Prometheus”, “Über allen Gipfeln ist Ruh”, “West-östlicher Divan” etj. . Gjithashtu shkroi ese shkencore për botanikën (The Metamorphosis of Plants) dhe teorinë e ngjyrave, duke sfiduar konceptet Newtoniane . Thëniet e tij më të njohura *“Kush nuk e njeh të kaluarën, mbetet gjithmonë fëmijë.”* *“Cdo ditë duhet të dëgjosh një këngë, të lexosh një poezi… ose të thuash një fjalë të mençur.”* *“Njeriu është plotësisht njeri vetëm kur luan.”* Fjalët e tij të fundit: *“Dritë, më shumë dritë!”* Dhe citati që na bashkon: *“Le të fshijë secili para derës së vet…”* Ky mesazh është një thirrje e fuqishme për përgjegjësi personale dhe vetëdije etike. Goethe na kujton se ndryshimi social qëndron në përgjegjësinë e përditshme të individit. Secili ka një "derë" metaforike — ndërgjegjen dhe veprimin vetjak — dhe pastrimi i saj është themeli për një botë më të drejtë dhe të ndershme. Goethe është konsideruar si shkrimtari më i madh gjerman, pozicion që i atribuohet nga shumë studiues dhe shkrimtarë, mes të cilëve Nietzsche, Thomas Mann, Hermann Hesse, dhe Pushkin . Kritika e vlerëson si një personalitet kompleks: një poet dilent, mendimtar konservator, por edhe figura moderne, madje me interesa për çështje si liria seksuale dhe mjedisi natyror në kontekst bashkëkohor . Pasi qeverisi për dekada në Weimar si këshilltar dhe drejtues i teatrit, Goethe ishte një figurë publike e respektuar ndërkombëtarisht. Ai u shkoi nga oborri i Dukës dhe u bë ambasador kulturor i Gjermanisë . Nderimet dhe çmimet: Pas vdekjes, u krijuan disa çmime që mbajnë emrin e tij, si Goethe Prize (çmim i qytetit të Frankfurtit) dhe Goethe Medal e Goethe-Institut — të cilat vlerësojnë kontribute të jashtëzakonshme në kulturën dhe letërsinë gjermane dhe lidhjet ndërkombëtare . Po të bejmë disa krahasime vërejmë se : Goethe është filozofik dhe i menduar; Shakespeare është emocional dhe dramatik. Me Dostojevskin, Goethe kërkon harmoni; Dostojevski eksploron konflikte të brendshme. Me Kafka, bota mendore është absurde; te Goethe, bota është e kuptueshme nëse individi e ve pronën e vet, ndzesin dhe ndërgjegjen. Johann Wolfgang von Goethe ishte më shumë sesa shkrimtar — ai ishte një univers kulturor. Nga edukimi borgjez, përmes poezisë, dramaturgjisë, shkencës dhe politikës, ai formësoi një traditë që vazhdon të frymëzojë sot. Ai ishte i njohur që në kohën e vet, dhe nuk mori çmime moderne, por ndikimi dhe nderimet që mbajnë emrin e tij — Goethe Prize dhe Goethe Medal — dëshmojnë se trashëgimia e tij është e përjetshme. "Mesazhi i thënies së tij është i qartë: ndryshimi i botës fillon në pragun tuaj." Referenca Primare dhe Sekondare 1. Encyclopaedia Britannica Artikulli: Johann Wolfgang von Goethe Faqja zyrtare: https://www.britannica.com/biography/Johann-Wolfgang-von-Goethe Informacion mbi jetën, veprat, periudhat dhe ndikimin filozofik. 2. Wikipedia (Gjermanisht & Anglisht) Artikulli: Johann Wolfgang von Goethe https://de.wikipedia.org/wiki/Johann_Wolfgang_von_Goethe https://en.wikipedia.org/wiki/Johann_Wolfgang_von_Goethe Burim i detajuar për jetën familjare, veprat, partneritetet dhe epokat letrare. 3. Goethe-Institut Artikuj mbi ndikimin e tij dhe nderimet që mbajnë emrin e tij (Goethe-Medaille, Goethe Prize) https://www.goethe.de 4. Poets.org Faqja: Johann Wolfgang von Goethe – Biography and Poems https://poets.org/poet/johann-wolfgang-von-goethe 5. Gale Literature Resource Center Artikulli: Goethe: Life and Works Përmbledhje kritike dhe analizë krahasuese https://www.gale.com 6. Love Books Review Artikulli: Who Was Goethe? Summary of Life, Works and Influence https://love-books-review.com/reviews-by-author/johann-wolfgang-von-goethe 7. The Times (UK) Artikulli: Goethe – His Faustian Life nga A.N. Wilson https://www.thetimes.co.uk 8. EJSHIN – Encyclopedia of Journal of Social and Humanities in International Narrative Artikulli: Goethe: Një Vështrim i Gjerë në Personalitetin e Tij Historik https://www.ejshin.org 9. Libri: “Fausti” nga Johann Wolfgang von Goethe Botime të ndryshme, përfshirë përkthimet nga Erich Kahler, Peter Salm etj. Përmban thënie dhe pjesë poetike të përmendura në ese. 0 Autor:Liliana Pere

Robin Williams: E qeshura që mbante brenda dhimbjen Një rrëfim dokumentar, artistik e letrar mbi një shpirt të trazuar që ndriçoi ekranin botëror Përmbledhje Robin McLaurin Williams (21 korrik 1951 – 11 gusht 2014) ishte një komedian dhe aktor amerikan, i njohur për interpretimet e tij të zjarrta në skenë dhe ekran, dhe për një prani që sfidonte çdo kufi njerëzor mes humorit dhe dhimbjes. Ai fitoi zemrat e publikut me shfaqje maniake në stand-up comedy, performanca të larmishme në film, role dramatike me peshë të jashtëzakonshme, dhe mbi të gjitha – një shpirt që dhuronte gjithçka që kishte për të ndihmuar të tjerët të ndiheshin më mirë. Megjithëse fitoi një çmim Oscar për rolin e tij si psikolog në Good Will Hunting (1997), trashëgimia e tij nuk është vetëm çmim, por një ndjesi globale – sikur ai i përkiste çdo zemre që ka qeshur ndonjëherë duke qarë brenda. Rrënjët: Një fëmijëri me humor dhe një shpirt i etur për kuptim Robin Williams lindi në Çikago, Illinois. Babai i tij, Robert Williams, ishte një drejtues ekzekutiv në Ford Motor Company, ndërsa nëna e tij ishte një ish-modele – një kombinim që i dha atij qasjen në një jetë komode, por që nuk ia shoi dëshirën për të zbuluar më shumë për njerëzimin. Qysh në shkollë, ai përdori humorin si një armë për të fituar vëmendje, për të ndërtuar lidhje dhe për të fshehur pasiguritë. Frymëzimi i tij i hershëm, komediani Jonathan Winters, do të bëhej më vonë jo vetëm model por edhe pasqyrë shpirtërore. Pas zhvendosjes në San Francisko në moshën 16-vjeçare, ai ndoqi fillimisht studimet për shkenca politike në Claremont Men's College (sot Claremont McKenna College), por brenda tij ziente diçka tjetër. Kurset e improvizimit i hapën një dritare drejt vetes. Më pas ai studioi aktrim në College of Marin dhe përfundimisht mori bursë për në Juilliard School në New York City – një vend ku shumë artistë kërkojnë zërin e tyre, por vetëm pak e gjejnë me të vërtetë. Televizioni dhe shndërrimi në yll Në mesin e viteve 1970, Robin filloi të shfaqej në televizione të njohura si The Richard Pryor Show dhe Laugh-In. Por ishte roli i alienit Mork në Happy Days që e ktheu atë në një fenomen. Ky rol u shndërrua në serialin e suksesshëm Mork & Mindy (1978–1982), që i dha mundësinë të transferonte çmendurinë e improvizimeve të tij në ekranin e vogël. Ishte si të shihje një tornado lozonjare që përmbyste çdo formë klasike të interpretimit. Nga “Popeye” tek “Good Will Hunting”: Një aktor me fytyra të shumta Debutimet e tij filmike përfshijnë rolet kryesore në Popeye (1980) dhe The World According to Garp (1982), por ishte Good Morning, Vietnam (1987) që e vulosi si aktor filmash. Roli i disk-jockey-t Adrian Cronauer i dha nominimin e parë për Oscar dhe solli një tjetër anë të Robin-it – atë të komedisë me sfond të hidhur. Ai fitoi nominimin e dytë për Dead Poets Society (1989), ku portretizoi një mësues të frymëzuar që ngjallte tek nxënësit pasionin për letërsinë dhe jetën – një rol që mbetet udhërrëfyes për breza të tërë. Në vitet ’90, ai përqafoi filma familjarë si Mrs. Doubtfire (1993), ku luajti një baba të divorcuar që maskohet si dado për të qenë pranë fëmijëve të tij, dhe xhindin e zjarrtë në Aladdin (1992) – një interpretim që thyen çdo kufi animacioni dhe që e ngjiti në një tjetër nivel të dashurisë publike. Tragjedia përtej komedisë Robin Williams nuk ishte thjesht një komedian. Në The Fisher King (1991), ai luajti një profesor të thyer shpirtërisht. Në Good Will Hunting (1997), luajti një psikolog që shëron një të ri të talentuar por të traumatizuar. Ky rol i dha më në fund çmimin Oscar. Ishte fitorja e një njeriu që kishte transformuar dhimbjen personale në ndihmë për të tjerët. Në Patch Adams (1998), ai ishte një mjek që përdorte humorin si terapi, ndërsa në One Hour Photo (2002), përqafoi një rol të errët dhe kërcënues – një teknik laboratori që përndjek një familje. Ishte dëshmi e thellësisë së tij si aktor dhe ndoshta një pasqyrim i shpirtit të vet të trazuar. Ngjitje, rënie, dhe lufta për të qeshur përsëri Williams kurrë nuk ndaloi së prodhuari. Në vitin 2002, ai dha një nga shfaqjet më të fuqishme të stand-up comedy me Robin Williams: Live on Broadway. Ai dha zë Teddy Roosevelt në Night at the Museum (2006) dhe dy vazhdime të tij (2009, 2014). Ai gjithashtu dha zë për animacionet Happy Feet dhe Happy Feet Two. Pas problemeve shëndetësore në 2009, u rikthye fuqishëm për të promovuar filma dhe për të rinisur turneun Weapons of Self-Destruction. Në vitin 2011, bëri debutimin në Broadway me Tigri i Bengalit në kopshtin zoologjik të Bagdadit. Më pas luajti në The Big Wedding, The Butler, The Crazy Ones, The Angriest Man in Brooklyn dhe Boulevard – ky i fundit i publikuar pas vdekjes. Fund i parakohshëm dhe trashëgimi e pavdekshme Robin Williams vdiq më 11 gusht 2014 në Tiburon, Kaliforni, nga vetëvrasja. Ai ishte diagnostikuar me një formë të rëndë të çrregullimit neurodegjenerativ të quajtur Lewy body dementia. Bota u trondit. Një burrë që i bëri të gjithë të qeshin kishte qenë në heshtje duke luftuar me demonët e vet. Por ai nuk jetoi kot. Ai kontribuoi në bamirësi si Comic Relief dhe Fondacioni Christopher dhe Dana Reeve. Ai udhëtoi shpesh me USO për të performuar për trupat amerikane në zonat e konfliktit. Ai ishte artist, njeri, dhe më shumë se kaq – një kujtesë e gjallë se ndonjëherë më të dhimbshmit janë ata që qeshin më shumë. Robin Williams ishte më shumë sesa një aktor apo komedian. Ai ishte një poet i ndjenjave njerëzore që përmes roleve, improvizimeve dhe zërit të tij të papërsëritshëm, na mësoi se e qeshura është ndonjëherë forma më sublime e rezistencës. Ai mbetet një gur i rëndë në historinë e komedisë dhe dramës, një figurë që na kujton sa e brishtë është lumturia dhe sa heroike është dhënia e saj. --- Referenca Britannica, E. (2025, korrik 25). Robin Williams – komedian dhe aktor amerikan. Enciklopedia Britannica. https://www.britannica.com/biography/Robin-Williams BBC. (2025, korrik 23). Thashethemet për transferimin e Newcastle: Alexander Isak, Yoanne Wissa. https://www.bbc.com/sport/football Library Partners Press. (2025, korrik 29). A Guide to Writing Stand-Up Comedy.

Leon Jean Bazile Perrault (1832 - 1908)Leon Jean Bazile Perrault Léon-Jean-Bazille Perrault ishte një artist i mesit të shekullit të nëntëmbëdhjetë i cili u preokupua me trajtimin e subjekteve që përforconin dëshirën e borgjezisë së pasur për të pasur piktura të bukura që zbukuronin shtëpitë e tyre. I frymëzuar nga mësuesit e tij, François-Édouard Picot dhe William-Adolphe Bouguereau, piktorë mjeshtër të stilit akademik të shekullit të nëntëmbëdhjetë, Perrault vazhdoi të theksonte mitologjinë dhe idealizimin që gjendej në kompozimet e tyre, në pikturat e tij. Duke ndjekur këta dy piktorë, Perrault tregonte gjithashtu nderimin e tij për piktorët e shekullit të tetëmbëdhjetë si Jean-Antoine Watteau dhe François Boucher, të cilët gjithashtu idealizonin subjektet e tyre. Léon-Bazille Perrault lindi më 20 qershor 1832 në Poitiers, një qytet në jugperëndim të Parisit. Ai u përshkrua si (artikull i pafirmosur, The Century Vol. 46 (6) Maj 1893, fq. A2): ...një zotëri francez i rafinuar...i sjellshëm dhe i dashur në sjelljen e tij, i gjatë dhe energjik, një punëtor serioz. Një folës jashtëzakonisht i shpejtë, fjalët e tij duket se përplasen me njëra-tjetrën në nxitimin e tyre frenetik për të dalë… studioja e tij është e mobiluar në mënyrë të pasur dhe piktoreske, sipas mënyrës së zakonshme luksoze të artistëve të suksesshëm parizienë. Megjithatë, nuk është një vend i kohës së lirë, sepse Perrault është një nga ata piktorë modernë që bëjnë dhjetë orët e tyre në ditë duke punuar shumë. Ai dukej si një njeri i pasur dhe praktik i botës. Trajnimi i tij i hershëm ishte nën François-Édouard Picot, por më vonë studioi nën mikun e tij William-Adolphe Bouguereau. Ndërsa shumë njerëz theksojnë faktin se Perrault ishte një student i Bouguereau, kjo mund të ketë qenë më shumë për shkak të marrëdhënies së tyre miqësore, pasi në shumicën e hyrjeve të tij në Salon, Perrault e liston Picot si mësuesin e tij. Perrault mund të ketë punuar përkrah Bouguereau dhe të jetë frymëzuar prej tij, por Picot ishte mësuesi i tij formal. Karriera publike e Perrault filloi gjatë periudhës së Perandorisë së Dytë, një kohë e ndikuar shumë nga trauma e kryengritjes shoqërore dhe politike të vitit 1848, e cila pa Monarkinë e Korrikut dhe udhëheqësin despotik Louis-Philippe të rrëzuar nga pushteti. Si pasojë, publiku borgjez kërkoi liri në veprat që shfaqnin një ndjenjë të pavlerë bukurie, duke u ofruar atyre njëfarë pushimi nga e kaluara e trazuar. Henri Marcel në veprën e tij La Peinture Française au XIXeme Siècle (Paris: A. Picard & Kaan, 1910, f. 237) shkroi për këtë periudhë dhe rritjen e interesit për piktura të tilla si ato të prodhuara nga Perrault, Bouguereau, Cabanel dhe të tjerë, se: Perandoria e Dytë pa lindjen ose zhvillimin e asaj që quhet me të drejtë "piktura e stilit"... Zgjerimi i kulturës intelektuale, kurioziteti dhe emulimi i zhvilluar nga shumëfishimi i metodave të transportit, përhapja e luksit në mjedisin e pasuruar nga përparimi i industrisë dhe i shkëmbimeve, kishin krijuar për gjithçka që prekte artin një klientelë të madhe, që shikonin më shumë drejt kënaqësive të syve të tyre sesa drejt kultivimit të mendjeve të tyre. Imazhet e Perrault-it e kënaqën këtë dëshirë publike për kompozime delikate, dhe ato shpesh përqendroheshin në skena mitologjike, por edhe në fëmijë, nudo, disa skena zhanri dhe madje edhe skena ushtarake. Por ai gjeti famë me ato piktura që tregonin një version delikat dhe të idealizuar të jetës, pikërisht ato piktura që gjetën një audiencë të madhe. Duke iu drejtuar borgjezisë, Perrault po ofronte tema që ishin gjithashtu shumë të njohura me anëtarët e jurisë së Sallonit. Ai debutoi në Sallonin e vitit 1861 me Le Vieillard et les Trois Jeunes Hommes ( Plaku dhe Tre të Rinjtë ). Në vitin 1864 atij iu dha shpërblimi i tij i parë për punën e tij, një përmendje nderi për La Frayeur ( Tmerri ). Ai gjithashtu fitoi një medalje të klasit të dytë në vitin 1876 për St. Jean le Précurseur ( Shën Gjon Pararendësi ) dhe L'Oracle des Champs; -idylle ( Orakujt e Fushave - Idili ). Secila prej këtyre veprave iu drejtua ndjeshmërisë estetike të publikut të Perandorisë së Dytë. Një element tjetër i rëndësishëm i punës së Perrault ishte vizioni i tij për fëmijët, duke i portretizuar ata me një prekje engjëllore butësie. Në artikullin e The Century me titull “Fëmija në Art: Zbulesa e Dashurisë e Perrault ” (Vëll. 46 (6) f. A2), autori shkroi për Perrault se: ...nuk është ekstravagante të shtohet se asnjë piktor fëmijësh, që nga koha e Albanos deri në ditët e sotme, nuk e ka paraqitur më në mënyrë të përsosur strukturën e brendshme dhe modelimin delikat të sipërfaqes, cilësinë e veçantë dhe veprimin e hijshëm të një fëmije, në një bukuri dhe shëndet të përsosur fizik; dhe të gjithë artistët e dinë se fëmijët janë subjekti më i vështirë. Pavarësisht nëse modelet e reja të Perrault u portretizuan duke luajtur një lojë, të pozicionuara në një sfond me lule, apo të vendosura brenda një historie dhe mjedisi mitologjik, të gjitha shkëlqejnë cilësi të pafajësisë dhe bukurisë fëminore. Philip Hook e shpjegon më tej këtë interes për këto lloje imazhesh (Popular 19th Century Genre Pictors: a dictionary of European genre Pictors, Woodbridge: Antique Collector's Club, 1986, fq. 171-172): Rrënjët e këtij lloji të pikturës sentimentale të fëmijës gjenden në fund të shekullit të tetëmbëdhjetë… Gjatë shekullit të nëntëmbëdhjetë, qëndrimet popullore ndaj fëmijëve u kristalizuan në stereotipe të ndryshme: pafajësia; mikrokozmosi i moshës madhore; cenueshmëria; djallëzia tërheqëse. Përveç kësaj, fokusi i tij te fëmijët, të cilët ai i shihte si të pafajshëm dhe simpatikë, i bëri thirrje kultit në rritje të fëmijërisë që i shihte fëmijët jo si të rritur në miniaturë, por si qenie me karakteristikat e tyre. Perrault vazhdoi të ekspozonte në Sallone deri në fund të karrierës së tij. Në vitin 1887, ai u vlerësua me nderimin e lartë të Francës dhe u emërua Kalorësi i Legjionit të Nderit. Në Ekspozitat Universale të viteve 1889 dhe 1900, ai mori përkatësisht një medalje bronzi dhe argjendi. Ai gjithashtu ekspozoi në Vjenë, Londër, Boston dhe Filadelfia dhe fitoi medalje të shumta në këto ekspozita, dhe më vonë u emërua - në vitin 1873 - për të përfaqësuar Francën si "Diplômât d'honneur" në Vjenë, Filadelfia dhe Londër. Ai gjithashtu u bë anëtar i Société des Artistes Français dhe në fund të karrierës së tij ishte "hors concours" në Salon, duke i lejuar atij të ekspozonte lirisht pa pasur nevojë të paraqiste punë për pranim nga juria. Ai vdiq në vitin 1908 në Royan. Perrault gjeti një vend për punën e tij në periudhat e Republikës së Dytë dhe të Tretë me imazhet e tij të bukurisë dhe dekadencës së pakufizuar, duke u bërë tërheqës për një publik që kërkonte të qetësonte plagët e tyre nga kryengritjet politike dhe luftërat që e panë Francën ose të mundur nga brenda ose nga një armik nga jashtë. Për një moment, publiku i tij mund të shijonte një mjedis ëndërrimtar me luks dhe elegancë të pastër. Sot, shembuj të punës së Perrault mund të shihen në muzetë e Bordeaux, Poitiers, La Rochelle dhe Stuttgart. VEPRAT E DISPONUESHME Zgjimi i dashurisë (Le Reveil de l\'Amour) - Leon Jean Bazile PerraultLeon Jean Bazile Perrault(1832 - 1908)Zgjimi i Dashurisë (Le Reveil de l'Amour)Vaj mbi kanavacë32 1/4 x 44 3/8 inçNënshkruar dhe datuar '91 Vepra të shitura Përralla - Leon Jean Bazile PerraultLeon Jean Bazile Perrault(1832 - 1908)PërrallaVaj mbi kanavacë26 x 21 inçNënshkruar dhe datuar në vitin 1866 Larg nga shtëpia - Leon Jean Bazile PerraultLeon Jean Bazile Perrault(1832 - 1908)Larg nga shtëpiaVaj mbi kanavacë57 3/4 x 29 3/8 inçNënshkruar dhe datuar '79 Petite fille au buquet de fleurs - Leon Jean Bazile PerraultLeon Jean Bazile Perrault(1832 - 1908)Petite fille au bouquet de fleursVaj mbi kanavacë21 7/8 x 18 1/4 inçNënshkruar dhe datuar në vitin 1896 Një reflektim i bukur - Leon Jean Bazile PerraultLeon Jean Bazile Perrault(1832 - 1908)Një pasqyrim i bukurVaj mbi kanavacë43 x 50 inçNënshkruar dhe datuar në vitin 1886 Sleeping Putto - Leon Jean Bazile PerraultLeon Jean Bazile Perrault(1832 - 1908)Putto i FjeturVaj mbi kanavacë18 x 21 inçNënshkruar dhe datuar në vitin 1882 FacebookMastodonEmailNdaj Të gjitha informacionet dhe imazhet e shfaqura në këtë faqe interneti janë pronë e Rehs Galleries, Inc. dhe nuk mund të riprodhohen në asnjë mënyrë ose nga pa lejen e shprehur me shkrim të Rehs Galleries. Inc.Rehs Galleries, Inc. është e përkushtuar të ofrojë shërbime dixhitale, duke përfshirë faqet e saj të internetit, që janë të disponueshme për audiencën më të gjerë të mundshme dhe në përputhje me standardet e aksesueshmërisë, dhe është e angazhuar në përpjekje të vazhdueshme për të siguruar që kjo faqe interneti të jetë e arritshme për personat me nevoja të veçanta, duke përfshirë ata me dëmtime shikimi, dëgjimi, njohëse dhe motorike. Nëse hasni në një faqe ose veçori që e gjeni të paarritshme ose të vështirë për t'u përdorur, ose nëse keni nevojë ose dëshironi ndihmë, ju lutemi na kontaktoni në: info@rehs.com (212) 355-5710. Ju falënderojmë për interesin tuaj në shërbimet tona.Të drejtat e autorit 2000 - 2025 Rehs Galleries, Inc. Të gjitha të drejtat e rezervuara.

> Portret reflektiv-artistike dhe studimor - figura dhe vepra e Tonin Harapit Botuar në rubrikën "Art Kulturë" – Revista Prestige Autor:Liliana Pere. "Kompozitorët e mëdhenj nuk krijojne për kohën, ata krijojne me kohën – dhe koha i dëgjon gjithmonë." Përmbledhje: Tonin Harapi është një nga figurat më të ndritura të muzikës shqiptare. Kompozitor, pedagog, frymëzim i brezave të tërë dhe një mjeshtër i ndjeshmërisë artistike, ai përfaqëson thellësinë e artit që nuk njeh kohë. Vepra e tij shtrihet nga muzika për fëmijë te romanca lirike, nga përpunimet popullore te krijimet simfonike. Ai është një "Chopin shqiptar", jo si kopje, por si shpirtdashës i tingullit. Muzika e tij është lutje, dashuri, kujtim dhe komb. Harapi bëri famë – ai la gjurmë. Tonin Harapi lindi më 9 qershor 1926 në Shkodër, një qytet ku muzika ishte jo vetëm art, por gjuhë e përditshme. Rrugët e gurta të qytetit nuk përcillnin vetëm hapa, por edhe tinguj violinash, fishkëllima klarinetash dhe zëra që këndonin si psalme. Ai lindi në një vend ku muzika nuk mësohej – ajo thithej Nuk vinte nga një familje e njohur muzikantësh, por nga një trung me vlera të larta qytetare dhe shpirt kultivues. Ishte pikërisht kjo frymë që e ndihmoi të ndërtonte lidhjen intime me artin, pa trysni, por me natyrshmëri të rrallë. Studimet e para i mori në Seminarin Papnor të Jezuitëve në Shkodër, ku muzika bashkëjetonte me frymën hyjnore. Më pas, ai vijoi në Liceun Artistik “Jordan Misja” në Tiranë, ku u edukua nga emra të njohur si Lola Gjoka dhe Tonin Guraziu. Formimin më të thellë artistik e përjetoi në Konservatorin “P. I. Çajkovski” në Moskë, nga viti 1959 deri më 1961, ku u njoh me strukturën klasike, filozofinë e kompozimit dhe thellësinë e muzikës si formë jete. Pas kthimit nga Moska, Tonin Harapi u bë një nga themeluesit e pedanës së kompozicionit në Konservatorin Shtetëror të Tiranës. Mësimdhënia për të ishte e rendesishme. Ishte një mjeshtër që i mësonte studentët të dëgjonin dhe te pervetsonin përbrenda. Breza të tërë kompozitorësh shqiptarë mbajnë vulën e qasjes së tij metodike të ndjeshme dhe shpirtërore. Veprat më të Mira 1. "Në Gjumë Më Merr" – romancë e pavdekshme 2. "Sytë e Tu" 3. "Po Ikën Një Vajzë" 4. "Valle" për piano 5. Opera “Zgjimi” – një thirrje për rilindje shpirtërore 6. Melodrama për fëmijë “Kufitarët” 7. Opereta “Mësimi i Pyllit” 8. Përralla muzikore “Djali Guximtar” 9. 19 romanca të përndritura me ndjenjë 10. Mbi 50 këngë për fëmijë, përpunime popullore dhe pjesë dhome *Harapi bashkëpunoi ngushtë me: Lola Gjoka, pianiste e mirënjohur Tonin Guraziu, kompozitor Kristaq Antoniu, për interpretim Çesk Zadeja, për qasje të përbashkët në krijimtarinë shqiptare Prenkë Jakova, për vizionin kombëtar të operës Tefta Tashko Koço, për interpretimin e romancave Kritikët muzikorë shqiptarë dhe të huaj e kanë cilësuar Harapin si një “psikolog të tingullit shqiptar”. Ai impresiononte me teknikë, të rrëqethte me ndjesi. Muzika e tij është si një fotografi e natyres , e shpirtit shqiptar, ku ndjeshmëria e vogël kthehet në art të madh. Trashëgimia e Tonin Harapit nuk qëndron vetëm në notat e shkruara, por në mënyrën se si ai na mësoi të dëgjojmë. Kompozitorët e rinj që dalin nga Universiteti i Arteve sot ende frymëzohen prej tij. Emri i tij është i lidhur me themelimin e një shkolle shqiptare të kompozicionit. Ai shpesh quhet Shopin shqiptar nga muzikantë te apasionuar. Ashtu si Chopin i dhuroi botës polonishten e shpirtit, Harapi i dha muzikës shqiptare një “dialekt të brendshëm” – të butë, melankolik, të thellë. Nëse Chopin shkroi për dashurinë e humbur, Harapi shkroi për dashurinë që nuk guxon të thuhet. Ai është një Chopin shqiptar, jo për të qenë kopje, por për të qenë reflektim i ndjeshmërisë kombëtare në pentagram. A Ka Sot Një Tonin Harapi? Sot, në një kohë ku muzika shpesh është e menjëhershme, komerciale dhe e konsumueshme, është vështirë të gjendet një zë si ai. Ka shumë talente, por pak harapinë: ndjeshmëri, përulësi, thellësi dhe urtësi. Por trashëgimia e tij jeton – dhe në çdo student që kompozon një romancë me shpirt, Harapi përsëritet. Cila Është Vepra Më e Mirë? Shumë do të thoshin “Në Gjumë Më Merr”, për ndjesinë e saj të papërsëritshme. Por vepra më e mirë e Harapit nuk është vetëm një – është ndjenja që ai lë pas çdo vepre. Në një kohë ku të gjithë kërkojnë te jene te veçantë, ai zgjodhi talentin punen e mjeshterine qe te gjitha kompozimet te ishin nr 1. Dhe pikërisht aty qëndron madhështia. Tonin Harapi është nderuar me disa nga titujt më të lartë që një artist mund të marrë në Shqipëri. Ai u dekorua pas vdekjes me titullin “Artist i Popullit”, një vlerësim që i jepej vetëm figurave që kishin pasur ndikim të thellë në kulturën kombëtare. Më 4 maj 2016, Presidenti i Republikës Bujar Nishani i dha titullin “Nderi i Kombit”, si shenjë mirënjohjeje për “kontributin e jashtëzakonshëm në krijimin dhe zhvillimin e muzikës shqiptare, si dhe për edukimin e brezave të rinj artistësh”. Veprat e tij janë luajtur në skenat më të mëdha shqiptare dhe ballkanike, dhe janë përfshirë në repertorin akademik të Universitetit të Arteve si shembuj model për teknikat e kompozicionit dhe për ndjeshmërinë stilistike. Si e vleresoi kritika Tonin Harapin. Kritika muzikore shqiptare dhe ajo ndërkombëtare e vlerësoi Harapin si një nga kompozitorët më të ndjeshëm dhe më autentikë të shekullit XX në Shqipëri. Ai nuk kërkonte të binte në sy me eksperimentim të tepruar apo teknikë të ndërlikuar. Në vend të kësaj, ai zgjidhte të fliste përmes thjeshtësisë elegante, duke ndërtuar një univers të thellë emocional me shumë pak mjete, por me përmbajtje të madhe. Analistët muzikorë kanë thënë se “ai nuk kompozonte për të impresionuar, por për të prekur zemrën”. Shkrimtarët e artit e kanë quajtur shpesh “Chopin-i shqiptar”, jo për të bërë krahasim të drejtpërdrejtë, por për të theksuar faktin se si edhe Harapi, ashtu si kompozitori polak, ndërtonte botë të tëra ndjesish përmes një instrumenti të vetëm – pianos. Disa kritikë e kanë vlerësuar gjithashtu për mënyrën sesi solli muzikën klasike në një truall shqiptar, pa e huazuar vernakularin evropian si model i gatshëm, por duke e përkthyer atë në ndjeshmërinë e vet popullore.ë duke ruajtur auticitetin. Emrin e kompozitorit të shquar Tonin Harapi e mban sot: Shkolla e Mesme Artistike “Tonin Harapi” – Tiranë Kjo është një nga institucionet më të njohura të arsimit muzikor në Shqipëri. Ajo përgatit nxënës në degë të ndryshme si piano, violinë, kanto, teori muzikore, instrumente frymore dhe degë të tjera të muzikës klasike. Referime Arkivi i Universitetit të Arteve, Tiranë Botimi “Tonin Harapi – Jeta dhe Vepra”, Akademia e Shkencave Intervista me ish-studentët dhe bashkëpunëtorët e tij (botuar në revistën “Oboe”) Dokumentari “Tingujt e Harapit”, RTSH 2016 Enciklopedia e Muzikës Shqiptare, Vol. II Pergatiti: Liliana Pere.

Gruaja, e cila qëndron në qendër të këtij materiali, është një figurë kyçe që kontribuoi në krijimin dhe zhvillimin e Televizionit Shqiptar, duke shquar veten si një simbol i mundësive të pafundme dhe i forca e padukshme që ndihmon në ndërtimin e një kombi më të fortë dhe më të bashkuar.  Me zërin e saj që thyen heshtjen dhe ndërthur pasionin me profesionalizmin, ajo ka ndihmuar për të sjellë lajmet dhe kulturën në çdo shtëpi, kudo dhe kurdo. ANgjelina Xhara Në këtë historik të televizionit, emra si Angjelina Xhara dhe Zerina Barbullushi shfaqen si yje që shndrisnin në errësirën e transmetimeve të para. Si pioniere në këtë fushë, ato shkruan një kapitull të paharrueshëm, duke e bërë zërin e gruas të dëgjohet për herë të parë në ekran e vogel televiziv, duke e shtuar bukurinë dhe dinjitetin e çdo transmetimi. Angjelina, me vokalin e saj të qartë e të fortë, u bë një portë lidhëse mes Shqipërisë së viteve70 të dhe habisë së shqiptarëve që shikoj n në shtëpitë e tyre ,kinemane… Një ëndërr magjike…e pabesueshme, si kjo e internetit të sotem që lidh shqiptarin në Tiranë dhe atë në Boston… Duke ardhur direkt në fillimin e mijëvjeçarit të trete…kjo kineaste do të guxonte të bënte filmin e pare autor, jashte shtetit, në Melburn dhe Sidnei, që në vitin 1991, ku u ndodh si …pikpyetje…në Australi, sic e thotë vetë ajo në një nga poezitë e saj. U çudit ajo në kontaktin e vërtetë me Botën e madhe kapitaliste, që e kishte anatemuar me lajmet standarte propogandistike ne regjimin komunist… Ajo munt te rrinte pergjithmone aty…Por frika e ktheu pas, se nuk Munt të tradhtonte familjen e madhe nga kish dalë dhe familjen e vogel qe kishte krijuar vetë, me përkushtim të madh,si çdo nënë shqiptare .. Ajo ka zgjedhur gjithmonë rrugën më të vështirë për të çarë në jetë. Karakteri i saj i fortë është treguar në katër punë paralele në emigracionin në Athinë. Ajo diti, e lidhur ngushtë me të afërmit e saj,të mbijetojë në kushte të vështira dhe të ndjehet mirë në emigracion e kudo në botë ku e çoi profesioni i saj si kineaste. Pikërisht këtë udhëtim të bukur si krijuese emigrante, duam të nënvizojmë në këtë shkrim për të… Kur e pyes si ke xhiruar nga Zyrihu, në Piana Albanesi, në Amerike , apo si ke mbledhur emigrante shqiptare për të kuvenduar me filmin e saj në ekran nga Gjeneva në Shaperton apo nga Athina në Strugë e Shkup, ajo përgjigjet… Familja Është misioni im, profesioni im, që ma dha Atdheu im dhe unë dua tja shpërblej, se këtë punë di t'a bëj me përkushtim e dashuri të madhe. Dhe ja po rreshtojme më poshtë listën e filmave, që ka realizuar gjatë dekadave të fundit, duke pasur parzmoren e vetme, punën e bashkpunimin me koleget e saj, që nuk i treguan shpinën, por e ftuan që asnjëherë të mos heqë dorë nga krijimtaria që zbukuron dhe ndrit mendjen e njerzve . 1. Na mungonin ju.. Australi , regji, skenar, kamera,spiker 2. Zogjtë shtegtarë...       Zvicër Skenar, regji.operator Bujar Kore. 3. I epistrofei stin Redina.       Greqi  kamera, skenari Angjelina Regjia Kolec Traboini  4. Lirike shpirti për poeten shqiptaro amerikane, Iliriana Sulkuqi. Skenari kamera Angjelina Regji K .Traboini  Premiera në Amerike. Premiera ne Tirane dhe Elbasan. 6.Pak diell edhe per ne...skenari regjia kamera…Angjelina Shfaqur në Rtsh 7 Poeti Nase  Jani Greqi, Shqiperi  Skenari , regjia , kamera Angjelina Producent Skender Jace. Premiera në Tirane dhe vlerësuar me cmim. 8. Te prekesh një enderr.  Film dhuratë nga Angjelina per Piana degli Albanesi.Sicili. Film autor.  Premiera në Gjeneve dhe Siçili  9.Malli i emigrantit Regjia Angjelina eTraboini  kamera Angjelina Premierà në Prishtinë, ku i nominua me cmim. Këto filma jane pa' sponsorizim, të realizuara krahas punës si emigrante por duke vazhduar me përkushtim profesionin e vjeter e te adhuruar te kineastes. Ne këtë punë Kinaesja e njohur Angjelina Xhara PAPALILO , eshte e vetmja qe lufton me pasion dhe e pandalur në punën e saj edhe kur guxon e mbështetur veç në xhepin e thjeshtë modest te saj. Por ajo ka realizuar dokumentare me vlera kombëtare, si skenariste edhe me sponsorizim nga Ministria e Kultures dhe Bashkia e Tiranes, si më poshte 10 Vatra e Shqiptarëve te Amerikes Regjisor Ilia Terpini Premiera në Millenium  Tiranë dhe Amerike 11.Margarita... Regjisor Kujtim Gjonaj Premiera ne Teatrin Kombëtar 12. Skenderbeu i pagjume. Skenari dhe Bashkregjisore me Bujar Koren Premiera, Muzeu Kombëtar, Budapest në Ambasade dhe  në Athinee Piana egli albanesi ne Sicili  13.Rilindadi i fundit, Josif Bageri.Angjelina eshte Skenariste se bashku me Miradie Maliqi. Regjisor Kujtim Gjonaj. Premiera Tiranë e Prishtinë. 14 Tashko, Koco*love story shqiptar, si skenariste me Regjisor  Mjeshtrin, Ylli Pepo. Premiera Tirane, Korce dhe Paris. 15 Esma pertej kënges, për këngëtaren e madhe nga Maqedonia, Retzenoven. Sponsorizim nga Gjermania. Si skenariste me regjisor Mihal Ciko. 16.Atje larg, në fund te botes. Për emigrantet në Argjentine. Angjelina si skenariste Regjisor Mihal Ciko. Angjelina Xhara PAPALILO është shembull frymëzues për figurën e vërtetë te gruas krijuese të pandalshme jo vetëm si kineaste, por edhe si poete e shkrimtare. Intervista te shumta ka me emrin e saj në faqet e gazetave kryesore të Shqiperise Ajo intervistohet në pothuaj  të gjitha kanalet kryesore televizive  Shqipëri e Kosove, Melburn dhe Itali deri Tv Alba Amerikë, ku është shfaqur filmi për Skënderbeun me bashkregjisor  Bujar Koren, veteranin e Televizionit Shqiptar. Televizion i Shkupit, i beri  asaj dhuratë ne 70 vjetorin e lindjes., dokumentarin për krijimtarinë si poete. AShQF krijoi një dokumentar për Angjelinen në 60 vjetorin e lindjes me fragmente nga filmat më të vlerësuar të saj gjatë punës në Kinostudjo, ku ka krijuar mbi 50 filma, dhe ka marrë çmime në festivale filmi, ose duke përfaqësuar denjësisht Shqiperine me filmat e shfaqur bote. Porta e Athines shfaqi premiere  dokumentarin për Skënderbeun duke i dhënë vlerësim të veçantë Mirënjohjeje., sic u dekoroi me çmim nga Shtëpia Botuese Toena dhe Onufri, per romanin e saj te pare, Enigma, me temë nga emigracioni. Ambasada e Shqipërisë në Athinë e Ka shpallur Angjelina  Xhara Papalilo si Histori suksesi. Angjelina eshte nderuar nga Albania Ekselence nga F Nikolla Cmimin e madh te karierës, mes shqiptarëve të Parisit,që shijuan me shpirt dokumentarin e saj te suksesshem, Tashko Koço, një love story shqiptar, duke bashkëpunuar me regjisorin Mjeshtër, Ylli Pepo. Ajo është vërtetë Ambasadore e Paqes Universale, duke e mbajtur lart këtë emër, tash 18 vjet më parë… Vjet mbushi 75 vjet dhe nuk i erdhi asnjë kujtesë zyrtare përveç përgëzimet e shumta familjare e Shoqërore. Por ajo është e bekuar nga Qielli. Një grua kurajoze e gatshme për te shtuar pozitivitetin në familje e shoqeri. Tashmë e kthyer nga emigracioni ka  me shume se 4 vjet qe promovon vlera krijuese te miqve te saj me xhirime dhe promovime te përgjegjshme dhe shumë të mbështetur për rrethi i saj shoqeror. Ajo këmbëngul se moshat e vjetra duhet të kthehen për të jetuar dy ditë të bardha në trojet e te pareve. Shqiperia turistike tani ka marrë një vlerë plus kombëtare e nderkombetare për shqiptarët. Në dhe të huaj mbetesh i huaj, në shumë kuptime… Dhe  na vijnë në ndihmë fjalët e Çajupit, poetit të madh..       Ku është balta me e embel se mjalta…     Ne Shqiperi.. Besimi të Zoti, të Drejtësia dhe e verteta jane çelsat kryesore në duart e  e mendjen e saj ,qe gurgullon si muzike.. Ajo ka këtë mesazh… Le të bashkohemi me besë e kokëulur, pa fjalë shumë,si tek ai vallëzimi me kostumet kombëtare të të gjitha krahinave,  në pikturën e famshme të Abdurrahim Buzes , Vallja kosovare e shqiptare. Ajo përgatitet të bëjë Premiere me ftesë të Ambasadores se Shqipërisë në Athine Z.Luela Hajdaraga të filmit të Çiftit Tashko Koço, por edhe të çiftit Kubatis nga Salamina ku profesoresha nga Shqiperia mbeshtet bashkshortin e saj Dino Kubatis, në veprimtarinë artistike edhe per Shqipërinë. I urojmë shëndet e fatbardhsi në çdo hap qe bën, për te përhapur kulture, art e qytetari evropiane. Do të shkruaj e bej filma … thotë me sy të qeshur Angjelina. Kjo është adrenalina e jetës sime, sa ma kà bere kësmet Zoti… Ti lëmë,  të fortë e të zotë, pas nesh, brezat e rinj, që sigurisht, janë me të mirë se ne… Pergatiti: Liljana Pere

Revista Prestige. #ArtPikture #PersonalitetArti #Inspirim #VichentvanGogh Ese reflektive-dokumentare artistike Në nderim të Vincent van Gogh Në përvjetorin e ndarjes së tij nga jeta – 29 Korrik “Ngjyra si Jetë e Brendshme: Estetika e Dhimbjes dhe Përjetësimi pas Errësirës i Van Gogh-ut në Diskursin Akademik” Vincent van Gogh, një nga figurat më të përvuajtura dhe njëherazi më frymëzuese të historisë së artit modern, përfaqëson sot një gur themeli në studimet estetike, psikologjike dhe filozofike të krijimtarisë artistike.  Vepra e tij nuk është jo vetem një pasqyrim i botës që e rrethonte, por një shpërthim i ndjenjës së brendshme — një përpjekje e ethshme për të shprehur të pathënat e shpirtit njerëzor përmes ngjyrës, formës dhe strukturës. “Ngjyra si Jetë e Brendshme” pasqyron mënyrën se si Van Gogh e kuptonte dhe përdorte ngjyrën jo si një element pamor të jashtëm, por si një gjuhë të brendshme të qenies.  Tek ai, ngjyrat janë refleksione të gjendjes emocionale — të ngrohta kur përpiqet të shpresojë, të ftohta kur përballet me vetminë, të trazuara kur zemra nuk gjen prehje. Nuk është natyra që përcakton paletën, por ndjenja që formëson natyrën. “Estetika e Dhimbjes” shpreh thelbin e veprës së tij: një art që buron nga plagët emocionale, nga lufta me mendjen dhe izolimin, por që gjithsesi arrin të japë dritë, jetë dhe shpresë. Në çdo penelatë të trashë e të trazuar të tij, fshihet një krisje — një fragment i shpirtit njerëzor që kërkon të kuptohet. “Përjetësimi pas Errësirës” përmbledh tragjedinë ekzistenciale të jetës së Van Gogh-ut: gjatë jetës, i pakuptuar, i përbuzur apo i anashkaluar, në një botë që nuk dinte të dëgjonte zërin e një artisti të sinqertë. Pas vdekjes, ai u kthye në një figurë që ndriçon historinë e artit si një ikonë e ndershmërisë emocionale dhe e sakrificës krijuese. “Diskursi Akademik” mbi veprën e tij është sot një pasuri multidisiplinare që përfshin analizën estetike, psikologjinë e artit, filozofinë e qenies dhe përvojat e artistit të jashtëm ndaj normave shoqërore.  Van Gogh është jo vetëm subjekt i studimit, por edhe një mjet për të kuptuar marrëdhënien ndërmjet dhimbjes, krijimtarisë dhe përjetësisë. Vincent Willem van Gogh lindi më 30 mars 1853 në Groot-Zundert, një fshat i vogël në Brabantin Veriperëndimor të Holandës. Ai ishte djali i një pastori protestant, Theodorus van Gogh, dhe i Ana Cornelia Carbentus, një grua e përkushtuar ndaj familjes, por gjithashtu e rezervuar në përballjen me emocionet.  Emri i Vincentit i ishte dhënë më parë një vëllai të vdekur, i cili kishte lindur një vit më herët, pikërisht në të njëjtën datë — një detaj i errët që do të rëndonte në psikikën e tij gjithë jetën. Fëmijëria e Van Gogh-ut u karakterizua nga izolimi emocional, ndjeshmëri e tepruar dhe një ndjenjë e thellë e mospërputhjes me botën. Këto ndjesi do të ktheheshin më vonë në motivime të fuqishme për të kërkuar kuptim përmes artit.  I konsideruar si artisti më i madh holandez pas Rembrandt van Rijn dhe një nga figurat më me ndikim të Post-Impresionizmit, veprat e tij karakterizohen nga ngjyra të theksuara, penelata energjike dhe forma të konturuara, që do të ndikonin fuqishëm në lëvizjen e Ekspresionizmit në artin modern.  Edhe pse i pavlerësuar në kohën e tij, ai u bë një ikonë e artit të shekullit XX, si për veprën, ashtu edhe për jetën e tij të trazuar dhe mitin e "artistit të torturuar". I biri i një pastori protestant dhe më i madhi nga gjashtë fëmijët,  Van Gogh u rrit në një fshat të vogël në Brabant të Holandës Jugore. Si fëmijë, ishte i qetë dhe i tërhequr, i prirur për të vëzhguar natyrën.  Në moshën 16-vjeçare, filloi punë si praktikant në firmën Goupil & Co. në Hagë – një tregtar arti ku xhaxhai i tij ishte partner. Përvoja në degët e firmës në Londër (1873–1875) dhe më pas në Paris, e përballi me artin klasik dhe modern, duke zhvilluar një vlerësim për mjeshtrat holandezë si Rembrandt dhe Frans Hals, por edhe për piktorët francezë bashkëkohorë si Jean-François Millet dhe Camille Corot. Pas një zhgënjimi dashurie në Londër më 1874, Van Gogh u përball me një izolim të thellë. Ai provoi disa punë – mësues gjuhe, predikues laik dhe punonjës librarie – por të gjitha pa sukses. I shtyrë nga dëshira për t’i shërbyer njerëzimit, nisi studimet teologjike dhe më pas u stërvit për një periudhë si ungjilltar në Borinage, një rajon i varfër i minatorëve në Belgjikën jugperëndimore. Atje përjetoi krizën e parë të rëndë shpirtërore – ai hoqi dorë nga të gjitha të mirat tokësore dhe u refuzua nga autoritetet kishtare për përkushtimin e tij ekstrem ndaj mësimeve të krishtera. Ishte kjo përplasje me botën që e çoi drejt artit, si mjet për t’u lidhur me njerëzit dhe për të dhënë “një mesazh vëllazëror”. Në vitin 1880, Van Gogh vendosi të bëhej artist. Ai e nisi karrierën me vizatime dhe akuarele, duke u stërvitur në Akademinë e Brukselit dhe më pas në Hagë, ku punoi me peizazhistin Anton Mauve. Nga viti 1881 deri në 1885, ai u zhvendos mes Etten, Drenthe dhe Nuenen, ku punoi intensivisht mbi natyrë të qetë, peizazhe dhe portrete të jetës fshatare – më i njohuri është Ngrënësit e Patateve (1885). Ai shfaqi ndikime nga Émile Zola dhe një ndjeshmëri të fortë sociale që dallohet në këto vepra. Në fund të vitit 1885, Van Gogh u transferua në Antwerp për të studiuar veprat e Rubens dhe për t’u regjistruar në Akademinë e Artit.  Por refuzoi autoritetin akademik dhe, pas vetëm tre muajsh, shkoi në Paris në vitin 1886 për të jetuar me vëllain e tij, Theo. Në Paris, ai u ekspozua ndaj impresionistëve si Camille Pissarro dhe Georges Seurat, si dhe ndaj artistëve si Henri de Toulouse-Lautrec dhe Paul Gauguin. Gjatë dy viteve në kryeqytet, stili i tij ndryshoi ndjeshëm: paleta e tij u ndriçua, furça u bë më e lirë dhe ai eksperimentoi me pointilizëm, si në Peshkimi në pranverë, Pont de Clichy (Asnières). I rraskapitur nga jeta në Paris, Van Gogh u shpërngul në Arles në shkurt 1888, në kërkim të një “qielli më të ndritshëm” dhe një jete më të qetë. Atje krijoi disa nga kryeveprat e tij si Luledielli, Dhoma e Gjumit, Kafeja e Natës dhe Natë me yje mbi lumin Ronë. Ai përpiqej të kapte jo vetëm realitetin vizual, por edhe emocionin e tij personal përmes ngjyrës dhe vijave ekspresive. Gjatë kësaj kohe, ai aplikonte bojën direkt në kanavacë, duke punuar me intensitet për të kapur ndjesinë momentale. Në maj 1890, i etur për të parë përsëri vëllanë e tij Theo, Van Gogh u vendos në Auvers-sur-Oise nën kujdesin e doktorit Paul-Ferdinand Gachet.  Atje gjeti frymëzim në natyrë dhe krijoi vepra të mbushura me jetë dhe liri ekspresive, si peizazhe me fusha misri, shtëpi fshatare dhe kisha. Por ky kapitull zgjati pak. Konfliktet me Gachet, ndjenja e fajit ndaj Theo-s (tashmë me familje) dhe pasiguria emocionale, e çuan në dëshpërim.  Në korrik 1890, Van Gogh qëlloi veten në gjoks dhe vdiq dy ditë më vonë, duke thënë: “Unë e qëllova veten... Shpresoj vetëm të mos e kem prishur”. Theo vdiq vetëm gjashtë muaj më pas. Sot, të dy janë varrosur krah për krah në Auvers, me gurë identikë. Pavarësisht se gjatë jetës shiti vetëm një pikturë nga mbi 800 që realizoi, sot Van Gogh konsiderohet si një nga piktorët më të mëdhenj të të gjitha kohërave. Ai pati ndikim të madh në zhvillimin e pikturës moderne, sidomos tek fovistët dhe ekspresionistët gjermanë si Chaim Soutine. Letrat e tij të shumta me Theo-n dhe miqtë ofrojnë një pamje të pasur dhe të ndjeshme mbi botën e brendshme të artistit – duke përbërë një dokument njerëzor unik. Në fillim, Van Gogh ishte pothuajse i panjohur. Vetëm një artikull u botua gjatë jetës së tij dhe ekspozitat e tij ishin të pakta. Por që nga fillimi i shekullit XX, fama e tij u rrit me shpejtësi dhe nuk është ndalur që atëherë.  Sot, ai është jo vetëm një simbol i artit, por edhe i figurës së gjeniut të pakuptuar, të vetmuar dhe të përndjekur nga demonët e brendshëm – një figurë që ka frymëzuar letërsi, muzikë, film, opera, dhe art bashkëkohor. Veprat e tij janë të ekspozuara në muzetë më të mëdhenj të botës dhe kanë thyer rekorde në ankande. Ndërkohë, historia e tij ka nxitur hetime shkencore, artistike e psikologjike për të kuptuar më mirë jetën, sëmundjet dhe trashëgiminë e tij. Pavarësisht mitologjisë që e rrethon, interesimi për Vincent van Gogh vazhdon të rritet – duke e kthyer atë në një nga figurat më të dashura dhe më të studiuara të historisë së artit. Para se të bëhej piktor, Van Gogh kaloi nëpër një sërë profesionesh: punoi si tregtar arti, predikues, mësues privat dhe misionar në rajonet e varfra të Belgjikës. Përpjekjet e tij për të ndjekur një thirrje fetare përfunduan në zhgënjim dhe përjashtim, duke e shtyrë drejt një vetmie të thellë dhe reflektimi të dhimbshëm. Ishte pikërisht në këtë krizë shpirtërore që ai iu kthye artit si një mjet i vetë-shprehjes dhe shpëtimit. Ai filloi të pikturonte seriozisht rreth moshës 27-vjeçare, një moshë relativisht e vonë për një artist. Por që nga ai moment, krijimtaria e tij shpërtheu me intensitet të papërmbajtshëm. Van Gogh ishte i njohur për karakterin e tij të brishtë emocional, por edhe për ndershmërinë ekstreme ndaj vetes dhe të tjerëve. Ai ishte një shpirt që nuk dinte të gënjente — as në jetë, as në telajo. E vuante me dhimbje mungesën e lidhjes njerëzore, por gjithashtu ishte i paaftë të bëhej konformist për të fituar dashurinë apo pranimin. Letrat e tij të shumta — sidomos ato drejtuar vëllait të tij të dashur, Theo — zbulojnë një njeri thellësisht intelektual, i pasionuar pas letërsisë, filozofisë dhe artit. Ishte një lexues i Nietzsche-s, Zolà-së, Dickens-it dhe një admirues i artit japonez. Liria krijuese dhe shpirti i lirë i kulturës lindore ndikuan thellë në stilin dhe filozofinë e tij. Përgjatë jetës, Van Gogh jetoi në varfëri ekstreme. Ai u mbështet pothuajse tërësisht nga Theo, i cili punonte si tregtar arti në Paris. Ushqimi i keq, alkooli, dhe krizat mendore, shoqëruar me një jetë të izoluar, e përkeqësuan shëndetin e tij fizik dhe mendor. Ishte diagnostikuar me çrregullime që sot mund të klasifikohen si bipolaritet, epilepsi temporale, apo psikoza të shkaktuara nga mungesa e stabilitetit emocional dhe jetesës së ashpër. Në dhjetor të vitit 1888, pas një sherri me mikun dhe kolegun Paul Gauguin, Van Gogh preu një pjesë të veshit të tij — një nga momentet më famëkeqe të jetës së tij. Pas kësaj, ai kaloi periudha të gjata në sanatoriume dhe spital psikik në jug të Francës. Piktura e Van Gogh-ut është ekspresionizëm përpara se kjo rrymë të kristalizohej. Ai e përdori ngjyrën si emocion, jo si përshkrim. Ngjyrat e tij nuk janë “të sakta” sipas natyrës, por janë “të vërteta” sipas shpirtit. Karakteristikat kryesore të stilit të tij përfshijnë: Ngjyra të ndezura dhe kontraste dramatike Penelata të trasha dhe të dukshme (impasto) Forma të përkulura, valëzuese, si rrjedhë e emocionit Simbolikë e fortë përmes objekteve të thjeshta (lulet me diell, karrigia, qielli) Vështrim psikologjik dhe jo realist ndaj subjektit Vincent van Gogh vdiq më 29 korrik 1890, nga plagët e një arme që mendohet se e kishte shkrepur vetë. Vdekja e tij ishte e thjeshtë, pa lavdi, në një dhomë të vogël me mur të bardhë, pranë fushave që kishte pikturuar me dashuri. Në funeralin e tij, mbi arkivol u vendosën pikturat e tij — të vetmet pranë qëndronin pak miq dhe i vëllai, Theo. Ironikisht, gjatë jetës së tij, Van Gogh shiti vetëm një pikturë. Sot, veprat e tij shiten për dhjetëra deri qindra miliona dollarë. Në vitin 1990, piktura "Portrait of Dr. Gachet" u shit për 82.5 milionë dollarë (vlera që sot i kalon 160 milionë me inflacion). Ndër veprat e tij më të njohura janë: "The Starry Night" "Sunflowers" "Wheatfield with Crows" "The Bedroom in Arles" "Self-Portrait with Bandaged Ear" Van Gogh është sot një nga figurat më të studiuara në akademitë e artit, një subjekt i pafund për analiza estetike, psikologjike dhe filozofike.  Ai mishëron arketipin e artistit të vërtetë — një shpirt që sakrifikon gjithçka për të thënë një të vërtetë që askush nuk donte ta dëgjonte në kohën e tij. Nëse Rembrandt është mjeshtri i dritës klasike, dhe Picasso i formës moderne, Van Gogh është mjeshtri i ndjenjës së njeriut të thjeshtë. Ai është një simbol i autenticitetit në art, një udhërrëfyes për të gjithë ata që ndjejnë dhimbje, por nuk duan të heshtin. Artet pamore moderne, ekspresionizmi, impresionizmi, e deri te arti bashkëkohor dijetësor — të gjithë kanë një borxh ndaj tij.  Ai është sot jo vetëm një artist, por një metaforë për atë që është njerëzore, e sinqertë, e thellë dhe e përjetshme. Vincent van Gogh është një kujtesë se arti që  nuk ka nevojë për aprovim për të qenë i madh, dhe se e vërteta e shpirtit nuk matet me vlerësimin që merr në kohën e vet.  Referencat; The Letters of Vincent van Gogh, Penguin Classics Van Gogh Museum – www.vangoghmuseum.nl Van Gogh Letters Project – www.vangoghletters.org Naifeh, S. & White Smith, G. – Van Gogh: The Life Silverman, D. – Van Gogh and Gauguin: The Search for Sacred Art Artaud, A. – Van Gogh: The Man Suicided by Society Bailey, M. – Starry Night: Van Gogh at the Asylum Stone, I. – Lust for Life The Art Story Foundation – www.theartstory.org Schama, S. – The Power of Art  © Liliana Pere. Të gjitha të drejtat e rezervuara.

FAN NOLI YNË Në këto çaste, në mes të kaq shkrimtarëve, një njeri që s’është shkrimtar e ka vështirë të thotë një fjalë të vetën për një personalitet shkrimtari me një format të tillë siç është Fan Noli. Në qoftë se fjala që vepra e një shkrimtari është pasqyra më e vërteta e forma mentis dhe e shpirtit të tij, ësht’ e drejtë, atëhere vjershat që shkroi ky poet dhe veprat e shqipëruara që na ka lënë përfaqësojnë në kuptimin e tyre simbolik që në krye e gjer në fund një konfesion të vetëm, credo-n e një njeriu e të një jete. Në këtë kuptim nuk është një gjë gand e e rastit që Fan Noli mori e përktheu një varg tragjedish nga të Shakespearit, në të cilat përpjekjet për liri sociale e politike dhe konfliktet e brendshme shpirtërore janë ndërthurur në një mënyrë si moskund në literaturën botërore; që ai shqipëroi disa drama të Ibsenit, Don Kishotin e Cervantesit, Rubajatet e Omar Khajamit, disa vjersha të Edgar Poes, Baudelairit e të tjera; dhe që në kohën e qëndrimit të tij si emigrant politik në Mauern afër Vjenës pas fjalëve të mikut të tij Norbert Joklit u muar për një kohë të gjatë me planin e përkthimit të Faustit të Goethes, duke studiuar dhe disa nga komentarët e kësaj vepre. Nuk është gjithashtu një gjë gand e e rastit që ai shkroi Historinë e Skënderbeut dhe ato vjersha që shkroi. Kudo në këto vepra – në krijimet e veta e në përkthime – është përderdhur fryma komplekse e shkrimtarit. Ai i ka jetuar ato, ka jetuar ai vetë nëpër to, në figurat e heronjve. Kudo në këto na çfaqet, ku më çelët, ku më mbyllur, shpirti i autorit të tyre. Ai na del pa dashur si te Bruti, ashtu dhe te Hamleti, te Don Kishoti ashtu si te Omar Khajami, te profeti Moisi ashtu si te Galileasi, te Prometeu i mbërthyer e te Armiku i popullit, që në të vërtetë është miku i vërtetë i tij. Revolucionarë e profetë, poetë e dashamirë aktivë të njerëzimit janë poaq mishërime të unë-s së tij, nëpër ta shprehet ai vetë. Në këtë vështrim dhe shqipërimet në një kuptim më të thellë janë krijime të tij. Fan Noli si për formimin e tij poetik si për shprehjen gjuhësore qëndron më vete në literaturën shqiptare. Ai nuk është poet i lartësivet eterike, po është shkrimtar i plisit të dheut. Është një Ante i literaturës sonë, që i merr fuqitë prej mëmës tokë. Ai ka të vetën diçka demonike, e cila mbase është vetia e parë e njeriut krijonjës, cilësia e mirëfilltë e furor poëticus, e marrëzisë së poetit të vërtetë. Në fushën e kësaj literature ai nuk është një fill bar, që sot bleron e nesër thahet; nuk është as lule, që sot shkëlqen e nesër veshket. Ai na paraqitet si një lis i moçëm e plot gdhënj: lis i vetëmuar, po me rrënjë ngulur mirë në të thellat e dheut. E këtillë mbetet edhe gjuha e tij. Në këtë nuk ndihet ëmbëlsia e flladit të verës sesa furia e murrërit të dimrit. Ajo nuk ka aromën e luleve, po ka erën e shëndoshë të dheut. Ka dhe diçka prej pikash të rënda e të idhëta, në të shprehet ana e rëndë e jetës shqiptare. Në këtë poezi shihet sa mund të jetë gjuha shqipe e ashpër e e vrazhdë, dhe e fortë në ashpërsinë e saj. Me zhdukjen e këtij njeriu të rrallë një valë pikëllimi përshkoi an’e mb’anë botën shqiptare, kudo ku i thonë bukës bukë e ujit ujë. Po kjo nuk është një valë dëshpërimi. Fan Noli nuk është një madhësi efemere. Fjala e tij nuk është nga ato që i merr era. Në këtë Shqipëri, mëmë e lashtë burrash të shquar, të cilën ai e deshi me të gjitha fijet e zemrës, ai mbetet i gjallë ndër ne, si sot si në ditët që do të vijnë. (Sot, 6 janar, është ditëlindja e Nolit të Madh.) (Botuar së pari në "Nëntori", Nr. 4, 1965, me rastin e ikjes së Poetit nga kjo botë.)

Léon Jean Bazile Perrault (1832–1908): Piktori i idealizimit sentimental dhe pafajësisë së fëmijëris Léon Jean Bazile Perrault lindi në Poitiers më 16 qershor 1832, në një familje modeste; babai Henri ishte krojaç (sarto) Ai u shfa me talent të jashtëzakonshëm që në moshë të re: në moshën 14-vjeçare ndihmoi në restaurimin e afreskeve të katedrales së Saint Radegonde dhe fitoi konkursin lokal të vizatimit në 1851, çka i siguroi një bursë komunale prej 600 frankësh për studime në Paris. Në Paris, ai studioi në École des Beaux-Arts në atelien e François‑Édouard Picot, dhe më vonë punoi në atelien e William‑Adolphe Bouguereau, të cilin e konsideroi mik dhe bashkëpunëtor inspirues; megjithatë, në hyrjet e tij në Salon, ai gjithmonë listonte Picot si mësuesin formal Karriera publike dhe ekspozitat Ai debutoi në Salon në vitin 1861 me punën Le Vieillard et les Trois Jeunes Hommes, e frymëzuar nga fablet e La Fontaine ([turn0search0][turn0search17]). Ai vazhdoi të ekspozonte në mënyrë të vazhdueshme për 46 vjet, duke munguar vetëm katër herë deri më vdekjen në 1908 Midis veprave të vlerësuara janë La Frayeur (​Përmendje nderi, 1864), Saint Jean le Précurseur (Medalja e klasit të dytë, 1876) dhe L’Oracle des Champs (Idili) ([turn0search0][turn0search6]). Në 1866, Napoleoni III bleu veprën e tij La Nichée, duke e bërë atë një figurë të njohur kombëtare. Në vitin 1873, u emërua "Diplômât d’honneur" për përfaqësimin e Francës në Vjenë, Londër dhe Filadelfia .⁸ Në vitin 1887, ai mori Legion d’Honneur, dhe në Ekspozitat Universale mori medalje bronzi (1889) dhe argjendi (1900) Perrault u martua me Marie-Louise Aimée Reboux (1840–1920), nga Brukseli. Kishin gjashtë fëmijë: dy djem (Émile, Henri) dhe katër vajza (një prej të cilave, Alice, vdiq në moshën 9-vjeçare në 1880) Henri ndoqi artin e babait, punoi si ilustrues dhe u bë konservator muzeu në Poitiers; Émile u bë skulptor dhe u martua me shkrimtaren Myriam Harri Stil artistik dhe tematika Perrault është përfaqësues i artit akademik francez, i njohur për modelimin teknikal, ndriçimin elegant, realismi i idealizuar dhe tonaliteti delikat ([turn0search0][turn0search6]). Ai punoi kryesisht me tema mitologjike, fetare, skena zhanri, portrete, akte dhe veçanërisht fëmijë. Veprat kryesore përfshijnë: Le Réveil de l’Amour (1891) Sleeping Putto (1882) Petite Fille au Bouquet de Fleurs (1896) Jeune mère et enfant endormie (në stil të ngjashëm me motivet amë-fëmijë nga Bouguereau) Fëmijët janë trajtuar me një ndjeshmëri engjëllore dhe realism delikat: artikulli i revistës The Century vlerëson se “asnjë piktor fëmijësh nga Albano deri sot nuk e ka paraqitur më në mënyrë të përsosur strukturën e brendshme dhe modelimin delikat të sipërfaqes…” Philip Hook përshkruan se në artin sentimental të fëmijëve gjatë shekullit XIX nguliten stereotipa si pafajësia, cenueshmëria dhe dashamirësia emocionuese Stili i Perrault është i krahasueshëm me atë të Bouguereau, Cabanel dhe Munier që shpërndanin art sentimental dhe teknikë të përkryer, në përmbysje të modernizmit . Por ai ishte më i sinqertë në përshkrimin e realitetit fëmijëror, sidomos në punë si Out in the Cold (1890) ose Away from Home (1879), ku ai eksploron vulnerabilitetin emocional të fëmijëve pa e idealizuar tej mase ([turn0search5][turn0search7]). Analogohet shpesh me Bouguereau në përdorimin komercial të emocioneve prindërore, por Perrault shton mistikën e pafajësisë dhe mirësisë së natyrshme, duke qenë më pak sentimental dhe më pak dekorativ sesa ai. Reflektim akademik dhe trashëgimi Në një kohë trazirash politike dhe transformimi kulturor (pas 1848), arti i Perrault ofronte një vend ithtar për publikun borgjez, që kërkonte rehati emocional dhe bukuri Vepra të tij ruhen në muze në Poitiers, Bordeaux, La Rochelle, Stuttgart, dhe janë pjesë e koleksioneve private ndërkombëtare . Ai përfaqëson një lloj arti që, edhe pse kritikët modernë e quajnë ndonjëherë tepër e këndshme ose dekorative, ka vlerë për studimet mbi reprezentimin e fëmijërisë, rolit familjar dhe artit akademik në fund të shekullit XIX. Referencat Marcel, H. (1910). La Peinture Française au XIXᵉ siècle. Paris: A. Picard & Kaan. Hook, P. (1986). Popular 19th Century Genre Painters: A Dictionary of European Genre Painters. Woodbridge: Antique Collector’s Club. The Century. (1893, May). The Child in Art: Perrault’s Le Réveil d’Amour, Vol. 46(6), p. A2. Rehs Galleries Inc. (n.d.). Leon Jean Bazile Perrault biography. Farhat Cultural Center. (2011). Leon Basile Perrault (1832–1908). PaintingHere.org . (n.d.). Leon Bazile Perrault Paintings. Christie’s. (n.d.). Les enfants de paysan, Léon Jean Bazile Perrault. Arthive. (n.d.). Leon Bazile Perrault biography. Pergatiti: Liliana Pere.

Shtepia e bardhe Faik Konica. Fan Noli 🇦🇱🤝🇺🇸 103 Vjet Miqësi Shqipëri–SHBA (1922–2025) Më 28 korrik 1922, u hodh një hap vendimtar në historinë shqiptare: Shtetet e Bashkuara të Amerikës njohën zyrtarisht Shqipërinë si shtet sovran. Ky akt nuk ishte thjesht një formalitet diplomatik – ishte një moment i thellë besimi ndaj një kombi të vogël, që sapo kishte dalë nga stuhitë e shpërbërjes osmane dhe po përpiqej të qëndronte në hartën ndërkombëtare. Në këtë ditë, përfaqësuesi amerikan Maxwell Blake dorëzoi zyrtarisht njohjen te Xhafer Ypi, Kryeministri dhe Ministri i Jashtëm shqiptar i kohës. Ky akt, i zhvilluar në Tiranën e sapoformuar si kryeqytet shtetëror, shënoi një moment krenarie kombëtare dhe një pikë kthese në orientimin perëndimor të Shqipërisë. 🇺🇸 Roli i Shteteve të Bashkuara: Një mik i hershëm i Shqipërisë SHBA-të ishin mbështetës të palëkundur të integritetit territorial dhe sovranitetit shqiptar që prej Konferencës së Paqes në Paris. Vetë presidenti Woodrow Wilson mbrojti në mënyrë aktive ekzistencën e shtetit shqiptar, duke penguar shpërndarjen e trojeve të tij ndërmjet fuqive fqinje. Kjo mbështetje nuk ishte e rastësishme. Ajo ishte frymëzuar nga puna e jashtëzakonshme e patriotëve shqiptarë në emigracion, siç do të shpjegojmë më poshtë. 🇦🇱 Kontributi i Fan Nolit dhe Faik Konicës Fan S. Noli, figura e ndritshme e diasporës shqiptare në SHBA, ishte një udhëheqës i komunitetit shqiptar në Amerikë, themelues i Federatës "Vatra" dhe përfaqësues i Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve. Pikërisht përmes zërit të tij brilant dhe oratorisë së tij diplomatike, u hapën dyert që Shqipëria të pranohej në arenën ndërkombëtare në vitin 1920. Ai solli një kombinim të rrallë të pasionit kombëtar me urtësinë diplomatike. Nga ana tjetër, Faik Konica, një tjetër gjigant i kulturës dhe diplomacisë shqiptare, u bë përfaqësues zyrtar i Shqipërisë në Uashington. Me një edukim perëndimor të jashtëzakonshëm dhe stil aristokratik, ai i dha madhështi përfaqësimit të Shqipërisë në sytë e politikës amerikane. Ai ishte zëri i arsyes, i kulturës dhe i gjuhës së përbashkët që forcoi lidhjet dypalëshe. Së bashku, Noli dhe Konica ishin themeli moral dhe intelektual i marrëdhënieve shqiptaro-amerikane. Ishin ata që sollën në vëmendjen e Amerikës një komb të vogël me një histori të lashtë dhe një të ardhme të premtuar. Pavarësisht ndërprerjeve diplomatike që pasuan pushtimin italian të Shqipërisë në vitin 1939 dhe më vonë izolimit komunist, miqësia e popullit amerikan nuk u shua kurrë. SHBA vijoi të mbështesë aspiratat e shqiptarëve për liri përmes mbështetjes së emigracionit, mediave të lira dhe përpjekjeve diplomatike të komunitetit shqiptaro-amerikan. Rilindja e marrëdhënieve – 1991 Pas rënies së komunizmit, më 15 mars 1991, u rinovuan zyrtarisht marrëdhëniet diplomatike mes dy vendeve. Ambasadori William Ryerson mbërriti në Tiranë për të hapur ambasadën amerikane, ndërsa nga pala shqiptare ishin figura si Muhamet Kapllani që drejtuan procesin e rivendosjes së marrëdhënieve. Kjo ishte një frymëmarrje e re, një kthesë historike ku Shqipëria e gjeti sërish veten në krah të aleatit të saj më të qëndrueshëm. 🤝 Nga partnerë në aleatë strategjikë Gjatë tri dekadave të fundit, SHBA ka qenë mbështetësi më i madh i Shqipërisë në reforma demokratike, integrim euroatlantik dhe ndërtim shteti. Ajo mbështeti anëtarësimin e Shqipërisë në NATO në vitin 2009, si dhe procesin e integrimit në Bashkimin Europian. Në Shqipëri kanë vizituar disa nga figurat më të rëndësishme të politikës amerikane: Madeleine Albright, Colin Powell, Hillary Clinton, John Kerry dhe së fundmi Antony Blinken në vitin 2024. Këto vizita nuk ishin thjesht protokolare – ato janë shprehje e respektit dhe partneritetit të sinqertë.  Trashëgimi që frymëzon Sot, 103 vjet më pas, marrëdhëniet Shqipëri–SHBA janë më të forta se kurrë. Ato janë ndërtuar mbi themele të besimit, vlerave të përbashkëta demokratike dhe dëshirës për zhvillim të përbashkët. Fan Noli dhe Faik Konica, Maxwell Blake dhe Woodrow Wilson, Xhafer Ypi dhe William Ryerson – të gjithë këta emra përfaqësojnë urën shpirtërore dhe politike që lidh dy popujt tanë. Kjo miqësi është  histori e ndritur, është një trashëgimi që na frymëzon për të vazhduar me besnikeri në te  ardhmen, me SHBA tempullin e demokracise dhe mbrojrjes të drejtave të njeriut.